Dzisiejsza data:

Tadeusz Maria Kantor

(6 IV 1915 Wielopole Skrzyńskie k. Rzeszowa - 8 XII 1990 Kraków)

malarz, scenograf, reżyser, pisarz

rodzina

syn Mariana, nauczyciela wiejskiego, i Heleny z Bergerów

poślubił:

  1. Ewa Krakowska, z domu Jurkiewicz

córka Dorota

  1. Maria Stangret, malarka

biogram

           W Tarnowie ukończył szkołę powszechną i uzyskał świadectwo dojrzałości, następnie podjął studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, (malarstwo u Z. Pronaszki, scenografię u K. Frycza). W czasie studiów założył swój pierwszy Efemeryczny Teatr Marionetek, w którym wystawił Śmierć Tintagilesa Maeterlincka. Jeszcze przed wojną opracował też projekty realizacji scenicznej Balladyny Słowackiego i Powrotu Odysa Wyspiańskiego, wystawione w okupacyjnych warunkach.

           W czasie II wojny światowej organizował próby teatralne w grupie przyjaciół, późniejszych wybitnych artystów i krytyków (T. Brzozowski, K. Mikulski, M Porębski, A. Cybulski, J. Kraupe, J. Nowosielski). W wyniku tych spotkań odbywających się w krakowskich mieszkaniach (ul. Szewska, Topolowa, Piłsudskiego, Grabowskiego) powstał tajny eksperymentalny Teatr Niezależny.

           Po drugiej wojnie światowej zwrócił się ku malarstwu, po półrocznym stypendium w Paryżu został profesorem w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie. Zaangażował się w organizację głośnej Wystawy Sztuki Nowoczesnej w krakowskim Pałacu Sztuki. Po zjeździe plastyków w Nieborowie, na którym władze zadekretowały realizm socjalistyczny jako "jedynie postępową metodę twórczą", przestał wystawiać swoje obrazy. Został też pozbawiony stanowiska profesorskiego.

           Współpracował z Teatrem Starym w Krakowie oraz był twórcą scenografii (łącznie 25 projektów) do wielu przedstawień na deskach krakowskich teatrów. Był współzałożycielem II Grupy Krakowskiej oraz Galerii Krzysztofory.

           Największym jego dziełem jest stworzony przez niego teatr "Cricot 2". Podczas pierwszych dwudziestu lat działalności teatru, przedstawienia realizowane w nietypowej przestrzeni zaadaptowanych piwnic pałacu Pod Krzysztofory, oscylowały na granicy teatru i swobodnych poszukiwań artystycznych i cieszyły się w Polsce uznaniem dość wąskich kręgów zwolenników sztuki awangardowej. Popularność i światową sławę zdobył dopiero po premierze Umarłej klasy, najdłużej (siedemnaście lat) i najczęściej (ponad 1 500 razy) granym spektaklem Teatru Cricot 2. W kolejnych latach powstały prezentowane z ogromnym sukcesem na całym świecie spektakle: Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy tu już nie powrócę oraz Dziś są moje urodziny, którego premiera odbyła się w miesiąc po nagłej śmierci Kantora. Wkrótce potem Teatr Cricot 2 przestał istnieć.

           Wiele malował, jego dzieła bliskie są dadaizmowi, surrealizmowi oraz abstrakcyjnemu ekspresjonizmowi. Jego zafascynowanie kierunkiem informel i malarstwem materii oraz poszukiwania nowych, oryginalnych form wyrazu artystycznego przyniosły odkrycie ambalażu, oryginalnej metody opakowywania przedmiotu, postaci, dzieła sztuki (między innymi Hołd pruski S. Matejki), która pozwoliła na wprowadzenie zarówno do teatru, jak i dzieł plastycznych różnorodnych przedmiotów (pakunki, worki, szmaty, koperty, parasole). Tworzył grafiki, organizował happeningi oraz stworzył nurt "niemożliwej architektury". Chciał np. przerzucić pod Wawelem most na Wiśle w kształcie wieszaka czy postawić na krakowskim rynku krzesła o wysokości kilkunastu metrów.
           Już za życia był uznawany za jednego z największych światowych artystów II połowy XX wieku.
Wystawiał między innymi w Niemczech, Kanadzie, Francji, Szwajcarii i Szwecji. Za swoje przedstawienia zdobył wiele krajowych i międzynarodowych nagród, między innymi w Nowym Jorku, Caracas i Bazylei.

           Zmarł w Krakowie, po próbie teatralnej, w kilka godzin po zawale serca.

           Pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

           Powstała Cricoteka. działające do dziś centrum pamięci o dziele artysty. W Cricotece oraz w Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się duża kolekcja jego prac. Na domu przy ulicy Szewskiej 21 znajduje się jemu poświęcona tablica pamiątkowa.

realizacje sceniczne:

1938Śmierć Tintagilesa

1943 - Balladyna

1944 - Powrót Odysa

1956 V 12 - Mątwa

1961 - W małym dworku

1963 - Wariat i zakonnica

1966 - wystawił Szafę (zmieniony tytuł spektaklu W małym dworku) w Baden-Baden, gdzie nakręcono film z tego przedstawienia

1967 IV - Kurka wodna

1971 - Kurka Wodna została pokazana w Paryżu

1971 - Kurka wodna została pokazana na festiwalu teatralnym w Nancy

1972 - Kurka wodna została pokazana na festiwalu w Edynburgu

1973 - Nadobnisie i koczkodany

1975 XI 15 - Umarła klasa

1980 VI 23 - Wielopole, Wielopole Florencja

1983 XII – wystawił Wielopole, Wielopole w kościele rodzinnego miasteczka, za zgodą biskupa i proboszcza, ale ku niezrozumieniu widowni parafian

1985 - Gdzie te niegdysiejsze śniegi

1985 - Niech szczezną artyści

1988 - Nigdy tu już nie powrócę Mediolan

1990 - Dziś są moje urodziny

manifesty teatralne:

1961 - Informel

1963 - Teatr zerowy

1968 - Teatr wydarzeń

1975 - Teatr śmierci

polskie happeningi:

1965 - Cricotage warszawskiej kawiarni TPSP

1966 - Linia podziału Galeria Krzysztofory

1967 - List warszawska Galeria Foksal

1967 - Panoramiczny happening morski Plener Koszaliński w Osiekach

1968 - Lekcja anatomii wg Rembrandta norymberska Kunsthalle

1969 - Lekcja anatomii wg Rembrandta Galeria Foksal

wybrane prace:

1946 - Praczka

1946 - Portret T. Brzozowskiego

1947 - Piekarze

1949 - Człowiek z parasolem

1953 - Przestrzeń otwarta

1956 – 1963 - Kompozycje

1957 - Dwie postacie

1958 – 1964 - Peinture

1964 - Torby przemysłowe

1964 – 1975 - Ambalaże

1966 – 1970 - Infantka wedle Velázqueza

1975 - Ambalaż Hołdu Pruskiego wedle Matejki

1965 – 1975 - Parasole – ambalaże poetyckie

1971 - Postać odwrócona

1986 - Postać i pejzaż

1990 - Człowiek za stołem

1986 – 1990 - Dalej już nic

1990 Klęska wrześniowa

kalendarium

1934 – 1939 - studiował w krakowskiej ASP

1938 - wystawił we własnym teatrzyku Śmierć Tintagilesa wg Maurice Maeterlincka

1945 – poślubił Ewę Jurkiewicz

1947 – wyjechał na stypendium do Paryża

1948 - założył Grupę Krakowską

1948 - wziął udział w Wielkiej Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie

1948 - 1949, 1967 – 1969 – był profesorem ASP

1955 – zostały wystawione jego prace malarskie z okresu 1949 – 1955

1956 – wraz z Marią Jaremą założyli Teatr Cricot 2 - teatr eksperymentalny

1961 – rozwiódł się z Ewą, poślubił Marię Stangret

1961 - Teatr Cricot 2 rozpoczął występować w Galerii Krzysztofory

1976 - nagroda honorowa za przedstawienie Umarłej klasy na 17. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu

1976 - nagroda im. Boya za "Umarłą klasę"

1977 - nagroda krytyki im. Norwida za "Umarłą klasę"

1978 - nagroda za najlepszy spektakl "Umarłą klasę", Caracas

1978 - nagroda im. Rembrandta przyznawana przez międzynarodowe jury Fundacji im. Goethego w Bazylei za rzeczywisty wkład w kształtowanie obrazu sztuki naszej epoki

1980 - Teatr Cricot 2 przeniósł się do Cricoteki, w odrestaurowanym renesansowym domu przy ulicy Kanoniczej 5

1980 - Florencja oddała do dyspozycji teatru Kantora zdesakralizowany kościół przebudowany na salę teatralną

1980 - nagroda OBIE (USA) za rok 1979 za wystawienie Umarłej klasy

1981 - nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za twórczość scenograficzną

1982 - dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za upowszechnianie kultury polskiej za granicą

1986 - nagroda "Targa Europea", nagroda przyznawana wybitnym przedstawicielom kultury i nauki w Europie, Włochy

1986 - nagroda krytyków nowojorskich za najlepszy spektakl na Brodwayu (reżyseria i gra aktorów)

1989 - Komandor Orderu Sztuki i Literatury, Francja

1989 – 1990 – na niewielkiej działce, którą zakupił w Hucisku pod Wieliczką, powstała jego "willa letnia". Jest to duży drewniany dom na kamiennej podmurówce w stylu eklektycznym, łączący w sobie elementy stylu zakopiańskiego oraz średniowiecznej budowli warownej

1990 - Wielki Krzyż Zasługi Republiki Federalnej Niemiec za znaczący wpływ wywarty na współczesną sztukę w Europie i za zasługi w ożywieniu obrazu kulturalnego RFN

1995 – na działce w Hucisku, dzięki wsparciu i pieniądzom Fundacji im. Tadeusza Kantora, powstało „Krzesło Kantora”, 14-metrowy betonowy monument dobrze widoczny zza ogrodzenia

czytaj więcej ...