Juliusz Fortunat Kossak

(29 października 1824 Nowy Wiśnicz – 3 lutego 1899 Kraków

malarz, rysownik, ilustrator

rodzina

z rodziny Kossaków

herbu Kos, herb Kos (Koś, Koss) to pruski herb szlachecki

W całej dotychczasowej biografistyce Juliusza Kossaka rozpowszechniła się błędna data urodzenia artysty – 15 grudnia1824 roku

Protoplasta rodziny artystów malarzy i pisarzy.

Urodził się w szlacheckiej rodzinie herbu Kos, która miała ruskie pochodzenie:

           Gdy pani konsyliarzowa Michałowa Kossakowa wybrała się z własnej wioski Kniahinin nad Sanem w podróż do Krakowa, znajdowała się w dziewiątym miesiącu ciąży. W drodze uczuła bóle porodowe, przystanęła przeto w najbliższym miasteczku Wiśniczu i dn. 15. grudnia 1824 r. urodziła dużego i zdrowego chłopca. Wróciła potem pospiesznie do domu, aby czym prędzej ochrzcić syna w sąsiedniej unickiej cerkwi. "Nadaję ci imię Juliusza" — powiedział do krzyczącego malca po rusku greckokatolicki paroch. Chłopiec pochodził z rodziny, która Rusinów uważała za odmianę Polaków i nie robiła różnicy między wyznaniem rzymskim a greckim. Dlatego, od najmłodszych lat, Juliusz umiał jednakowo dobrze mówić po polsku i po ukraińsku.

                                                    Aleksander Piskor, Les bons vieux temps 1845

syn Michała Kossaka (1798-1833) – właściciela niewielkiej wsi Knihinin pod Stanisławowem na Podolu, radcy kryminalnego, urzędnika sądowego kolejno w Stanisławowie, Wiśniczu i Lwowie, i Antoniny z Sobolewskich (około 1800-?)

został ochrzczony w Wiśniczu, rodzicami chrzestnymi byli koledzy ojca z Wiśnicza: prezes sądu z Wiśnicza Florian Ruschbaschan i żona komisarza cyrkułu z Bochni Henryka Martinowicz

rodzeństwo: Leon Robert (1815–1877), powstaniec, malarz amator; Władysław Sylwester (1828–1918), powstaniec, emigrant w Australii, żony: 1. Eliza Scott, dzieci: Marcelina, Joanna, Ludwika, 2. Maria Strzelecka, dzieci: Rozalia Antonietta, Lily Alicja, Jadwiga, Tadeusz;

Juliusz w kościele w Grochowach, powiat Konin poślubił 25 sierpnia 1855 roku ziemiankę Zofię Gałczyńską h. Sokola (20 VII 1834–14 XII 1923), córkę Wojciecha „Wosia” z Siąszyc i Anieli z Kurnatowskich.

dzieci: bliźniaki Wojciech i Tadeusz: Wojciech (1856-1942), malarz, żony: 1. Maria Kisielnicka (1861-1943), 2. Stefania Cielecka (1855-1912); Tadeusz (1857–1935), rolnik, żona Anna Kisielnicka (1863-1944); Stefan (1858–1924), referent galicyjskiego banku krajowego, żona Ewa Mikolasch (1878-1932); Zofia (1861–1946), uzdolniona rysowniczka, mąż Kazimierz Romański; Jadwiga (1862–1917), mąż Zygmunt Unrug

biogram

           Jeden z najwybitniejszych malarzy, rysowników i ilustratorów oraz znakomity akwarelista polski. Ze szczególnym zamiłowaniem poświęcił się studium konia, rysując i malując sceny z polowań, przejażdżek, wyścigów, a także konie w stadninach.
           Był samoukiem, nie ukończył żadnej uczelni artystycznej. Jego samorodny talent i nieprzeciętny talent rozwijał się w oparciu o obserwację natury i bujną, pełna temperamentu wyobraźnię. Szczere odczucie rodzimej przyrody łączył z umiłowaniem narodowej tradycji i obyczaju szlacheckiego. Te cechy zadecydowały zarówno o wyborze tematów jego dzieł, jak i sposobie ich ujmowania. One też sprawiły, że stał się jednym z najbardziej reprezentatywnych przedstawicieli tzw. swojskiego nurtu w polskim malarstwie XIX wieku.
           Do piątego roku życia mieszkał w Nowym Wiśniczu, w zamku Kmitów i Lubomirskich, później rodzina zamieszkała we Lwowie. W młodości często przebywał w rodzinnych posiadłościach, we wsi Knihinin położonej nad rzeką San. Zamiłowanie artysty do rysunku ujawniło się już w okresie nauki w gimnazjum Ojców Bazylianów we Lwowie i w czasie studiów prawniczych na Uniwersytecie Lwowskim, które ukończył na wyraźną prośbę matki. Jednocześnie uczył się rysunku u Jana Kantego Maszkowskiego, cenionego lwowskiego pedagoga.

           W 1849 roku tak Maszkowski o nim pisał:

           Rysunki jego z natury wierne, jak dagerotyp. Kompozycje bujne i pięknie grupowane, tym piękniej, że będąc uczniem natury i własnej zdolności, nie zna prawideł akademickich i swobodnie wyobraźnią buja. Jego „force” są szkice ołówkiem, piórem i akwarelą, gdzie konie niepospolitą rolę grają.

           W pracowni Maszkowskiego poznał młodego Artura Grottgera. Dzięki poparciu Kazimierza i Juliusza Dzieduszyckich (który zaprosił początkującego malarza do swojego majątku w Niesłuchowie pod Lwowem) i Gwalberta Pawlikowskiego, nawiązał kontakt ze środowiskiem ziemiańskim i rozpoczął trwającą do 1850 roku wędrówkę. Podróże po Małopolsce, Podolu, Wołyniu i Ukrainie miały duży wpływ na zainteresowania artysty. Miał możliwość bezpośredniego obserwowania życia dworów szlacheckich i studiowania rodzimego krajobrazu. Brał udział w polowaniach i choć strzelał dobrze (rzucaną w powietrze czapkę przestrzeliwał w sam środek), nie chciał brać fuzji do lasu. „Wolę szkicować” - powiadał. Podczas pobytu w wielu rezydencjach szlacheckich i magnackich na Kresach, szkicował z natury dla własnej satysfakcji interesujące go motywy, a zwłaszcza konie. Często również przebywał w Jarczowicach - majątku Dzieduszyckich, gdzie była największa w Galicji stadnina koni arabskich czystej krwi.

           Poznał wybitnego malarza Piotra Michałowskiego, którego często odwiedzał w jego majątku w Bolestraszycach, słuchał jego uwag, kopiował kompozycje i który dał mu taką radę: Młodzieńcze, jeżeli chcesz konie malować, do czego widzę w Tobie urodzony talent, ucz się przede wszystkim anatomii konia – bez tego przyszłość twojego talentu zwichnięta.
           Wyjechał do Petersburga, gdzie po raz pierwszy miał tam okazję poznać arcydzieła światowego malarstwa.

           Józef Kenig tak o nim pisał:

           Tak skończonej piękności męskiej a przy tym tak charakterystycznej, tak oryginalnej... nie zdarzyło nam się spotkać. Pan Juliusz był wówczas młodzieńcem wysmukłym, dobrego, ale niezbyt wybujałego wzrostu, doskonale zbudowanym, o ruchach swobodnych i elastycznych, z bardzo gęstą, ciemną czupryną, którą nosił ostrzyżoną dość krótko...Leciutki, puszysty wąsik ledwo się zarysowywał, zdobiąc tę twarz i dziś jeszcze piękną, bo pełną charakteru. Obejście też młodego artysty pełne uprzejmości, ale wskazujące obytego już w dobrym towarzystwie człowieka, odznaczającego się niezmierną skromnością, ale bez najmniejszej sztywności, zjednywało mu serca.
           Nic dziwnego, że zainteresowała się nim z wzajemnością Aniela Aszpergerowa, piękna aktorka teatru lwowskiego. Była muzą i pierwszą miłością młodego malarza.

           Zamieszkał przez kilka lat w Warszawie, gdzie przyłączył się do grupy młodych, postępowych artystów, absolwentów Szkoły Sztuk Pięknych. Wszedł w krąg artystów skupionych wokół Marcina Olszyńskiego, między innymi Franciszka Kostrzewskiego, Wojciecha Gersona, Henryka Pillatiego i Józefa Szermentowskiego,
           Wraz z żoną wyjechał poprzez Brukselę do Paryża, gdzie osiedli na kilka lat. Początkowo zamieszkali na odległym Champ de Mars, następnie przeprowadzili się do większego mieszkania z pracownią na przedmieściu Saint Germain przy rue des Vanneaux 39, gdzie mieli piękny widok na zieleńce Esplanady i Pałac Inwalidów. Zaprzyjaźnił się z przebywającym tam Józefem Brandtem, któremu udzielał pierwszych wskazówek artystycznych, a także z Henrykiem Rodakowskim i Leonem Kaplińskim. W Paryżu zetknął się z Horacym Vernetem, głośnym malarzem batalistą, ilustratorem kampanii napoleońskiej, którego twórczość wywarła pewien wpływ na ukształtowanie się artystycznego oblicza. Wielu impulsów dostarczyły mu dzieła wielkich mistrzów, które kopiował i studiował w Luwrze. Prowadził samodzielne studia rysunkowe, w koszarach, na ulicy, na placach, a nawet w rzeźni, gdzie poznawał anatomię konia.
           Na propozycję Ludwika Jenike, redaktora „Tygodnika Ilustrowanego”, objęcia stanowiska kierownika artystycznego tego pisma, zdecydowali z żoną o powrocie z Paryża do Polski. Przez pierwsze dni zamieszkali w Hotelu Europejskim, następnie wynajęli mieszkanie w domu Fritcha, na rogu Nowego Świata i Alei Jerozolimskich. Początkowo miał pracownię tu, przy ul. Nowy Świat 14, następnie przy ul. Leszno w domu Brodowskich.
Kierował działem artystycznym "Tygodnika Ilustrowanego" i udzielał lekcji drzeworytnikom zatrudnionym w drzeworytni pisma. Zajmował się też zarobkowo podmalowywaniem fotografii dla zakładu fotograficznego Józefa Giwartowskiego; współpracował również z firmą J. Frageta. Uczył też w tym czasie rysunku i malarstwa w żeńskiej szkole rysunkowej hr. Marii Łubieńskiej.
          Wyjechał doskonalić swoje umiejętności w Monachium i w Paryżu, następnie na stałe osiadł w Krakowie, zamieszkał przy pl. Latarnia (dziś noszącym jego imię). Od chwili przybycia do Krakowa i zamieszkania w willi "Wygoda", zwanej później "Kossakówką", która zasłynęła z czasem jako rodzinne gniazdo kilku generacji Kossaków, rozpoczął się prawie 30-letni i najpłodniejszy okres w jego twórczości.
           Odbył jeszcze kilka wypraw artystycznych, potem na dłużej z Krakowa nie wyjeżdżał. Zaczął intensywnie uczestniczyć w życiu artystycznym miasta. Brał udział w akcji mającej powołanie do życia Muzeum Narodowego, został wybrany do komitetu organizacyjnego. Został prezesem nowo powstałego Koła Artystyczno-Literackiego, którą to godność piastował do końca życia. Uczestniczył w licznych komisjach i komitetach, zajmujących się budową pomników, organizujących wystawy i jubileusze.

           Jego krakowski dom był miejscem spotkań towarzyskich elity artystycznej Krakowa. Bywali tam między innymi: Adam Asnyk, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Witkiewicz, Józef Chełmoński i wielu jeszcze innych, znanych artystów malarzy, pisarzy i aktorów. Był jedną z najpopularniejszych postaci polskich środowisk artystycznych w ostatnim czterdziestoleciu XIX wieku. W Krakowie odbyły się uroczystości z okazji jubileuszu 65-lecia urodzin artysty. Część oficjalna odbyła się w Sukiennicach, zaś wieczorem w Hotelu Saskim bawiły się wszystkie galicyjskie osobistości. Jubilat odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu cesarza Franciszka Józefa.
           Jego dzieła to głównie akwarele wielkich rozmiarów o jasnym kolorycie i doskonałej kompozycji, grafiki, a także ilustracje do książek i czasopism. Wszystkie są dowodem fascynacji malarza przyrodą, folklorem, obyczajowością. Uważany jest za twórcę polskiego malarstwa batalistycznego, mistrza techniki akwarelowej, klasyka malarstwa literackiego. 
Tematyka jego obrazów stała się bardzo różnorodna. Na szczególną uwagę zasługują jednak kompozycje, w których głównym podmiotem jest koń. Juliusz Kossak był jednym z najwybitniejszych, jeśli nie najlepszym malarzem koni. Artysta w sposób szczególny i niepowtarzalny oddał najrozmaitsze typy koni: ich rasę, anatomię, budowę, sposób poruszania się, charakter, wiek i płeć. Chwytał je gdy pozowały stojąc nieruchomo, ale najczęściej w galopie, kłusie, stępie - w momentach wysiłku. Podobnie malował również psy, przede wszystkim charty i wyżły. Treść obrazów to także sceny z polowań: wyjazdy i powroty, tropienie zwierzyny, sceny ukazujące fantazyjność obyczaju łowieckiego z całym arsenałem myśliwskich akcesoriów. W jego twórczości podziwiamy celność w odtwarzaniu ojczystego krajobrazu i zwierząt.
           W inną atmosferę wprowadzają nas obrazy przedstawiające epizody i doniosłe wydarzenia z przeszłości, do których tematy Kossak czerpał z różnych epok, przedstawiając zmagania wojenne Polaków, począwszy od wieku XIV, aż po czasy sobie współczesne. Bliskie mu były tradycje oręża symbolizujące świętość Polski. Malował więc słynne i decydujące bitwy, np. "Bitwę pod Grunwaldem", często podejmował tematy związane z Wyprawą Wiedeńską. Przedstawiał batalie, potyczki i liczne epizody z walk o niepodległość, przy tym w tematyce odnoszącej się do XIX stulecia uprzywilejowaną pozycję zajmuje okres Księstwa Warszawskiego i Powstania Listopadowego. Motywami były zwiady, patrole, niewielkie oddziały partyzanckie. Sztuka Kossaka odegrała ważną rolę w kształtowaniu ducha narodowego Polaków pod zaborami. Z wielkim upodobaniem odtwarzał Kossak epizody z życia bohaterów "Trylogii" Henryka Sienkiewicza. Oczarowany krakowskim folklorem malował wesela, wizerunki Krakusów na koniach, jarmarki końskie i targi w starym Krakowie z mnóstwem koni, wozów, wieśniaczek i chłopów. Rysunek był najmocniejszą stroną twórczości Juliusza Kossaka.
           Zasłynął też jako świetny akwarelista. Akwareli był wierny przez całe życie. Rzadziej malował farbami olejnymi, a obrazy olejne nie odbiegają swoim charakterem od akwarel. Kolor dla Kossaka nie był zasadniczym malarskim problemem. Artysta koncentrował się przede wszystkim na temacie. Podstawową rolę w malarstwie odgrywała linia. Gama kolorystyczna jego dzieł jest delikatna, utrzymana w jednolitym, raz złotawym, raz ciepłożółtym czy szarobłękitnym tonie.
           Tworzył ponad 50 lat, jego dorobek można liczyć na tysiące pozycji. Pomimo iż wiele dzieł przepadło w czasie obu wojen światowych, kilkaset prac obrazów studiów i szkiców znajdują się w polskich zbiorach, głównie w kolekcjach Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie i Poznaniu oraz w Muzeum Śląskim we Wrocławiu. Liczne akwarele zdobią prywatne mieszkania. Stworzył własny styl malarski, w jego ślady poszli następcy, z których najbardziej popularnym był jego syn Wojciech, ale klimat i tematy Kossaka odnajdujemy również w twórczości Brandta i Grottgera.
           Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
Popiersie Kossaka wykonane przez T. Rygiera zdobi elewację Pałacu Sztuki (od strony Plant). Jego imię nosi także jeden z placów w I dzielnicy Stare Miasto, przy Kossakówce, między ul. Zwierzyniecką i ul. Zygmunta Krasińskiego.

wybrane obrazy:

1844 - Polowanie Kohort nagonką
1844 - Wyścigi konne we Lwowie 

1844Siwa klacz Szaytanka

1844Ogier arabski z Beduinem
1845 - Maurycy Potocki na polowaniu
1845 - Konny Kohort psami
1845 - Polowanie par force w Łańcucie
1845 - Polowanie par force z udziałem Chapmana
1846 - Generał Skrzyneczki w taborze

1846Stadnina Stanisława Dunin-Borkowskiego w Winniczkach
1847 - Artylerzysta Kohort 1831 roku

1847Portret Dzieduszyckiego na Azecie
1848 - rysunki do książki Jana Nepomucena Kamińskiego "Przypadek na odpuście"

1850Chłopicki pod Grochowem
1850 - W pogoni

1851Skrzynecki ze sztabem
1854 - Śmierć Stefana Potockiego pod Żółtymi Wodami

1854Jan Kazimierz w bitwie pod Beresteczkiem
1855 - Polowanie u Dzieduszyckich w Poturzycach
1856 - Przeprawa towarzysza pancernego przez Dniestr
1857 - Polowanie na lisa

1857 – Stadnina u wodopoju
1858 - Mohort prezentujący stadninę księciu Józefowi Poniatowskiemu
1862–1868 - ilustracje w "Tygodniku Ilustrowanym"
1864 - Samosierra
1864 - Jeździec
1865 - Bitwa pod Ignacewem
1865 - ilustracje do utworów Wincentego Pola

1866 – cykl 12 ilustracji do Roku myśliwca Wincentego Pola

1866W stajni

1866Omnibus warszawski
1866 - Jarmark koński pod Warszawą
1867 - Tomasz Łubieński pod Wagram

1867 Bitwa pod Zborowem

1867U wodopoju
1868Amazonka na białym arabie

1868Fredro na angliku
1869 - Omnibus warszawski

1869Stadnina Mohorta

1870 Targ na konie na Kleparzu

1870 Stado hetmańskie

1871Wojewoda Matczyński wita króla Jana III na Strusowym stepie

1872 Jarmark w Bałcie

1872 Branicki

1873Stado Przybysława Śreniawity (Białonóżka)
1873 - Stanisław Rewera Potocki przyjmuje wyoraną buławę

1874Jarmark na konie w Bałcie
1875 - Elekcja Jana Kazimierza
1876 - Wyjazd na polowanie
1879 - Portret Tadeusza Kościuszki
1879 - Odsiecz Smoleńska

1880 Cesarz Franciszek Józef na Błoniach

1880-1884 – seria fredrowska: 12 akwarel ilustrujących 500-letnią przeszłość rodu Fredrów
1882 - Polowanie na stepowe wilki
1883 - Kazimierz Pułaski pod Częstochową
1883 - Wjazd Sobieskiego do Wiednia
1883 - Bitwa pod Parkanami

1885 – rozpoczyna ilustrowanie Trylogii Henryka Sienkiewicza

1886Stadnina na Podolu

1887Pochód Tatarów

1887Pod Raszynem

kalendarium
1825 I 31 – został ochrzczony w Wiśniczu

1835 – rozpoczyna naukę w lwowskiej szkole ojców Bazylianów, później uczy się w gimnazjach w Stanisławowie i Buczaczu

1840 VIII 15 – otrzymał świadectwo ukończenia VI klasy gimnazjum w Buczaczu z celującymi i bardzo dobrymi notami
1841 lub 1842 – rozpoczyna studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, zapisuje się równocześnie na lekcje rysunku do Jana Maszkowskiego

1843/1844 - zawarł znajomość z Piotrem Michałowskim i spędził kilka dni w jego majątku w Bolestraszycach. Zapoznał się z jego twórczością, a także korzystał z rad i fachowych wskazówek malarskich
1844-1850 - podróże po Ukrainie i Podolu

1844 – przebywa w Łańcucie u Alfreda Potockiego, który zaprosił go by namalował polowanie par force

1847 – wiosną w sali Zakładu Ossolińskich, artyści podejmowali obiadem przybyłego do Lwowa Franciszka Liszta, wśród zebranych znaleźli się między innymi Juliusz i gwiazda lwowskiego teatru Aniela Aszpergowa, odprowadził ją do domu, a w sztambuchu aktorki znalazły się jego akwarele przedstawiające między innymi wnętrze buduaru artystki
1847 – zadebiutował podczas Wystawy Obrazów Malarzy Krajowych we Lwowie, kilkakrotnie rysował przebywającego we Lwowie kompozytora Franciszka Liszta
1848 – wziął udział w wydarzeniach Wiosny Ludów we Lwowie, jako sierżant Gwardii Narodowej

1848 - wziął udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze, gdzie razem z Dzieduszyckim zadeklarował się rusinem-polonofilem

1851 – przebywał w Białej Cerkwi u Branickich
1851 - wyjechał z Władysławem Branickim do Kijowa, Moskwy i Petersburga
1852 – od stycznia do czerwca przebywał w Petersburgu

1852 – w lecie przebywał w Wiedniu
1852 X - 1855 - mieszkał przez kilka lat w Warszawie

1853-1855 – wraz z J. Szermentowskim i kilkoma innymi artystami w zakładzie Józefa Giwartowskiego pracował w zorganizowanej przez siebie pracowni retuszu i kolorowania fotografii
1855 - poślubił Zofię Gałczyńską i wraz z nią we wrześniu wyjechał poprzez Brukselę do Paryża, gdzie osiedli na kilka lat

1859 XII 3 – w numerze „Tygodnika Ilustrowanego” z tego dnia ukazał się jego pierwszy rysunek Lisowczyk na koniu

1860 II 23 – opuścili Paryż
1860 II 27- Kossakowie z trójką dzieci powracają do Warszawy

1860 IV 2 – przenieśli się do mieszkania przy ul. Nowy Świat 14

1860-1868 - członek Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych

1862 – miał pracownię przy ul. Leszno w domu Brodowskich

1862 III 1 - do końca 1868 - kierował działem artystycznym "Tygodnika Ilustrowanego"

1867 – udał się do Paryża na wystawę światową
1868 – wyjechał do Wiednia, a następnie do Monachium, gdzie wraz z Maksymilianem i Aleksandrem Gierymskim oraz J. Brandtem doskonalił swoje umiejętności w pracowni batalisty Franza Adama

1869 – w lipcu bierze udział w międzynarodowej wystawie w Kryształowym Pałacu
1869 – jesienią osiedlił się wraz z rodziną w Krakowie, rozpoczyna współpracę jako ilustrator z „Kłosami”

1871 II – został czynnym członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
1871 - jesienią podróżował w towarzystwie Brandta po Galicji Wschodniej (Lwów, Żółkwia, Podhorce, Stanisławów)
1872/73 - pobyt w Monachium,
1872 - został członkiem Komisji Rozpoznawczej w Towarzystwie Sztuk Pięknych w Krakowie

1872 XII – został mianowany członkiem nadzwyczajnym Akademii Umiejętności

1873 - został wybrany w skład dyrekcji Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie

1874 – powołano go na członka Komisji Historii Sztuki Akademii
1874 – w lecie odwiedził ponownie Bałtę i Chocim

1877 – wykonał Projekty ubiorów dla wojska polskiego, 6 akwarel
1879 – wszedł do komitetu organizacyjnego mającego na celu powołanie do życia Muzeum Narodowego w Krakowie
1880 - został prezesem (dożywotnio) nowo powstałego Koła Artystyczno-Literackiego

1889 VI 3 – w Sukiennicach odbyła się uroczystość jubileuszu i bankiet w wielkiej sali Hotelu Saskiego

1890 - otrzymał w dowód uznania paletę od przyjaciół - malarzy
1890 - otrzymał medal Franciszka Józefa w czterdziestolecie pracy artystycznej

1899 – retrospektywne wystawy we Lwowie, Krakowie i Warszawie

1924 - retrospektywne wystawy w Krakowie i Warszawie

1925 - retrospektywna wystawa we Lwowie

1931 – w Katowicach otwarto tzw. wystawę trzech Kossaków, na której prezentowano płótna Juliusza, Wojciecha i Jerzego

1933 - retrospektywne wystawy we Lwowie i Warszawie

źródła:

Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 06.01.2018

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000

Sławomir Gowin: Kossakowie, Edipresse Polska, Warszawa 2006

Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska: Kossakowie, Wydawnictwo Dolnośląskie,Wrocław 2001

Wojciech Kossak: Wspomnienia, Instytut Wydawniczy PAX, 1971

Maciej Masłowski: Juliusz Kossak, „Auriga” Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1984

Kazimierz Olszański: Juliusz Kossak, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988

Kazimierz Olszański: Niepospolity ród Kossaków, Kraków 1994

Marcin K. Schirmer: Wybitne rody, które tworzyły polską kulturę i naukę, Warszawa 2017

Stanisław Witkiewicz: Juliusz Kossak, 1900

Emilia Guźnik, U źródeł znamienitego rodu Kossaków, Rychwał 2018

Joanna Jurgała-Jureczka, Kobiety Kossaków, Warszawa 2015