Jan Brożek

Joannes Broscius

(1 XI 1585 Kurzelów koło Sieradza – 21 XI 1652 Kraków)

matematyk, astronom, ksiądz

rodzina

urodził się w rodzinie mieszczańskiej

syn Jakuba (1542 – 21 X 1608)

brat Adama i Katarzyny

biogram

           Początkowych nauk udzielał mu ojciec, w oparciu o podręcznik S. Grzebskiego Geometria …. Rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej, był między innymi uczniem Stanisława Jakobeja z Kurzelowa i Walentego Fontany, urzędowego astrologa Akademii, który polecił go jako nauczyciela domowego młodemu Janowi Żółkiewskiemu, staroście hrubieszowskiemu.

           W Akademii Krakowskiej prowadził wykłady z astrologii, teologii i retoryki oraz założył katedrę geometrii, pełnił również funkcję rektora.

           Był zwolennikiem teorii heliocentrycznej, zgromadził dane biograficzne o jej autorze M. Koperniku. Podjął również studia medyczne, uzyskał doktorat z medycyny na uniwersytecie padewskim.

           Jest autorem ponad 30 rozpraw z dziedziny arytmetyki, geometrii, historii nauki, astrologii, astronomii i medycyny. W swojej pierwszej rozprawie matematycznej w języku łacińskim Geodezja odległości bez przyrządów i miejsce nieco niejasne u Polibiusza geometrycznie wyjaśnione przez Jana Brożka podał metodę obliczania odległości dwu punktów, z których jeden jest niedostępny. W pracy tej wykazał również, że jeżeli koło, kwadrat i trójkąt równoboczny mają ten sam obwód, to największą powierzchnię ma koło, a najmniejszą trójkąt równoboczny. W pracy Problem geometryczny, w którym wykazuje się na podstawie geometrii prawdziwą i istotną przyczynę, dlaczego pszczoły budują plastry w formie sześciokątnych komórek rozwiązał matematycznie w sposób oryginalny, zauważył bowiem, że aby pokryć płaszczyznę wielokątami foremnymi, należy zestawić przy jednym wierzchołku albo sześć trójkątów równobocznych, albo cztery kwadraty, albo też trzy sześciokąty foremne. Ponieważ przy tych samych obwodach sześciokąt ma największą powierzchnię, przeto komórka sześciokątna ma największą objętość przy najmniejszym zużyciu materiału. W swoim podręczniku arytmetyki liczb całkowitych Arithmetica integrorum omówił cztery działania, pojęcia liczb prostych i złożonych, proporcje i postępy oraz naukę algorytmów.

           Jest również autorem pracy o liczbach doskonałych De numeris perfectis, traktatu Apologia pro Aristotele, poświęconego obronie osiągnięć Arystotelesa i Euklidesa przeciw krytyce Piotra Ramusa, opisującego między innymi własności wieloboków gwiaździstych oraz De antiquitate literarum in Polonia, zachowanego w rękopisie fragmentu nieukończonego dzieła o historii nauki w Polsce.

           W czasie zatargu między Akademią a zakonem jezuitów o zwierzchnictwo nad otwartym kolegium jezuickim, ogłosił anonimowo satyryczny dialog Gratis, gdzie bronił jej praw w sporze z jezuitami. Cały nakład został spalony pod pręgierzem na krakowskim Rynku, a drukarz Andrzej Piotrowczyk został skazany na karę śmierci, ale ostatecznie wychłostany i wygnany z miasta.

           W testamencie cały swój niemały dobytek zapisał Akademii, część zaś funduszów przeznaczył na rozwój szkoły w Kurzelowie i na otwarcie scholasterii, o której zorganizowaniu myślał jeszcze za życia.

           Pochowany w kościele św. Anny. Jego imię nosi ulica łącząca IX i XIII dzielnice Łagiewniki i Podgórze, biegnąc tam od ulicy Kapelanka do ulicy Wadowickiej.

wybrane publikacje:

1610 - Geodaesia distantiarum sine instrumento et Polybii locus obscurior geometrice explicatus

1615 - Epistolae Ad naturam ordinatarum figurarum plenius intelligendam pertinentes

1616 - Dissertatio. V. (utrum) Rebus publicic plus Astronomi quam Geometrae prosint, anonimowo, Kraków, drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka

1619 - Qvaestio de dierum inaegualitate, rozprawa habilitacyjna

1619 - Dissersatio de cometa Astrophili

1620 - Arithmetica integrorum, Kraków, drukarnia A. Andrzejowczyk

1625 - Gratis albo Discurs satyra z trzech części, Kraków, drukarnia J. Piotrkowczyk

