Henryk Lubomirski

(15 IX 1777 Równe, Wołyń – 20 X 1850 Drezno)

działacz polityczny, mecenas sztuki, kurator Ossolineum

rodzina

herbu Szreniawa bez Krzyża, syn Józefa (1751-1817), starosta romanowski, kasztelan kijowski, generał lejtnant i Ludwiki z Sosnowskich (zmarła 1836), kasztelanowej kijowskiej
ojciec:
Jerzego Henryka
Izabeli, zamężnej za W. Sanguszką
Jadwigi, zamężnej za ks. E. de Ligne
Doroty

biogram

           Dominujący wpływ na jego wychowanie i przyszłość miała daleka ciotka, księżna marszałkowa Izabela z Czartoryskich Lubomirska, która uznawała go za przybranego syna. Mieszkał w Łańcucie i w Wiedniu, podróżował razem z opiekunką. Uznawany za cudowne dziecko, wyróżniający się urodą, był jako pupilek marszałkowej portretowany i rzeźbiony przez wielu wybitnych twórców europejskich.
           Portretowali go najwybitniejsi artyści epoki (Canova, Vigee Lebrun, M. Cosway), jego "anielską" twarzą zachwycał się szwajcarski fizjonomista J. C. Lavater, tańca uczył go słynny Vestris. W czasie pobytu w Paryżu jego nauczycielem i wychowawcą był Scipione Piattoli, ale zazdrosna o wpływ na chłopca księżna rozstała się z tym utalentowanym Włochem. Jego edukacją zajmowali się między innymi Simon L'Hilillier i O. E. Groddeck.
           Żonę wybrała mu także marszałkowa: zerwała planowane małżeństwo z piękną Zofią Czartoryską i doprowadziła do tego, że ożenił się z Teresą, córką stolnika litewskiego Józefa Klemensa Czartoryskiego. Dzięki wpływom księżnej marszałkowej zyskał silną pozycję na dworze wiedeńskim. Został kawalerem maltańskim, a następnie szambelanem.
           Po wkroczeniu wojsk polskich do Galicji powołany został przez ks. Józefa Poniatowskiego na prezesa Urzędu Administracyjnego obwodu krakowskiego. Wespół z R. Ankwiczem sfinansował jedną kompanię piechoty. W czasie pertraktacji pokojowych w Schonbrunie porzucił, za radą marszałkowej Lubomirskiej, urząd administratora obwodu krakowskiego i wrócił do Wiednia, by tu pilnować swych spraw majątkowych w Galicji.
           Książę Józef powołał go do Komisji Demarkacyjnej dla granicy z Austrią i terenów przyłączonych do Księstwa Warszawskiego, dopuścił go też do narad nad żądaniami Galicjan co do politycznego urządzenia tych terenów.
           Nawiązał bliskie stosunki z rezydentami francuskimi w czasie swych wyjazdów do Warszawy, i dzięki jego informacjom z Wiednia rezydent L. P. Bignon dowiedział się o planowanym zamachu na Napoleona. Po przyłączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego został prefektem departamentu krakowskiego, a następnie wszedł do Stanów Galicyjskich z grona magnatów.
           Otrzymawszy po śmierci księżnej marszałkowej jej pałac w Wiedniu z cenną biblioteką i kolekcją dzieł sztuki, a także część zbiorów artystycznych z Łańcuta, przeniósł te zbiory do Przeworska. Rozwinął w owym okresie ruchliwą działalność dla pomnożenia majątku, często wyjeżdżał w tych sprawach do Rosji (brat jego Fryderyk posiadał dobra na Wołyniu), a dla zakupu dzieł sztuki na Zachód. Z pałacu przeworskiego uczynił centrum życia towarzyskiego ("soboty przeworskie" z częstą obecnością gubernatorów: A. L. Lobkowitza i arcyksięcia Ferdynanda d'Este) i ośrodek muzealny (prócz obrazów i druków gromadził broń, medale, numizmaty i pamiątki historyczne). Zawarł z J. M. Ossolińskim umowę o włączeniu swych zbiorów "w księgach, medalach obrazach i starożytnościach" (z pewnymi wyjątkami) do fundacji zwanej później Zakładem Narodowym im. Ossolińskich, pod warunkiem dziedzicznej w jego rodzinie kuratorii literackiej nad Zakładem i wyodrębnienia zbiorów pod nazwą Muzeum ks. ks. Lubomirskich. W związku z zatwierdzeniem tej kuratorii przez Stany Galicyjskie zajął się odbiorem księgozbioru J. M. Ossolińskiego w Wiedniu i mianował ks. F. Siarczyńskiego pierwszym dyrektorem Zakładu Narodowego. Po śmierci Siarczyńskiego zabiegał, bez skutku, o następstwo po nim J. Lelewela.
           Po wybuchu powstania listopadowego wszedł do tzw. Komitetu Krasickiego mającego finansowo i dyplomatycznie wesprzeć Rząd Narodowy ze strony Galicji (w sprawach tych korespondował z kanclerzem W. Metternichem). Poważnie sfinansował Legię Nadwiślańską i przywiózł do Warszawy znaczną pomoc w klejnotach domów galicyjskich. Był w bliskim kontakcie z ks. A. Czartoryskim w przedmiocie udziału Galicjan w wojnie.
           Po upadku powstania zajął się powołaniem na dyrektora Zakładu Narodowego K. Słotwińskiego. Po wykryciu przez władze w Ossolineum tajnych przedruków zakazanych pism emigracyjnych i po aresztowaniu Słotwińskiego i czasowej rekwizycji swoich papierów został przejściowo poddany pod nadzór policji. Po wybrnięciu z represji, przeznaczył w razie wygaśnięcia rodziny cały majątek ruchomy i nieruchomy na rzecz Ossolineum. Łączyło się to z zatwierdzeniem majoratu przeworskiego przez rząd, który pod wpływem procesu Słotwińskiego sprawę tę odłożył do nieokreślonego terminu. Dopiero cesarz Ferdynand zatwierdził jego zwolnienie od odpowiedzialności karnej za druki tajne. Wyjeżdżając coraz częściej z kraju, następnie dotknięty chorobą, zastępstwo w sprawach kuratorskich powierzył synowi Jerzemu.
           Do dziejów kultury Galicji przeszedł jako ofiarodawca ponad 2 200 druków i rękopisów Ossolineum oraz założyciel Muzeum ks. Lubomirskich.
Ogłosił drukiem kilka prac, był autorem Zbioru widoków celniejszych ogrodów polskich.

