Oskar Henryk Kolberg

(22 II 1814 Przysucha koło Opoczna – 3 VI 1890 Kraków)

folklorysta, etnograf, muzyk i kompozytor

rodzina

syn Juliusza Henryka (1776 – 1831), pochodzącego z Meklemburgii, ewangelika, geodety, kartografa, profesora Katedry geodezji, miernictwa i topografii Uniwersytetu Warszawskiego, i Karoliny Merceur (1778 - 1872), uzdolnionej muzycznie, pochodzącej ze spolonizowanej rodziny francuskich emigrantów

miał czterech braci, z których na trwałe w dziejach kultury polskiej zapisali się dwaj:

Wilhelm (1807-1877), inżynier budownictwa lądowego – budował trakt lubelski, a pod osobistym nadzorem gen. Ignacego Prądzyńskiego umacniał brzegi kanału Augustowskiego

Antoni (1815-1882), malarz, uczeń Antonich Blanka i Brodowskiego oraz w latach 1837 - 1840 prof. Karola Wacha (między innymi obrazy: „Dziewczyna oparta o klatkę” i „Chłopiec uciekający z drzewem z lasu”). Spod jego pędzla wyszła prawdopodobnie ostatnia podobizna zaprzyjaźnionego z domem Kolbergów Fryderyka Chopina

biogram

           Dzieciństwo spędził w Przysusze koło Opoczna, gdzie jego ojciec otrzymał posadę zarządcy w majątku Ignacego Dembińskiego. Gdy ojciec otrzymał stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego wraz z rodziną zamieszkali na terenie Uniwersytetu, w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, sąsiadując z Kazimierzem Brodzińskim, profesorem literatury i poetą, Samuelem Bogumiłem Linde, leksykografem i bibliotekarzem oraz z rodziną Mikołaja Chopina, wykładowcy języka francuskiego.

           Rozpoczął naukę w Liceum Warszawskim (prowadzonym przez Samuela Bogumiła Lindego), ucząc się jednocześnie gry na fortepianie. Po przymusowym zamknięciu Liceum, w ramach restrykcji ze strony władz carskich spowodowanych wybuchem Powstania Listopadowego, podjął pracę jako księgowy w kantorze bankowym Samuela Fraenkla, osobistego przyjaciela ojca. Dzięki jego mecenatowi wyjechał do Berlina na studia z kompozycji i teorii muzyki, uczęszczał także na wykłady w Akademii Handlowej.

           Po powrocie do kraju, zmuszony trudną sytuacją materialną, podjął pracę jako prywatny nauczyciel, początkowo w Warszawie, lecz wkrótce przeniósł się do Mitawy, gdzie był osobistym nauczycielem Karoliny de Kreutz. Zaczął prowadzić systematyczne badania dotyczące folkloru oraz etnografii i wydał pierwszy zbiór pieśni ludowych.

           Ze względu na trudności finansowe ponownie podjął pracę w banku, a później w biurze Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej. Praca zawodowa nie przeszkadzała mu w podróżach po kraju, z których przywoził bogate materiały etnograficzne. Odbył kolejną podróż na południe Europy, a po powrocie zatrudnił się w Dyrekcji Dróg i Mostów. Definitywnie rzucił pracę i utrzymywał się z lekcji muzyki, publikacji literackich i własnych kompozycji muzycznych, wśród których znalazła się także jednoaktowa opera. Otrzymał wsparcie finansowe z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, co umożliwiło mu dalsze podróże i wydawanie zebranego materiału etnograficznego, którego wydał 29 tomów.

           Zamieszkał pod Krakowem najpierw w Mogilanach, u przyjaciela, towarzysza pierwszych wędrówek, Józefa Konopki, a następnie w Modlnicy we dworze Juliana, brata Józefa, gdzie spędził 13 lat. Przeniósł się na stałe do Krakowa, mieszkał kolejno przy ulicy Pędzichów 3, Długiej 3 i u I. Kopernickiego przy ulicy Sławkowskiej 23.

           Jego głównym dziełem było blisko 40 – tomowe wydawnictwo: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, w którym zanotował ponad 26 tysięcy pieśni, w tym blisko 17 tysięcy melodii ze wszystkich historycznych ziem polskich oraz niektórych krain przyległych.

          „Krakowskie” zostało opisane w tomach 5, 6, 7 i 8, zawierających 968 pieśni z 920 melodiami. Z regionem krakowskim związana jest również opera Scena w karczmie, czyli Powrót Janka wg Janka spod Ojcowa J.K. Gregorowicza

           Jego kompozycjami były też Król pasterzy do słów Teofila Lenartowicza, opera Wiesława wg Kazimierza Brodzińskiego oraz liczne pieśni solowe i utwory na fortepian (stylizowane tańce: polonezy, mazury, obertasy, kujawiaki).

           Dla „Encyklopedii Powszechnej” S. Orgelbranda opracował ponad 1 000 haseł z zakresu teorii i historii sztuki. Opublikował około 200 artykułów z zakresu etnografii, folklorystyki, językoznawstwa, muzykologii.

           W Krakowie zorganizowano w sali Towarzystwa Strzeleckiego, uroczyste obchody jubileuszu jego 75-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej, z udziałem orkiestry 13 pułku piechoty pod dyrekcją W. Żeleńskiego, chóru włościańskiego z Bieżanowa, pianisty F. Bylickiego. śpiewaczki R. Andrzejkowiczówny, aktorki W. Siemaszkowej i innych (wykonano utwory F. Chopina, S. Moniuszki, W. Żeleńskiego i jego własne). Obecni byli między innymi M. Bałucki, J. Kossak i J. Matejko.

           Był członkiem Akademii Umiejętności, honorowym członkiem Towarzystw Naukowych Etnograficznych i Geograficznych w Moskwie, Petersburgu, Paryżu, Lizbonie, Towarzystw Muzycznych w Warszawie i Lwowie.

           W dniu śmierci powiedział:

           Umieram, Bogu dzięki, z tą pociechą, że według sił moich zrobiłem za życia co mogłem, że nikt mię za próżniaka nie ma i mieć nie będzie, a to, co po sobie zostawiam, przyda się ludziom na długo.

           Pochowany na Cmentarzu Rakowickim (PAS 47, rząd wschodni, po lewej Szujskich). Popiersie nagrobne Kolberga, ufundowane w wyniku społecznej zbiórki z inicjatywy W. Żeleńskiego, wykonał T. Błotnicki. Na płycie wyryto napis: "Oskarowi Kolbergowi, zasłużonemu Ojczyźnie - rodacy. Polskę całą przeszedł, lud poznał i ukochał. Zwyczaje jego i pieśni w księgi złożył".

           Jego imię nosi jedna z ulic w dzielnicy Stare Miasto.

           Po śmierci jego zbiorami zaopiekował się I. Kopernicki. Współcześnie wszystkie jego materiały (obejmują około 12 500 pieśni, ponad 550 bajek i 2 710 przysłów oraz wiele materiałów w tekach rękopiśmiennych, skąd się je obecnie wydobywa) są opracowywane przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze i Instytut Oskara Kolberga w Poznaniu. Jednak wydanie, rozproszonych już za życia Kolberga materiałów, nastręcza znaczne trudności, ponieważ podczas II wojny światowej część z nich spłonęła w Warszawie i Poznaniu, większość, przechowywana w zbiorach PAU, była ukrywana w różnych miejscach i obecnie trudno ustalić stopień ich kompletności.

wybrane prace:

1843 – 1845 - Pieśni ludu polskiego

1865 – 1890 - Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce

1882 - 1890 - ogłosił 11 tomów Obrazów etnograficznych

Dzieła wszystkie (kursywą oznaczone tomy w przygotowaniu):

