ul. Pijarska 2
Zakon pijarów – jego pełna nazwa to: Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych, powstał w 1. połowie XVII wieku, a założycielem był św. Jan Kalasancjusz. W Polsce pijarzy pojawili się w niedługim czasie po powstaniu zakonu, sprowadzeni przez Władysława IV. W 1654 otrzymali już od kolejnego władcy – Jana Kazimierza, przywilej na założenie swojego kolegium w Krakowie, a cztery lata później sprowadzono ich do miasta. Zatrzymali się wówczas w ofiarowanym im przez kanonika krakowskiego Jana Markiewicza domu w Kazimierzu (jeszcze wtedy zupełnie oddzielonym od miasta Krakowa). W tym domu zakonnicy założyli hospicjum, a ponieważ nie mieli jeszcze swojego kościoła, użytkowali sąsiadujący z kamienicą kościół św. Jana. Początki pijarów w Krakowie wiążą się z Kazimierzem, ale ostatecznie zatrzymali się jednak tu, gdzie do dziś oglądamy ich klasztor i kościół. Najpierw kupili kamienicę przy ul. św. Jana, gdzie powstała kaplica, której nadano wezwanie Przemienienia Pańskiego. Jeszcze w XVII w. otrzymali plac sąsiadujący z ich kamienicą, ofiarowany przez podskarbiego wielkiego koronnego Hieronima Lubomirskiego. Na tym placu na pocz. XVIII w. ruszyły przygotowania do budowy, w międzyczasie dokupiono jeszcze kolejną część placu i wyburzono stojącą tam starą kamienicę. W 1718 r. zaczęła się budowa, a dziesięć lat później odbyła się uroczysta konsekracja kościoła, któremu nadano wezwanie Przemienienia Pańskiego i Opieki Matki Boskiej Królowej Polski. Główni fundatorzy tej budowy to Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska, bp Konstanty Felicjan Szaniawski, kasztelan biecki Piotr Dembiński, kanonik krakowski Stefan Dembiński oraz wojewoda sandomierski Jakub Władysław Morsztyn.
Przy wznoszeniu kościoła pijarów wzięło udział wielu artystów, wśród nich ważni i znani twórcy tej epoki. Kościół zaprojektował znany ze swoich krakowskich realizacji Kacper Bażanka – polski architekt późnego baroku, absolwent Akademii w Rzymie. Freski i dekoracje rzeźbiarskie wykonali min.: Franciszek Ecstein, Chrystian Bola i Jakub Hoffman.
Od północno-zachodniej strony do kościoła przylega klasztor pijarów. Został wzniesiony po wybudowaniu kościoła, a budując go wykorzystano wcześniejsze budynki - kamienicę Mikołaja Słowikowskiego i stary browar.
Jest to późnobarokowa budowla, murowana i otynkowana, trzy piętrowa (trzecie piętro zostało dobudowane w 1880). Jego plan to nieregularny trapez z dużym dziedzińcem pośrodku. Zewnętrzne elewacje było w 1880 przebudowane na neobarokowy styl, na wysokości parteru pokryte są pseudorustyką.
Po drugiej stronie kościoła, południowo-wschodniej, stoi budynek dawnego Collegium Novum, zbudowany w miejscu dawnej Kamienicy pod Bażanty, wg projektów F. Placidiego. Zbudowany został również na podobnym planie trapezu z wewnętrznym dziedzińcem, w stylu barokowym, ale w późniejszych czasach został zupełnie przebudowany i dziś widzimy go w stylu neogotyckim. Jest połączony z zabudowaniami na rogu ul. św. Jana i Pijarskiej nadwieszonymi przejściami. Wzniesiono go z przeznaczeniem na studium teologii. Tutaj przez wiele lat przechowywane były księgozbiór i archiwum pijarów, ale w 1794 gdy budynek został zajęty przez Austriaków i zmieniony w areszt, archiwum i zbiory przeniesiono do innej części klasztoru.