Kościół pod wezwaniem św. Gertrudy
nieistniejący
Kościół p.w. św. Gertrudy, cmentarny, znajdował się przy obecnej ul. Św. Gertrudy. Stał poza murami miasta, na terenie Plant, na północ od nieistniejące współcześnie Bramy Nowej, która zamykała dzisiejszą ul. Sienną. Kościół został zbudowany w 1 połowie XV wieku z inicjatywy krakowskiego kupca Mikołaja Wierzynka, który w ten sposób pragnął uczcić pamięć po swoim ojcu Andrzeju. Andrzej Wierzynek w 1406 roku został oskarżony o kradzież miejskich pieniędzy, w trybie przyspieszonym skazany przez sąd miejski na śmierć i natychmiast stracony. Przy czym, choć Wierzynek został ujęty na gorącym uczynku, okoliczności skazania był dość podejrzane, jego rodzina zwróciła się w tej sprawie ze skargą do króla, a sąd królewski uznał działania sądu miejskiego za nieformalne i kazał sędziom płacić odszkodowanie rodzinie (gdy ci odmówili, a konflikt wydawał się nie do rozwiązania, król obiecał zapłacić z własnej szkatuły). Ponieważ Wierzynek został stracony w pośpiechu i bez spowiedzi, został pochowany w niepoświęconej ziemi.
W 1528 roku wielki pożar Krakowa zniszczył budowlę – w 1545 roku została odbudowana. Ponownie jej konsekracji dokonał w pierwszej połowie XVI wieku biskup krakowski Piotr Gamrat. Według zapisu w aktach wizytacji biskupa Jerzego Radziwiłła z 1599 roku była to budowla murowana, orientowana. Ponownie spłonął pod koniec września 1655 roku w czasie potopu szwedzkiego, ale w latach 1666-1676 został odbudowany staraniem księdza Jana Kuklińskiego i ponownie konsekrowany w 1667 przez biskupa Mikołaja Oborskiego.
W aktach wizytacji biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego z 1748 roku znajduje się opis kościoła. Była to nieduża budowla na kwadratowym planie z prostokątnym prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą, z sygnaturką na dachu i trzema ołtarzami wewnątrz. Wraz z cmentarzem była otoczona drewnianym ogrodzeniem, wewnątrz którego znajdował się wysoki krzyż. W czasie walk konfederatów barskich kościół został ponownie zniszczony, a w 1778 roku odbudowany staraniem księdza Andrzeja Skalskiego.
Wokół kościoła znajdował się niewielki cmentarz, na którym chowano ściętych w Krakowie skazańców. Kiedy miasto straciło prawo sądzenia i wykonywania kary śmierci, kościół św. Gertrudy stracił swoją rolę i znaczenie i zaczął coraz bardziej popadać w ruinę. W 1803 roku część sprzętów przeniesiono do kościoła Św. Mikołaja na Wesołej, w 1810 roku kościół został zamknięty. Ogłoszono licytację budynku wraz z cmentarzem (postawiono warunek obrócenia go w godną zamieszkania budowlę). Ponownie starano się go sprzedać w 1811 roku. Pozbawiony wszelkiego wyposażenia był schronieniem dla łotrów i złodziei. W 1820 roku kościół zakupił prezydent miasta Stanisław Kostka Zarzecki, a w 1822 roku kościół został zburzony. Jednym z najcenniejszych elementów wyposażenia tej świątyni jest stojący do dziś w kościele św. Mikołaja piękny, późnogotycki poliptyk z około 1500 roku, ze sceną Koronacji Matki Boskiej.
źródła:
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2008
http://www.jazon.krakow.pl/ dostęp 21.05.2022