Tom 1. Pieśni ludu polskiego

Tom 2. Sandomierskie

Tom 3. Kujawy cz. I

Tom 4. Kujawy cz. II

Tom 5. Krakowskie cz. I

Tom 6. Krakowskie cz. II

Tom 7. Krakowskie cz. III

Tom 8. Krakowskie cz. IV

Tom 9. W. Ks. Poznańskie cz. I

Tom 10. W. Ks. Poznańskie cz. II

Tom 11. W. Ks. Poznańskie cz. III

Tom 12. W. Ks. Poznańskie cz. IV

Tom 13. W. Ks. Poznańskie cz. V

Tom 14. W. Ks. Poznańskie cz. VI

Tom 15. W. Ks. Poznańskie cz. VII

Tom 16. Lubelskie cz. I

Tom 17. Lubelskie cz. II

Tom 18. Kieleckie cz. I

Tom 19. Kieleckie cz. II

Tom 20. Radomskie cz. I

Tom 21. Radomskie cz. II

Tom 22. Łęczyckie

Tom 23. Kaliskie cz. I

Tom 24. Mazowsze cz. I

Tom 25. Mazowsze cz. II

Tom 26. Mazowsze cz. III

Tom 27. Mazowsze cz. IV

Tom 28. Mazowsze cz. V

Tom 29. Pokucie cz. I

Tom 30. Pokucie cz. I

Tom 31. Pokucie cz. II

Tom 32. Pokucie cz. III

Tom 33. Pokucie cz. IV

Tom 34. Chełmskie cz. II

Tom 35. Przemyskie

Tom 36. Wołyń

Tom 37-38. Miscellanea cz. I-II

Tom 39. Pomorze

Tom 40. Mazury Pruskie

Tom 41. Mazowsze cz. VI

Tom 42. Mazowsze cz. VII

Tom 43. Śląsk

Tom 44. Góry i Podgórze cz. I

Tom 45. Góry i Podgórze cz. II

Tom 46. Kaliskie i Sieradzkie

Tom 47. Podole

Tom 48. Tarnowskie-Rzeszowskie

Tom 49. Sanockie-Krośnieńskie cz. I

Tom 50. Sanockie-Krośnieńskie cz. II

Tom 51. Sanockie-Krośnieńskie cz. III

Tom 52. Białoruś-Polesie

Tom 53. Litwa

Tom 54. Ruś Karpacka cz. I

Tom 55. Ruś Karpacka cz. II

Tom 56. Ruś Czerwona cz. I

Tom 57. Ruś Czerwona cz. II

Tom 58. Materiały do etnografii Słowian wschodnich

Tom 59/I. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych cz. I Łużyce

Tom 59/II. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych cz. II Czechy, Słowacja

Tom 59/III. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych cz. III Słowiańszczyzna południowa

Tom 60. Przysłowia

Tom 61-62. Pisma muzyczne cz. I-II

Tom 63. Studia, rozprawy i artykuły

Tom 64. Korespondencja Oskara Kolberga cz. I

Tom 65. Korespondencja Oskara Kolberga cz. II

Tom 66. Korespondencja Oskara Kolberga cz. III

Tom 67. Pieśni i melodie ludowe w opracowaniu fortepianowym cz. I-II

Tom 68. Kompozycje wokalno-instrumentalne

Tom 69. Kompozycje fortepianowe

Tom 70. Pieśni ludu polskiego. Suplement do t. 1

Tom 71. Sandomierskie. Suplement do t.2

Tom 72/I. Kujawy. Suplement do t.3-4 cz. I

Tom 73/I. Krakowskie. Suplement do t. 5-8, cz. I

Tom 73/II. Krakowskie. Suplement do t. 5-8, cz. II

Tom 73/III. Krakowskie. Suplement do t. 5-8, cz. III

Tom 74. Wielkie Księstwo Poznańskie. Suplement do t.9-15

Tom 75. Lubelskie. Suplement do t.16-17

Tom 76. Kieleckie. Suplement do t.18-19

Tom 77/I. Radomskie. Suplement do t. 20-21, cz. I

Tom 77/II. Radomskie. Suplement do t. 20-21, cz. II

Tom 78. Łęczyckie. Suplement do t.22

Tom 79. Kaliskie. Suplement do t.23

Tom 80. Mazowsze. Suplement do t.24-28

Tom 81. Pokucie. Suplement do t.29-32

Tom 82. Chełmskie. Suplement do t.33-34

Tom 83. Przemyskie. Suplement do t.35

Tom 84. Wołyń. Suplement do t.36

Tom 85. Biografia Oskara Kolberga

Tom 86. Indeksy

kalendarium

1823 – 1830 – uczył się w Liceum Warszawskim

1824 - pobierał lekcje gry na fortepianie i kompozycji u Głogowskiego

1825 – uczył się u Franciszka Vettera

1829 - wraz z rodzicami zwiedził Marienbad, Pragę, Pilzno, Cheb, Karlsbad, Saatz, Bilin, i Teplice

