Piotr Gamrat
Sulimczyk
(1487 Samoklęski koło Jasła – 27 sierpnia 1545 Kraków)
prymas Polski
rodzina
herbu Sulima
syn Stanisława, szlacheckiego wójta w Osieku i Pilźnie, właściciela Samoklęsk, dzierżawcy królewszczyzn Mrokowa i Tarchów, i szlachcianki Katarzyny Balówny z Nowego Tyńca
brat Jana - wojewody mazowieckiego, senatora świeckiego w latach I Rzeczypospolitej, dziedzica Bączala Dolnego, Bączala Górnego i Samoklęsk koło Jasła
biogram
Jego protektorem była królowa Bona oraz prałat Erazm Ciołek, dzięki którym uzyskał biskupstwa. Według anegdoty biskupią mitrę zawdzięczał swojemu apetytowi. Goszcząca u niego na śniadaniu królowa, widząc jak zgarnia na swój talerz wszystko, co zostało na półmisku kpiła ponoć: „Widzę, że probostwo nie jest w stanie cię wyżywić. Trzeba zrobić cię biskupem.”
Obok Bony i marszałka Wielkiego Koronnego Piotra Kmity był w ostatnich latach życia Zygmunta faktycznym współrządcą państwa. Jako stronnik Bony opowiadał się za wzmocnieniem państwa polskiego, przeciwko Habsburgom i za pokojem z Turcją.
Mało czasu poświęcał sprawom kościoła powierzając je współpracownikom: Leonardowi Słończewskiemu, Stanisławowi Borkowi, Stanisławowi Hozjuszowi czy Marcinowi Kromerowi. Walczył z reformacją i powołał inkwizytora. Doprowadził do skazania Katarzyny Weiglowej oskarżonej o apostazję i spalonej na stosie. Te tragiczne wydarzenia tak opisał Łukasz Górnicki w swoich Dziejach w Koronie Polskiej: Tegoż czasu Malcherową, mieszczkę krakowską, białogłowę z lat ośmidziesiąt, o żydowską wiarę spalono na rynku w Krakowie. […] Zebrał był do dworu swego ks. Gamrat, biskup krakowski, kanoniki wszystkie i kollegiaty ku wysłuchaniu jej wyznania wiary. Tu gdy pytana była według Kreda naszego, jeśli wierzy w Boga wszechmogącego, stworzyciele nieba i ziemie, odpowiedziała: wierzę w tego Boga, który wszystko stworzył, co widziemy i czego nie widziemy: który rozumem człowieczym ogarniony być nie może, a dobrodziejstw Jego i my ludzie jesteśmy pełni, i wszystkie rzeczy na świecie. Rozszerzała to potym dosyć długo, wyliczając moc Bożą i Jego dobrodziejstwa niewymówione. Postąpiono zaś dalej w pytania: a wierzyszże w Syna jego jedynego Jezusa Chrystusa, Pana naszego, który się począł z Ducha Świętego etc. Ona na to: A nie miał ci Pan Bóg ani żony, ani syna, ani mu tego potrzeba, boć jedno tym synów potrzeba, którzy umierają, ale Pan Bóg wieczny jest, a jako się nie urodził, tak i umierać nie może. Nas ma za syny swoje, i są wszyscy synowie Jego, którzy drogami od niego naznaczonymi chodzą. Tu krzyknęli kollegiaci: źle mówisz, niebogo, obacz się: są proroctwa o tym, iż miał Pan Bóg na świat posłać Syna swego, i miał być ukrzyżowan za grzechy nasze, aby nas nieposłusznych jeszcze z ojca naszego Adama swym posłuszeństwem zjednał z Bogiem Ojcem. Mówili nadto z nią doktorowie: a im więcej mówili, tym ona w swym przedsięwzięciu uporniej stała, iż Bóg człowiekiem być i rodzić się nie mógł. Owa gdy się od tej żydowskiej religiej odwieść nie dała, naleziono ją być bluźnierką przeciwko Bogu i do urzędu miejskiego ją odesłano; a w kilka dni potym, jakom wyżej wspominał, spalono, na którą śmierć szła namniej nie strwożona.
Na synodach, w których uczestniczył, dyskutowano o reformie szkół i duchowieństwa oraz o walce z innowiercami. Zasłużył się jako mecenas kultury renesansowej, na Uniwersytecie Krakowskim popierał Piotra Rozjusza, opiekował się także Klemensem Janickim i starał się skupić wokół siebie elitę kulturalną Krakowa. Zgromadził cenne zbiory ksiąg i dzieł sztuki.
Zgorszenie budził jego flirt z Dorotą z Sobockich i słynne obżarstwo. Dbał o przepych swego dworu, liczącego 180 osób. Na ślubie Zygmunta Augusta z Elżbietą Austriaczką wystąpił z pocztem 200 jeźdźców.
Pochowany w Katedrze Wawelskiej w kaplicy św. Katarzyny. Padovano na zlecenie Bony wykonał renesansowy nagrobek. Napis na pomniku głosi, że ufundowała go królowa Bona: ta, która dawała godność, dała teraz i grobowiec.
kalendarium
1500 - wstąpił na Uniwersytet Krakowski
1507 - wyjechał na studia w Rzymie, jako dworzanin biskupa płockiego Erazma Ciołka
1509 - otrzymał probostwo w Wyszkowie
1519 - został scholastykiem płockim
1526 - został za protekcja królowej Bony kanonikiem gnieźnieńskim
1528 - został dziekanem płockim
1529 - został scholastykiem warszawskim
1531 I 29 - mianowany biskupem kamienieckim (nie objął urzędu)
1532-1538 - był z ramienia Bony komisarzem królewszczyzn na Mazowszu
1535 X 27 - został biskupem przemyskim (tu również nie rezydował)
1537 VIII 17 - został biskupem płockim
1538 II 8 - odbył ingres w diecezji płockiej
1538 VII 29 - mianowany biskupem krakowskim
1539 - zwołał synod w Krakowie
1540-1545 - prymas Polski
1541 I - został arcybiskupem gnieźnieńskim, nie oddając biskupstwa krakowskiego (za zgodą Rzymu uzyskaną staraniem Bony)
1542 - zwołał synod w Piotrkowie
1543 V 6 – w katedrze wawelskiej koronował Elżbietę Austriaczkę, pierwszą żonę króla Zygmunta II Augusta
1544 - odbył synod w Krakowie
1544 - ustalił zasadę, że sufragana krakowskiego można powołać jedynie spośród członków kapituły
źródła:
Kronika Krakowa, Warszawa 1996
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000
archidiecezja.pl dostęp 30.01.2017
Słownik biograficzny arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski – ks. K. Śmigiel
Piotr Biliński, Piotr Gamrat herbu Sulima (1487-1545) z cyklu Żywoty sławnych Biskupów Krakowskich, „Tygodnik Salwatorski” nr 35/141 z dnia 31 sierpnia 1997 roku
ks. Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, wyd. II, popr. i uzupeł., Warszawa 2000