Dzisiejsza data:

           Nazwa Pleszów, dawniej Plessow, Pleschow ma charakter dzierżawczy, typu przezwiskowego od nazwy osobowej Plesz. Słowo plesz oznaczało w języku staropolskim łysinę; tonsurę (kółko wygolone na głowie duchownego katolickiego).


Położenie

           Wieś Pleszów była położona, przy dawnym średniowiecznym trakcie z Krakowa na Sandomierz oraz na Ruś, 12 km na wschód od centrum Krakowa. W 2. połowie XIX wieku wieś graniczyła od zachodu z Mogiłą, od północy z Luboczą, od wschodu z Branicami, od południa przez Wisłę z Przewozem oraz Brzegami. W średniowieczu pomiędzy Mogiłą a Pleszowem znajdowała się nieistniejąca dziś wieś Domaszów z jeziorem i polem Ojerzowskie. Zabudowa wsi Pleszów miała charakter zwarty, typu nawisowo - rynkowego. Najstarsze zabudowania placowego centrum osady powstały po południowej stronie traktu sandomierskiego, w rejonie skrzyżowania dzisiejszych ulic Nadbrzezie, Suchy Jar, Cementowej, J. Jezierskiego.


Historia

           Parafia pleszowska powstała zapewne w XIII wieku i należy do najstarszych parafii krakowskich. W 1326 istniała już parafia oraz dekanat pleszowski. W XIV wieku dekanat pleszowski obejmował parafie Czulice, Igołomię, Koniuszę, Luborzycę, Niegardów, Pleszów Pobiednik, Proszowice, Ruszczę oraz Zębocin. Należał do najludniejszych dekanatów w ówczesnej diecezji krakowskiej.

           Na terenie Pleszowa odnaleziono bardzo liczne stanowiska kultur prehistorycznych (ślady osadnictwa, produkcji garncarskiej). Pomiędzy dawną wsią Mogiłą, a Pleszowem został wzniesiony we wczesnym średniowieczu kopiec ziemny zwany Kopcem Wandy, usypany prawdopodobnie w VII lub VIII wieku. Na obszarze Pleszowa znajdują się pozostałości wczesnośredniowiecznej osady z X - XIII wieku.

           Po raz pierwszy wieś jest wzmiankowana w 1313 jako Plessow. Osada należała do najstarszych i największych podkrakowskich wsi. W 1315 dokument książęcy Władysława Łokietka zezwalał Floszce wdowie po Świętosławie z Pleszowa oraz jej synom Mikołajowi i Leonardowi na lokację wsi Pleszowa i Brzegi na prawie niemieckim średzkim. Dokument został wystawiony w nagrodę za zasługi poniesione dla władcy przez zmarłego Świętosława oraz jego synów.

            W 2. połowie XIV wieku wieś była w posiadaniu Anki córki Leonarda z Pleszowa oraz jej męża Imrama z Pleszowa herbu Sulima, kasztelana zawichojskiego. W 1375 wspomniana Anka oddała w zastaw klasztorowi Cystersów w Mogile część nadbrzeża pleszowskiego. W 1. ćwierci XV wieku wzmiankowani są jako właściciele wsi synowie Imrama: Jan oraz Jakub z Pleszowa .

            W 1415 na mocy podziału dóbr Pleszów przypadł Jakubowi z Pleszowa, który w 1425 sprzedał Pleszowski Brzeg Mikołajowi Wierzynkowi ze Śledziejowic. W 2. połowie XV wieku wieś była w posiadaniu rodu Łabędziów.

            Według relacji Jana Długosza z lat 1470 - 1480 we wsi znajdowało się 19 łanów kmiecych, dwór folwark plebański oraz karczma. Zofia z Pleszowa Łabędziowa (zm. około 1503) wniosła w posagu majętność swojemu mężowi Stanisławowi Szydłowieckiemu, który piastował urząd kasztelana radomskiego, starosty krakowskiego. Następnie majątek odziedziczył Krzysztof Szydłowiecki (1467 - 1532) wybitny polityk, wpływowy dygnitarz, kanclerz wielki koronny, kasztelan krakowski. Następnie część Pleszowa należała do Zofii z Szydłowieckich, która była małżonką jednego z najwybitniejszych hetmanów wielkich koronnych Jana Tarnowskiego (1488 - 1561). Pozostała część wsi była w posiadaniu Krystyny z Szydłowieckich księżny ziębicko - oleśnickiej. Włości pleszowskie przez małżeństwo córki hetmana Zofii z Tarnowskich (zm. 1570) przeszły w ręce księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego(zm.1608) wojewody kijowskiego. W 1568 Zofia Ostrogska zastawiła Pleszów Sebastianowi Mieleckiemu (zm. 1574) kasztelanowi wiślickiemu, kasztelanowi krakowskiemu.

            Wzmianka z 1595 roku mówi o istniejącym budynku szkolnym w Pleszowie.

            W październiku 1587 podczas oblężenia Krakowa, w Pleszowie i pobliskich Branicach stacjonowali Stadniccy oraz Zborowscy, sojusznicy arcyksięcia austriackiego Maksymiliana Habsburga.