1830 – 1833 – pracował w banku Fraenkla

1830 – pobierał lekcje u Józefa Elsnera

1835 – 1834 – lekcji udzielał mu Ignacy F. Dobrzyński

1835 - 1836 – przebywał w Berlinie, gdzie uczęszczał do Akademii Handlowej i równocześnie studiował kompozycję i teorię muzyki u Christiana Girschnera i Carla Friedricha Rungenhagena

1836 - debiut kompozytorski balladą na fortepian "Talizman"

1836 – odbył podróż po Litwie i Inflantach

1837 – rozpoczął pracę jako prywatny nauczyciel

1839 – odbył pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze i rozpoczął prace nad dokumentacją folkloru muzycznego

1840 – 1841 – ponownie podjął pracę w banku Fraenkla

1842 – wydał pierwszy zbiór pieśni

1844 – 1856 – pracował w biurze Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej

1853 – został wystawiona jego opera Powrót Janka

1857 – wyjechał w podróż na południe Europy (Chorwacji, Wiednia i Wenecji), po drodze po raz pierwszy odwiedził Kraków

1857 – 1861 – pracował w Zarządzie Dyrekcji Dróg i Mostów

1859 – 1868 - był współredaktorem „Encyklopedii powszechnej” Samuela Orgelbrandta

1861 – zrezygnował ze stałej posady

1868 – został członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego

1868 – został powołany na członka Towarzystwa Pedagogicznego we Lwowie

1871 – otrzymał wsparcie finansowe z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego

1871 – zamieszkał we dworze Konopków w Mogilanach pod Krakowem, potem w Modlnicy

1872 - został członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności

1874 – został przewodniczącym sekcji etnograficznej Komisji Antropologicznej i współredaktorem rocznika "Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej"

1877 – został członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie

1878 – na wystawie wydawniczej w Paryżu otrzymał brązowy medal za swoje prace

1880 - objął patronat nad pierwszą wystawą etnograficzną zorganizowaną w Kołomyi przez Towarzystwo Tatrzańskie

1882 – został powołany na członka Stowarzyszenia Dziennikarzy i Pisarzy Portugalskich w Lizbonie

1883 - uzyskał subwencję Kasy Pomocy Naukowej im. J. Mianowskiego na druk monografii „Mazowsze”

1884 – na stałe osiadł w Krakowie

1889 – został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Śpiewaczego "Lutnia"

1889 V 31 – zorganizowano w Krakowie uroczyste obchody jubileuszu jego 75-lecia urodzin i 50-lecia pracy naukowej

1889 VII – zamieszkał u przyjaciela I. Kopernickiego (później wykonawcy testamentu) przy ulicy Sławkowskiej 23

1937 – Kraków poświęcił mu ulicę w I dzielnicy Stare Miasto na Kleparzu, wpadającą z ulicy Krowoderskiej w ulicę Jerzego Żuławskiego

1958 - w tzw. Pracowni Kolbergowskiej Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego we Wrocławiu podjęto pod kierunkiem prof. Józefa Gajka prace przygotowawcze do opublikowania zachowanych materiałów Kolberga

1960 - decyzją Rady Państwa postanowiono opublikować całą spuściznę Kolberga w postaci Dzieł wszystkich jako jeden z pomników tysiąclecia państwa polskiego

1961 – rozpoczęto wydawanie Dzieł wszystkich (do 2010 ukazało się 75 tomów)

1974 - ustanowiono Nagrodę im. Oskara Kolberga przyznawaną twórcom ludowym, działaczom ruchu folklorystycznego oraz naukowcom