kalendarium

1783 - owdowiała księżna marszałkowa, Elżbieta (Izabela) z Czartoryskich Lubomirska, po prostu odebrała malca rodzicom i wychowywała niczym rodzonego syna (do którego zawsze tęskniła, bo miała same córki)
1785 - 1789 - jego nauczycielem i wychowawcą był Scipione Piattoli
1791 - 1793 - jego nauczycielem był Simon L'Hilillier
1793 - 1796 - zajmował się nim O. E. Groddeck
1796 - został kawalerem maltańskim
1799 - księżna marszałkowa kupiła mu rozległe dobra przeworskie
1802 - księżna ofiarowała mu dobra przeworskie
1805 - został szambelanem
1807 - księżna ożeniła go z Teresą Czartoryską, córką stolnika litewskiego Józefa Klemensa
1809 - po wkroczeniu wojsk polskich do Galicji powołany został przez ks. Józefa Poniatowskiego na prezesa Urzędu Administracyjnego obwodu krakowskiego
1809 VII - wszedł do 7-osobowej deputacji hołdowniczej ziemian galicyjskich do Napoleona, jednakże ks. Józef uznał skład ten za niewłaściwy i wysłał inny
1810 IV 17 - po przyłączeniu Krakowa do Księstwa został prefektem departamentu krakowskiego
1817 - wszedł do Stanów Galicyjskich z grona magnatów
1818 - przeniósł zbiory z Wiednia i Łańcuta do Przeworska
1823 XII 25 - zawarł układ z Józefem Maksymilianem Ossolińskim o połączeniu kolekcji dzieł sztuki Ossolińskiego i Lubomirskiego w nowy oddział Zakładu o nazwie Musaeum Lubomirscianum
1826 - Stany Galicyjskie zatwierdziły kuratorię rodziny Lubomirskich nad Zakładem Narodowym im. Ossolińskich
1829 - zobowiązał kapitana J. Bema do przyśpieszenia przebudowy gmachu bibliotecznego
1831 - zajął się powołaniem na dyrektora Zakładu Narodowego K. Słotwińskiego
1834 IX 20 - przeznaczył w razie wygaśnięcia rodziny cały majątek ruchomy i nieruchomy na rzecz Ossolineum
1837 - cesarz Ferdynand zatwierdził zwolnienie go od odpowiedzialności karnej za druki tajne
1839 - oddał dyrekturę Zakładu Narodowego A. Kłodzińskiemu, a kustoszem ustanowił J. Szlachtowskiego
1847 VIII - powierzył synowi Jerzemu zastępstwo w sprawach kuratorskich
1869 - ordynacja przeworska została uznana przez rząd