Krzesławice

           Nazwa Krzesławice jest nazwą patrymonialną, pochodzącą od imienia Krzesław lub Krzesisław. Na przestrzeni dziejów nazwa wsi była wymieniana między innymi jako Gorezlauice, Ccaslauic, Kreslawich, Krzeslauice, Ccrzeczslawicze, Crzyslawicze, Krzesławicy.

Położenie

           Dawna wieś była położona nad rzeką Dłubnią, 9 km na północny-wschód od centrum Krakowa. Graniczyła od zachodu i od południowego-zachodu z Bieńczycami, od północy z Zesławicami, od północnego-wschodu z Grębałowem, na krótkim odcinku od wschodu z Luboczą, od południa i południowego wschodu z Mogiłą. Zabudowa wsi miała charakter skupiony, pasmowy, typu szeregówki i rozciągała się w rejonie dzisiejszej ulicy Melchiora Wańkowicza.

Historia

           Od średniowiecza przynależała do parafii pod wezwaniem św. Wincentego w Pleszowie. W 1981 została erygowana parafia pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego na Wzgórzach Krzesławickich, która obejmuje część dawnych Krzesławic, pozostała część nadal podlega parafii pod wezwaniem św. Wincentego w Pleszowie.

           Na terenie Krzesławic znajdują się ślady kultur prehistorycznych (w tym osadnictwa kultury wstęgowej rytej).

           Wieś stanowiła własność rycerską. Pierwsza wzmianka o Krzesławicach występuje w 1198 jako Gorezlauice.

           Po 1198 Krzesławice z nadania rycerza Budziwoja (Buginina) stanowiły własność klasztoru Bożogrobców w Miechowie. W latach 1228-1245 był prowadzony spór o Krzesławice pomiędzy klasztorami miechowskim a opactwem Cystersów w Mogile, który zajął posiadłość krzesławicką. Spór zakończył się przyznaniem wsi Bożogrobcom miechowskim. W latach następnych wieś przywłaszczył sobie rycerz Budzisław. W 1288 zakończył się spór o Krzesławice pomiędzy komesem Krzesławem, a klasztorem Bożogrobców miechowskich. Krzesław zrzekł się praw do Krzesławic, w zamian za to otrzymał wieś Kantorowice.

           Na przełomie XIII i XIV wieku Bożogrobcy sprzedali wieś wójtowi krakowskiemu Jaśkowi oraz mieszczaninowi krakowskiemu Walterowi. Za udział w buncie wójta Alberta w 1311 posiadłości wspomnianych nielojalnych mieszczan, w tym Krzesławice przeszły w ręce księcia Władysława Łokietka. W 1325 król Władysław Łokietek przekazał wieś klasztorowi Bożogrobców w Miechowie, jednocześnie wieś została przeniesiona z prawa polskiego na prawo niemieckie magdeburskie. W 1349 wzmiankowany był we wsi młyn nad Dłubnią oraz karczma przy drodze publicznej. W 1360 król Kazimierz Wielki nadał Krzesławice nowo ufundowanemu klasztorowi i szpitalowi św. Jadwigi Śląskiej na Stradomiu. Po śmierci króla w 1370 Krzesławice stały się ponownie własnością klasztoru Bożogrobców.

           W latach 1470-1480 wieś stanowiła własność klasztoru Bożogrobców, liczyła 12 łanów kmiecych, znajdował się tu dwór z dobrym folwarkiem oraz dwa młyny i karczma. Dziesięcina snopowa ze wsi była płacona prebendzie kanonickiej Krzesławskiej w katedrze krakowskiej. W 1595 wzmiankowano istnienie we wsi kaplicy pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Według rejestru poborowego województwa krakowskiego z 1629 odnotowano, że wieś stanowiła uposażenie klasztoru Bożogrobców w Miechowie. We wsi jeszcze przed 1782 zaczęto poszukiwać złóż soli, ustawiono szyb solny, prace poszukiwawcze trwały zapewne do końca XVIII wieku.

