Hieronim Canavesi
(około 1525 Mediolan – 11 listopada 1582 Kraków)
nagrobny rzeźbiarz włoski
rodzina
poślubił: Julia Buzetia z Lombardii, córka ogrodnika, secundo voto Ardenti
dzieci:
Juliana, żona Sylwestra Bianchi
Weronika, żona Jerzego Ardenti
Anna, żona Andrzeja Bignoti
Katarzyna, żona Klaudiusza Auberti
Karol
Andrzej
biogram
Kształcił się we Włoszech, po przybyciu do Polski dostał się na dwór Zygmunta Augusta jako jeden z „servitores regis”, następnie wykonywał zamówienia wyższego duchowieństwa, magnaterii, szlachty i mieszczaństwa. Przez dłuższy czas współpracował w Krakowie z innym włoskim rzeźbiarzem – Janem Marią Mosca, zwanym ze względu na swoje pochodzenie z Padwy: Padovano. Swoją pracownię miał przy ulicy Floriańskiej (dom nr 47).
Zaraz na początku działalności w Polsce:
został przed urzędem radzieckim w Krakowie oskarżony o oszustwo i fuszerkę przez szlachetną Katarzynę Orlikową, wdowę po Stanisławie żupniku ruskim, zmarłym w roku 1559. Zamówiła ona za 500 florenów pomnik grobowy dla swego męża i poleciła wykuć postać zmarłego wiernie według przedłożonego kamieniarzowi „konterfektu”. Tymczasem nim pomnik ustawiono pokazało się, że płyta marmurowa z postacią zmarłego jest od dołu pęknięta, a sama postać nie odpowiada konterfektowi. Komisja rzeczoznawców, złożona ze złotników, rzeźbiarzy w kamieniu i stolarzy, stwierdziła owo pęknięcie płyty, a nadto zauważyła, że artysta zbyt pomniejszył figurę Orlika, nie oddał podobieństwa według konterfektu i źle wyrzeźbił całą postać. Mając bowiem gotowy już „kształt” ciała, przerobił go na rycerza w zbroi, wskutek czego pierś wypadła za wątło, a jedna noga była grubsza od drugiej. Komisja uznała jednak staranne odrobienie części architektonicznych jeszcze nie zestawionych i poleciła artyście usunięcie wytkniętych błędów.
Dopiero po 12 latach syn Orlikowej wypłacił artyście resztę należności, uznając nagrobek za wykonany poprawnie. Dzieło nie zachowało się, zniszczone zostało podczas pożaru kościoła oo. dominikanów w Krakowie w 1850 roku. Znane jest z akwareli Wojnarowskiego wykonanej w 1847 roku.
Dobrze widać na akwareli szary kamień i czerwone marmury, o których jakość procesowała się Katarzyna. Nagrobek skomponowany jest w ten sposób, że na bardzo niskim cokole stoją kolumny, ujmujące dwie płytkie nisze z reliefami stojących zmarłych. Na kolumnach spoczywa belkowanie ze zwieńczeniem. Architektura jest przy jasnej konstrukcji bardzo bogata. Kolumny korynckie, stojące na bazach inkrustowanych marmurem, są pokryte płaską, geometryczną plecionką z maskami i kaboszonami. Nad gzymsem umieszczone są dwie tablice marmurowe z napisami. Woluty, putto i bogaty kartusz herbowy zdobią ładnie skomponowane zwieńczenie. Orlik, rycerz w zbroi (herbu Nowina), wyrzeźbiony w wielkości naturalnej (co zastrzeżone było w zamówieniu) na marmurowej płycie, jest smukły i harmonijnie zbudowany. Silniejsze oparcie na prawej nodze nadało całemu ciału giętki ruch. Wielka szkoda, że tylko z akwareli, nieuwydatniającej rysów, znamy tę twarz, która miała być wiernym portretem zmarłego. W niszy drugiej stoi Katarzyna, żona owego «najwierniejszego z małżonków». Jest to niska, krępa, szeroka w biodrach kobieta, chciałoby się powiedzieć — baba, stojąca na rozstawionych nogach, z rękami skrzyżowanymi na podołku. Ubrana jest w drobnofałdzistą suknię. Głowę i ramiona otula zasłona o nielicznych fałdach. Nad prawem ramieniem herb Korczak. Cała postać jest dosadnie scharakteryzowana. Widać, że Canavesi dość jej się napatrzył przy wszystkich przeróbkach i z pewną złośliwością realistycznie skopiował. Bo przecież Katarzyna zarzucała mu, że nie oddał «prawdziwie» jej męża. Za to ją odtworzył wiernie, nawet co do wzrostu, tak, że dla zrównania obu figur trzeba jej było podstawić osobną bazę.
Zajmował się głównie rzeźbą nagrobkową, stosował typy nagrobków z postacią klęczącą, leżącą stojącą i z popiersiem. Był wybitnym przedstawicielem rzeźby klasycyzującej, w dekoracji wykorzystywał motywy manierystyczne, łączył marmury o różnych barwach.
Zachowane są dwa nagrobki jego autorstwa w katedrze w Poznaniu: rodziny Górków (w kaplicy św. Krzyża) oraz biskupa Adama Konarskiego w kaplicy św. Trójcy. Z jego warsztatem wiąże się kilka nagrobków i epitafiów między innymi w Krakowie, Łowiczu, Czchowie, Szamotułach i Książu Wielkim.
wybrane prace:
1554 – pomnik arcybiskupa Mikołaja Dzierzgowskiego w katedrze w Gnieźnie
1560-1570 - nagrobek rodziny Tęczyńskich w Książu Wielkim
1562 - nagrobek arcybiskupa Jana Przerębskiego w Łowiczu
1562–1574 - nagrobek Stanisława i jego żony Katarzyny Orlików w Kaplicy Zbawiciela (Przeździeckich), dawniej św. Mikołaja w kościele p.w. św. Trójcy (Dominikanów) w Krakowie
1564 - nagrobek Kaspra Wielogłowskiego w kościele w Czchowie
1565 - epitafium J. Bera w kościele Mariackim
1567 – nagrobek Gabriela Tarły w Zakliczynie
1574-1576 - nagrobek biskupa Adama Konarskiego w katedrze poznańskiej
1574-1576 - podwójny nagrobek rodziny Górków w katedrze poznańskiej
1577 - nagrobek rajcy kazimierskiego i pisarza moralisty Jana Mrowińskiego, w krużgankach kościoła św. Katarzyny
1577 – prawdopodobnie z jego pracowni pochodzi nagrobek Franciszka Krasińskiego w kolegiacie w Bodzentynie
1580 - nagrobek Jakuba Rokossowskiego w Szamotułach
kalendarium
1562–1574 – procesował się z Katarzyną Orlikową i jej rodziną o niedokładne wykonanie zamówienia
1567 – otrzymał od Mikołaja Cosli 100 florenów za pracę przy nagrobku Gabriela Tarły w Zakliczynie
1573 - przyjął prawo miejskie Krakowa
1574 - wstąpił do cechu murarzy i kamieniarzy, obejmując urząd starszego cechu z nominacji
1574 – sukiennicy oskarżyli go o nielegalny handel suknem
1575 – ręczył za uwięzioną obywatelkę
źródła:
Krystyna Sinko Hieronim Canavesi
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000