Jan Brożek
Joannes Broscius
(1 listopada 1585 Kurzelów koło Sieradza – 21 listopada 1652 Bronowice, Kraków)
matematyk, astronom, ksiądz
rodzina
urodził się w rodzinie mieszczańskiej
syn Jakuba (1542 – 21 X 1608)
brat Adama i Katarzyny
biogram
Początkowych nauk udzielał mu ojciec, w oparciu o podręcznik S. Grzebskiego Geometria …. Rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej, był między innymi uczniem Stanisława Jakobeja z Kurzelowa i Walentego Fontany, urzędowego astrologa Akademii, który polecił go jako nauczyciela domowego młodemu Janowi Żółkiewskiemu, staroście hrubieszowskiemu.
Jako astrolog przygotowywał horoskopy między innymi dla królów Zygmunta III Wazy i Władysława IV Wazy, królewiczów Jana Kazimierza i Jana Alberta, arcybiskupa gnieźnieńskiego Wawrzyńca Gembickiego, wojewody krakowskiego Jana Tęczyńskiego, czy pisarza Mikołaja Marchockiego. Z bogatej spuścizny Brożka zachował się prognostyk na lata 1633/34, w którym analizuje szczegółowo horoskop rocznego obrotu świata (ingres Słońca w znak Barana). Z kolei w jego raptularzu zachowały się spisane reguły astrologiczne Cardano, Hermesa i Centiloquium Pseudo-Ptolemeusza. Jak większość ówczesnych uczonych, pobierał honoraria za usługi astrologiczne. Astrologii uczył głównie w oparciu o dzieła arabskiego astrologa Alcabitiusa (al-Quabsi, zm. około 967 roku).
W Akademii Krakowskiej prowadził wykłady z astrologii, teologii i retoryki oraz założył katedrę geometrii, pełnił również funkcję rektora. Był zwolennikiem teorii heliocentrycznej, zgromadził dane biograficzne o jej autorze M. Koperniku. Podjął również studia medyczne, uzyskał doktorat z medycyny na uniwersytecie padewskim.
Jest autorem ponad 30 rozpraw z dziedziny arytmetyki, geometrii, historii nauki, astrologii, astronomii i medycyny.
W swojej pierwszej rozprawie matematycznej w języku łacińskim Geodezja odległości bez przyrządów i miejsce nieco niejasne u Polibiusza geometrycznie wyjaśnione przez Jana Brożka podał metodę obliczania odległości dwu punktów, z których jeden jest niedostępny. W pracy tej wykazał również, że jeżeli koło, kwadrat i trójkąt równoboczny mają ten sam obwód, to największą powierzchnię ma koło, a najmniejszą trójkąt równoboczny.
W pracy Problem geometryczny, w którym wykazuje się na podstawie geometrii prawdziwą i istotną przyczynę, dlaczego pszczoły budują plastry w formie sześciokątnych komórek rozwiązał matematycznie w sposób oryginalny, zauważył bowiem, że aby pokryć płaszczyznę wielokątami foremnymi, należy zestawić przy jednym wierzchołku albo sześć trójkątów równobocznych, albo cztery kwadraty, albo też trzy sześciokąty foremne. Ponieważ przy tych samych obwodach sześciokąt ma największą powierzchnię, przeto komórka sześciokątna ma największą objętość przy najmniejszym zużyciu materiału.
W swoim podręczniku arytmetyki liczb całkowitych Arithmetica integrorum omówił cztery działania, pojęcia liczb prostych i złożonych, proporcje i postępy oraz naukę algorytmów. Po raz pierwszy do nauki szkolnej wprowadził świeżo wynalezione logarytmy.
Jest również autorem pracy o liczbach doskonałych De numeris perfectis, traktatu Apologia pro Aristotele, poświęconego obronie osiągnięć Arystotelesa i Euklidesa przeciw krytyce Piotra Ramusa, opisującego między innymi własności wieloboków gwiaździstych oraz De antiquitate literarum in Polonia, zachowanego w rękopisie fragmentu nieukończonego dzieła o historii nauki w Polsce.
Przyczynił się do ugruntowania w Polsce geometrii praktycznej. Sam dokonywał pomiarów krakowskich żup solnych, pomiarów Żywca, projektował rozmieszczenie kaplic w Kalwarii Zebrzydowskiej, pozostawił szkic terenowy wsi Jodłownik.
W czasie zatargu między Akademią a zakonem jezuitów o zwierzchnictwo nad otwartym kolegium jezuickim, ogłosił anonimowo satyryczny dialog Gratis, gdzie bronił jej praw w sporze z jezuitami. Cały nakład został spalony pod pręgierzem na krakowskim Rynku, a drukarz Andrzej Piotrowczyk został skazany na karę śmierci, ale ostatecznie wychłostany i wygnany z miasta.
W testamencie cały swój niemały dobytek zapisał Akademii, część zaś funduszów przeznaczył na rozwój szkoły w Kurzelowie i na otwarcie scholasterii, o której zorganizowaniu myślał jeszcze za życia.
Padł ofiarą epidemii czarnej zarazy, pochowany w kościele św. Anny.