           W 1784 dobra Bożogrobców miechowskich, w tym Krzesławice zostały przekazane na uposażenie reformowanej Akademii Krakowskiej. Nastąpiło to wskutek starań księdza Hugo Kołłątaja (1750-1812) pisarza, kanonika krakowskiego, reformatora Akademii Krakowskiej, jednego z czołowych ideologów polskiego Oświecenia, współtwórcy Konstytucji 3 Maja. W 1789 wieś była własnością Akademii Krakowskiej, zarządzaną drogą dzierżaw wieczystych. Wieś liczyła 303 mieszkańców, 45 domów, znajdował się tu dwór, młyn oraz dwie karczmy. Dobra krzesławickie były wówczas w posiadaniu księdza Hugo Kołłątaja. W 1789 z jego inicjatywy powstała w Krzesławicach Kompania Solna, finansowana głównie przez państwo. W związku z wydarzeniami politycznymi Kołłątaj utracił Krzesławice.

           W 1793 wieś otrzymał Karol Głębocki, podstoli krakowski, poseł sejmowy z województwa krakowskiego, konsyliarz konfederacji targowickiej. Na początku XIX wieku majątek przeszedł w ręce znanej krakowskiej rodziny kupieckiej Kirchmayerów.

           W 1822 Krzesławice stały się własnością kupca krakowskiego Jana Kantego Kirchmayera (1792-1831). Po jego śmierci majątek przejęła jego żona Aniela z Dorau’ów (1805-1868) oraz syn Julian Kirchmayer (1827-1874) konserwatysta galicyjski, poseł do sejmu galicyjskiego i austriackiej Rady Państwa. W 1870 wieś liczyła 468 mieszkańców. Obszar dworski należał do Juliana Kirchmayera, liczył 346 morgów ziemi. Gromada zaś posiadała 485 morgów.

          Majątek pozostawał w rękach Kirchmayerów do 1876, kiedy to obszar dworski nabył jeden z najwybitniejszych malarzy polskich Jan Matejko (1838-1893), za honorarium uzyskane ze sprzedaży obrazu Batory pod Pskowem. Matejko wyremontował i rozbudował dwór. W pracowni artysty w Krzesławicach powstały liczne studia i szkice, tu między innymi został namalowany obraz Kościuszko pod Racławicami, Rzeczpospolita Babińska. Artysta ufundował szkołę ludową w Krzesławicach.

          W końcu XIX wieku dwór przeszedł w ręce rodziny Burzyńskich. W 1906 wzmiankowany jest młyn parowy Jana Kantego Kirchmayera. W 1931 wieś liczyła 125 budynków, 818 mieszkańców. W czasie II wojny światowej fort krzesławicki stał się miejscem masowych egzekucji wykonywanych na Polakach. Egzekucje trwały od jesieni 1939 do końca 1941 roku, ostatnia miała miejsce 14.11.1943. Odkryto tu 29 grobów zbiorowych, łącznie zamordowano 440 osób.

          W 1959 Maria Burzyńska przekazała dwór jako darowiznę Towarzystwu Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Zabytki

           W dawnych zabudowaniach dworskich, obecnie mieści się Muzeum Jana Matejki. W latach sześćdziesiątych XX wieku staraniem członków Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie przeprowadzono prace remontowe dworu.

           W pobliżu wsi w rejonie dzisiejszych ul. Petófiego i Architektów został wzniesiony w 1881-1886 fort „Krzesławice” nr 49, należał on do VI grupy warownej zespołu twierdzy Kraków; miał za zadanie obronę traktu sandomierskiego. Grupa ta obejmowała odcinek pomiędzy doliną Dłubni a brzegiem Wisły. Był to typowy jednowałowy fort artyleryjski. Tutaj w okresie międzywojennym znajdował się maszt radiostacji wojskowej zbierającej materiał do rozszyfrowania słynnej „Enigmy”.

           Przy forcie został wzniesiony pomnik ku czci poległych w okresie okupacji hitlerowskiej. Monument został wzniesiony w 1957, według projektu Władysława Leonowicza, Bolesława Mikołajskiego oraz Tadeusza Ptaszyckiego.

           W sąsiedztwie zespołu dworskiego w Krzesławicach został przeniesiony w latach 1982-1985 z częściową rekonstrukcją drewniany barokowy kościół z Jawornika k/Myślenic pod wezwaniem Znalezienia i Podwyższenia Krzyża Świętego, pochodzący z XVII wieku.

           W latach 1983-1987 na Wzgórzach Krzesławickich został wybudowany według projektu Witolda Cęckiewicza kościół pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego.