Adam Alojzy Krzyżanowski
Alojzy Dębno, Michał Strebejko
(19 I 1873 Kraków – 29 I 1963 Kraków)
ekonomista, działacz polityczny, nauczyciel akademicki
rodzina
syn Stanisława Andrzeja (1838 - 1922), księgarza i wydawcy, i Marii von Heugel
brat Mariana (1880 - 1964), żona Aniela Leśkiewicz, księgarza, wydawcy i antykwariusza krakowskiego
poślubił Zofię Beringer, mieli dwie córki: Izabelę i Olgę
biogram
Uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, następnie studiował prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, między innymi pod kierunkiem Bolesława Ulanowskiego, Włodzimierza Czerkawskiego i Fryderyka Zolla (starszego). Po obronie doktoratu praw na UJ uzupełniał studia na uniwersytetach w Berlinie i Lipsku.
Po powrocie do Krakowa był początkowo koncypientem w Cesarsko - Królewskiej Galicyjskiej Prokuratorii Skarbu, następnie pracował w CK Krakowskim Towarzystwie Rolniczym, prowadził wykłady z ekonomii na Kursach im. A. Baranieckiego w Krakowie oraz w krakowskiej Akademii Handlowej.
Po habilitacji (praca Teoria Malthusa ze szczególnym uwzględnieniem jej stosunku do prawa zmniejszającego się przychodu z ziemi) został docentem w Katedrze Ekonomii Politycznej i Skarbowości UJ, gdzie prowadził wykłady z podstaw ekonomii i demografii. Uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego i objął kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej i Skarbowości. Pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa, był też przez 5 lat prorektorem.
W latach II Rzeczypospolitej był doradcą rządu, zajmował się reformą waluty i skarbu narodowego, uczestniczył w Radzie Finansowej. Aresztowany podczas Sonderaktion Krakau, po powrocie z obozu do Krakowa brał udział w tajnym nauczaniu na Wydziale Prawa podziemnego UJ.
Był aktywnym uczestnikiem życia publicznego. W okresie zaborów wspierał tworzenie spółdzielni rolniczych w Galicji. W niepodległej Polsce pełnił funkcję prezesa Komisji Podatków Ministerstwa Skarbu i z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem został posłem na Sejm.
Po wojnie brał udział w rozmowach w Moskwie i powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele. Po powrocie z Moskwy wyznał: Cóż mogłem uczynić jako ekonomista, gdy otrzymałem zaproszenie do Związku Radzieckiego? Ubezpieczyłem zegarek.
Był członkiem Krajowej Rady Narodowej oraz posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego.
Został odznaczony między innymi Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Jego zainteresowania naukowe obejmowały metodologię ekonomii, finanse, ekonomikę rolnictwa, historię powszechną gospodarczą, etykę i demografię. Wykazywał współzależność finansów prywatnych i publicznych. W latach 30. zgłosił program finansowy walki ze zubożeniem ludności.
Przedstawił własną klasyfikację pieniądza, badał zagadnienia kredytu oraz omówił rozwój kategorii wojen w historii, wskazując na racjonalizację wojen (na tle stopniowej racjonalizacji innych działań ludzkich).
Do grona jego studentów należeli między innymi Oskar Lange, Edward Strasburger, Edward Taylor, Adam Vetulani.
Pochowany na cmentarzu Rakowickim (Kw. S zachodnia, grobowiec rodzinny). W Krakowie ma swoją ulicę w dzielnicy Swoszowice (Lusina), gdzie łączy się ona z ulicą Tytusa Chałubińskiego.