Jego imię nosi ulica łącząca IX i XIII dzielnice Łagiewniki i Podgórze, biegnąc tam od ulicy Kapelanka do ulicy Wadowickiej.
wybrane publikacje:
1610 - Geodaesia distantiarum sine instrumento et Polybii locus obscurior geometrice explicatus
1615 - Epistolae ad naturam ordinatarum figurarum plenius intelligendam pertinentes
1616 - Dissertatio. V. (utrum) Rebus publicic plus Astronomi quam Geometrae prosint, anonimowo, Kraków, drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka
1619 - Qvaestio de dierum inaegualitate, rozprawa habilitacyjna
1619 - Dissersatio de cometa Astrophili
1620 - Arithmetica integrorum, Kraków, drukarnia A. Andrzejowczyk
1625 - Gratis albo Discurs satyra z trzech części, Kraków, drukarnia J. Piotrkowczyk
1637 - De numeris Perfectis Disceptatio , Kraków, drukarnia Antoni Wosiński
1638 - Aristoteles et Euclides defensus contra Petrum Ramum et alios Amsterdam
1641 – Apologja pierwsza kalendarza rzymskiego powszechnego
1641 – Sermio in synodo Luceornensi
kalendarium
1604 – rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej
1605 III 30 – uzyskał stopień bakałarza atrium czyli nauk wyzwolonych
1605 VII 13 – rozpoczął wykłady arytmetyki
1606 IX 1 – udał się do Włocławka
1606 X 28 – 1607 VII – przyjął obowiązki nauczyciela w szkole włocławskiej pod kierownictwem seniora Jana Zyngi
1607 VII 13 - powrócił do Krakowa i został nauczycielem w szkole parafialnej u św. Jana pod seniorem Stanisławem Wysockim, proboszczem tego kościoła
1610 III 22 – otrzymał stopień magistra nauk wyzwolonych i doktora filozofii
1611 III 19 – przyjął mniejsze święcenia kapłańskie
1611 XII – 1613 – nauczyciel, później rektor szkoły Wszystkich Świętych w Krakowie
1611 – belgijski matematyk Adrian van Roomen, który przebywał w Krakowie, wtajemniczał go w trudniejsze problemy matematyczne, a następnie utrzymywał z nim kontakty listowne
1614 I 31 – wszedł do Kolegium Mniejszego
1614 III 11 – z wyboru Kolegium przyjął katedrę astrologii (astronomii), zamieszkał w domu Kolegium Mniejszego przy ulicy św. Anny
1618 - odbył podróż do Torunia, Gdańska i na Warmię, gdzie odnalazł dokumenty biograficzne dotyczące Kopernika, między innymi 20 listów Tiedemana B. Giesego do Kopernika (później zaginionych)
1619 – przyjęty do Kolegium Większego, zatrzymując nadal urząd astrologa zwyczajnego
1619 IX 7 – przedstawił rozprawę habilitacyjną o nierówności dni, ogłoszoną później drukiem
1620 I 24 – Uniwersytet udzielił mu trzyletniego urlopu na wyjazd na studia medyczne za granicę
1620 V – opuścił Kraków i udał się do Padwy, zatrzymując się po drodze w Innsbrucku
1620 VI 10 – przybył do Padwy
1623 VIII 11 – promowany na doktora medycyny
1624 VI 15 – opuścił Padwę
1624 VII 13 – przybył do Krakowa
1625 - przyboczny lekarz biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego
1625 XI 19 - na Rynku pod pręgierzem spalono skonfiskowany nakład antyjezuickiego druku anonimowego Gratis wydanego przez drukarza Andrzeja Piotrowczyka (napisanego przez Brożka)
1625–1639 – pracował na Uniwersytecie Krakowskim
1626 VIII 27 – 1630 – profesor katedry wymowy
1627 X 25 oraz 1628 V 9 – wybrany deputatem na sejm warszawski
1629 V – otrzymał pełne święcenia kapłańskie i został kanonikiem u św. Anny
1629 – profesor zwyczajny na Wydziale Teologii
1629 – otrzymał plebanie w Jangrocie
1630 IX 16 – otrzymał kanonie u św. Floriana
1631 – współorganizator katedry geometrii praktycznej
1632 VI 8 – 1638 XII – pełnił obowiązki kustosza Biblioteki Kolegium Większego Akademii Krakowskiej
1632 VIII 11 – otrzymał probostwo Staszowskie
1633 II – od wojewody Jana Tęczyńskiego otrzymał probostwo w parafii Międzyrzecz na Podlasiu (należącej do najbogatszych parafii w całej Polsce)
1639 II 2 – zapisał Akademii na wieczne czasy 3 000 złotych (w tym 1 000 zł na pomnożenie dochodów astrologa zwyczajnego, 1 000 na zakup książek oraz 1 000 dla ucznia matematyki i astronomii) oraz całą swoją bibliotekę
1648 – powrócił do Akademii
1648 – uposażył szkołę w rodzinnym Kurzelowie
1648 III 2 – obronił publicznie doktorat z teologii
1649 – uposażył Kolegium Większe
1649 II 11 – wyniesiony do godności kanonika Krakowskiej Kapituły Katedralnej
1649 II 19 – nastąpiła uroczysta instalacja na kanonikacie
1649 III – prowizor kilku borkantów (fundacji Nowodworskiego, Zdziewoyskiego, Kiełczyńskiego, Musceniusa, Kwaśnickiego, borkanu pińczowskiego)
1650 II – promował się na doktora teologii
1651 IX 4 – obrany podskarbim Kolegium Większego
1653 – obrany rektorem Akademii
źródła:
Chwalczewski Franciszek, Brożek Jan [w:] Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków 1937, reprint Kraków 1989
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
Jadwiga Dianni, Jan Brożek. Johannes Broscius. 1582-1652, Warszawa 1949
Iłowiecki M., Dzieje nauki polskiej, Warszawa 1981