1637 - De numeris Perfectis Disceptatio , Kraków, drukarnia Antoni Wosiński

1638 - Aristoteles et Euclides defensus contra Petrum Ramum et alios Amsterdam

kalendarium

1604 – rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym UJ

1605 III 30 – uzyskał stopień bakałarza atrium czyli nauk wyzwolonych

1605 VII 13 – rozpoczął wykłady arytmetyki

1606 IX 1 – udał się do Włocławka

1606 X 28 – 1607 VII – przyjął obowiązki nauczyciela w szkole włocławskiej pod kierownictwem seniora Jana Zyngi

1607 VII 13 powrócił do Krakowa i został nauczycielem w szkole parafialnej u św. Jana pod seniorem Stanisławem Wysockim, proboszczem tego kościoła

1610 III 22 – otrzymał stopień magistra nauk wyzwolonych i doktora filozofii

1611 III 19 – przyjął mniejsze święcenia kapłańskie

1611 XII – 1613 – był nauczycielem, później rektorem szkoły Wszystkich Świętych w Krakwie

1614 I 31 – wszedł do Kolegium Mniejszego

1614 III 11 – z wyboru Kolegium przyjął katedrę astrologii (astronomii), zamieszkał w domu Kolegium Mniejszego przy ulicy św. Anny

1618 - odbył podróż do Torunia, Gdańska i na Warmię, gdzie odnalazł dokumenty biograficzne dotyczące Kopernika, między innymi 20 listów Tiedemana B. Giesego do Kopernika (później zaginionych)

1619 – został przyjęty do Kolegium Większego, zatrzymując nadal urząd astrologa zwyczajnego

1619 IX 7 – przedstawił rozprawę habilitacyjną o nierówności dni, ogłoszoną później drukiem

1620 I 24 – Uniwersytet udzielił mu trzyletniego urlopu na wyjazd na studia medyczne za granicę

1620 V – opuścił Kraków i udał się do Padwy, zatrzymując się po drodze w Innsbrucku

1620 VI 10 – przybył do Padwy

1623 VIII 11 – został promowany na doktora medycyny

1624 VI 15 – opuścił Padwę

1624 VII 13 – przybył do Krakowa

1625 - był przybocznym lekarzem biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego

1625 XI 19 - na Rynku pod pręgierzem spalono skonfiskowany nakład antyjezuickiego druku anonimowego Gratis wydanego przez drukarza Andrzeja Piotrowczyka (napisanego przez Brożka)

1625 – 1639 – pracował na Uniwersytecie Krakowskim

1626 VIII 27 – 1630 – był profesorem katedry wymowy

1627 X 25 oraz 1628 V 9 – został wybrany deputatem na sejm warszawski

1629 V – otrzymał pełne święcenia kapłańskie i został kanonikiem u św. Anny

1629 – został profesorem zwyczajnym na Wydziale Teologii

1629 – otrzymał plebanie w Jangrocie

1630 IX 16 – otrzymał kanonie u św. Floriana

1631 – był współorganizatorem katedry geometrii praktycznej

1632 VI 8 – 1638 XII – pełnił obowiązki kustosza Biblioteki Kolegium Większego

1632 VIII 11 – otrzymał probostwo Staszowskie

1633 II – od wojewody Jana Tęczyńskiego otrzymał probostwo w parafii Międzyrzecz na Podlasiu (należącej do najbogatszych parafii w całej Polsce)

1639 II 2 – zapisał Akademii na wieczne czasy 3 000 złotych (w tym 1 000 zł na pomnożenie dochodów astrologa zwyczajnego, 1 000 na zakup książek oraz 1 000 dla ucznia matematyki i astronomii) oraz całą swoją bibliotekę

1648 – powrócił do Akademii

1648 – uposażył szkołę w rodzinnym Kurzelowie

1648 III 2 – obronił publicznie doktorat z teologii

1649 – uposażył Kolegium Większe

1649 II 11 – został wyniesiony do godności kanonika katedralnego krakowskiego

1649 II 19 – nastąpiła uroczysta instalacja na kanonikacie

1649 III – był prowizorem kilku borkantów (fundacji Nowodworskiego, Zdziewoyskiego, Kiełczyńskiego, Musceniusa, Kwaśnickiego, borkanu pińczowskiego)

1650 II – promował się na doktora teologii

1651 IX 4 – został obrany podskarbim Kolegium Większego

1653 – został obrany rektorem Akademii