wydał między innymi:
1895 - Die Grundbesitzenverteilung in Galizien
1900 - Studya agrarne
1901 - Rolnictwo wobec polityki handlowej
1911 - Pieniądz
1911 - Socjalizm a prawo natury
1911 - Towarzystwa i stowarzyszenia rolnicze
1913 - Wojna Bałkańska w roku 1912-1913
1918 - Socjologia wojny
1919 - Drożyzna
1919 - Gospodarka wojenna
1919 - Nauka o pieniądzu i kredycie
1919 - Zasady ekonomii (2 części)
1920 - Socjalizm po wojnie
1920 - Założenia ekonomiki
1923 - Nauka skarbowości
1926 - Pauperyzacja Polski współczesnej
1931 - Polityka i gospodarstwo
1935 - Dolar i złoty
1935 - Moralność współczesna
1948 - Chrześcijańska moralność polityczna
1973 - Dzieje Polski
kalendarium
1889 - 1894 - studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim
1894 III 16 – uzyskał doktorat
1894 III 27 – X 16 – odbywał praktykę w biurze adwokackim doktora Władysława Markiewicza
1894 - 1895 - uzupełniał studia na uniwersytetach w Berlinie i Lipsku
1895 VIII 12 - 1896 V 28 - pracował w Galicyjskiej Prokuratorii Skarbu w Krakowie
1896 - należał do grona założycieli Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa
1896 VII 1 - 1904 III 31 - sekretarz Krakowskiego Towarzystwa Rolniczego
1896 - 1908 - był współorganizatorem i działaczem opozycyjnego wobec stańczyków Klubu Konserwatywnego
1908 - habilitował się na UJ w zakresie ekonomii i rozpoczął wykłady z podstaw ekonomii i demografii jako docent w Katedrze Ekonomii Politycznej i Skarbowości UJ
1912 V 1 - uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego i objął kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej i Skarbowości
1916 V 1 - został profesorem zwyczajnym
1920 - został członkiem - korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności
1921 - współzałożyciel Towarzystwa Ekonomicznego w Krakowie
1921 - 1939 - był redaktorem wydawnictw Towarzystwa Ekonomicznego
1926 - 1927 - uczestniczył w negocjacjach finansowych polsko - amerykańskich dotyczących pożyczki pieniężnej dla Polski dzięki której udało się ustabilizować sytuację polskiego złotego
1927 - został członkiem czynnym PAU
1927 - 1928, 1930 - 1931, 1945 - 1948 - pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa
1928, 1930 - poseł na Sejm z ramienia BBWR
1930 XII 20 - odpowiedział na list otwarty grona profesorów UJ z protestem w sprawie Brześcia, podkreślając zgodność jego poglądów na kwestię brzeską z zawartymi w piśmie i obiecując interwencję
1931 - brał udział w Międzynarodowym Kongresie Demograficznym w Rzymie
1931 II 5 - zrezygnował z mandatu oraz członkostwa w BBWR protestując przeciwko uwięzieniu posłów Centrolewu w twierdzy brzeskiej
1933 - 1938 - był prorektorem UJ
1937 - został przewodniczącym Komisji Podatkowej przy Ministerstwie Skarbu
1939 XI 6 - aresztowany w Sonderaktion Krakau
1940 II 8 - zwolniony z obozu w Sachsenhausen
1945 VI - brał udział w rozmowach w Moskwie i powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z Edwardem Osóbką-Morawskim na czele
1945 - był członkiem - założycielem Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
1945 - 1947 - był członkiem Krajowej Rady Narodowej
1947 - został członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
1947 - 1952 - był wicedyrektorem Wydziału II (Historyczno - Filozoficznego)
1947 - 1949 - był posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego
1949 VII 12 - zrzekł się mandatu poselskiego oraz wycofał z SD występując przeciwko ujawniającym się zamierzeniom ograniczenia swobód i praw obywatelskich
1948 XII 31 - został emerytowany
1957 - 1958 - kiedy krakowskie środowisko naukowe próbowało powołać ponownie do życia akademię (co ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem oraz utworzeniem przez władze Oddziału Krakowskiego PAN), pełnił funkcję prezesa PAU
1957 II 1 - powrócił jeszcze do pracy na uczelni jako pracownik naukowy Katedry Ekonomii Politycznej (od 1959 pod zmienioną nazwą Katedra Ekonomii Politycznej i Polityki Ekonomicznej
1958 - otrzymał doktorat honoris causa UJ
1960 - przeszedł na emeryturę
1987 - umieszczono w Collegium Novum UJ tablicę pamiątkową (autorstwa Bronisława Chromego) ku czci profesora
źródła:
Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1984
Janina Bieniarzówna, Jan M.Małecki, Dzieje Krakowa, t. 3, Kraków 1979
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000
Jan Garlicki, Magistrackie wspomnienia, 2004