            Następnie dobra odziedziczył Janusz Ostrogski (zm.1620) kasztelan krakowski, jeden z najpotężniejszych magnatów w ówczesnej Rzeczypospolitej. Później dobra należały do jego córki Euforyzny z Ostrogskich (zm.1628) małżonki księcia Aleksandra Zasławskiego (zm.1629) wojewody kijowskiego. Kolejno dobra pleszowskie były w posiadaniu: Władysława Dominika Zasławskiego (zm. 1656) wojewody krakowskiego, regimentarza koronnego oraz Aleksandra Janusza Zasławskiego (zm.1682). Następnie wieś otrzymała w spadku Teofila Ludwika z Zasławskich, dziedziczka fortuny Ostrogskich i Zasławskich małżonka Józefa Karola Lubomirskiego (1638 - 1702) marszałka wielkiego koronnego.

            Później Pleszów odziedziczyła Marianna Lubomirska (1693 - 1729) żona księcia Pawła Karola Sanguszki (1680 - 1750) marszałka wielkiego litewskiego. W połowie XVIII wieku wieś była w posiadaniu Janusza Aleksandra Sanguszki (1712 - 1775).

            W 1764 wieś trafia w ręce książąt Czartoryskich. Właścicielem majątku był Stanisław Kostka Czartoryski (zm. 1766) łowczy wielki koronny. Kolejnymi właścicielami byli jego synowie: Kazimierz Czartoryski (zm. około1803) oraz Józef Klemens Czartoryski (1740 - 1810) stolnik litewski.

            W 1768 stary budynek szkoły w Pleszowie uległ zniszczeniu.

            W 1789 roku Pleszów był w posiadaniu księcia Kazimierza Czartoryskiego.

            W 1791 wieś Pleszów liczyła 586 mieszkańców, 79 domów; znajdował się tu dwór, plebania, wikaria, karczma, browar oraz mały budynek szpitala dla ubogich.

           W Pleszowie żywe są tradycje kościuszkowskie. Według przekazu naczelnik Tadeusz Kościuszko przechodził przez wieś 1 kwietnia 1794 podczas marszu pod Racławice. Po raz drugi Kościuszko odwiedził Pleszów 24 kwietnia 1794 w drodze z Bosutowa pod Połaniec. We wsi utrzymuje się przekaz o wierzbie Kościuszki mówiący, iż tutaj w gaju wierzbowym odpoczywał naczelnik z wojskiem powstańczym.

            W 1. połowie XIX wieku wieś zakupił Wincenty Antoni Kirchmayer (1791 - 1857) jeden z najbardziej wpływowych kupców i bankierów krakowskich, pierwszy prezes krakowskiej Izby Przemysłowo - Handlowej. Dobra pleszowskie odziedziczył Wincenty Marcin Kirchmayer (1820 - 1893) bankier, właściciel dziennika krakowskiego „Czas”, prezes Izby Przemysłowo - Handlowej w Krakowie, poseł do Sejmu Galicyjskiego.

            W 1863 w Pleszowie znajdowała się gorzelnia połączona z rafinerią spirytusową maszyną parową o mocy 6 KM oraz wytwórnia wódek gatunkowych.

            W 1870 obszar dworski należał do Pinkesa Atteslaendera, liczył 738 morgów. Gromada zaś posiadała 1043 morgów.

            W 1873 został otworzony w Pleszowie urząd pocztowy, pierwszym naczelnikiem poczty był Wincenty Rola - Zbijewski.

            Na początku XX wieku posiadłość ziemska należała do hrabiego Kazimierza Osiecimskiego - Czapskiego. W 1910 obszar dworski należał do hrabiego Ludwika Ponińskiego.

            W 1931 wieś liczyła 167 budynków oraz 1050 mieszkańców. Po drugiej wojnie światowej w latach 1949 - 1954 na znacznych terenach niegdyś należących do wsi rozpoczęto budowę kombinatu metalurgicznego, który otrzymał nazwę Huty im. Lenina. W 1959 na terenie Pleszowa został uruchomiony duży zakład przemysłowy cementownia "Pleszów".


Zabytki

            Tradycja głosi, iż pierwotny budynek kościoła poświęcił biskup krakowski Stanisław ze Szczepanowa. W Pleszowie znajduje się obecnie przy ul. Nadbrzezie 12 kościół parafialny pod wezwaniem św. Wincentego i Narodzenia NMP. Obecny kościół jest jednonawową budowlą klasycystyczną, powstał w latach 1800 - 1806, dzięki fundacji Czartoryskich, według planów księdza Sebastiana Sierakowskiego (1743 - 1824), architekta, rektora Szkoły Głównej Krakowskiej, późniejszego senatora Wolnego Miasta Krakowa.

           Ołtarz główny marmurowy, późnobarokowy, posadzka marmurowa oraz szereg detali pochodzi z kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie. W kościele pleszowskim znajduje się cenny późnorenesansowy ołtarz boczny w formie tryptyku z wizerunkami świętych, pośrodku obraz przedstawiający postać Św. Anny Samotrzeć. W kościele znajdują się także marmurowe nagrobki Jana Kantego i Mateusza Kirchmayerów.

            W Pleszowie w otoczeniu rozległego zabytkowego parku znajduje się w miejscu starego dworu wybudowany przez Kirchmayerów w 1829 pałac klasycystyczno - eklektyczny, przebudowany w 2. połowie XIX wieku.