Tadeusz Maria Kantor
(6 IV 1915 Wielopole Skrzyńskie k. Rzeszowa - 8 XII 1990 Kraków)
malarz, scenograf, reżyser, pisarz
rodzina
syn Mariana, nauczyciela wiejskiego, i Heleny z Bergerów
poślubił:
-
Ewa Krakowska, z domu Jurkiewicz
córka Dorota
-
Maria Stangret, malarka
biogram
W Tarnowie ukończył szkołę powszechną i uzyskał świadectwo dojrzałości, następnie podjął studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, (malarstwo u Z. Pronaszki, scenografię u K. Frycza). W czasie studiów założył swój pierwszy Efemeryczny Teatr Marionetek, w którym wystawił Śmierć Tintagilesa Maeterlincka. Jeszcze przed wojną opracował też projekty realizacji scenicznej Balladyny Słowackiego i Powrotu Odysa Wyspiańskiego, wystawione w okupacyjnych warunkach.
W czasie II wojny światowej organizował próby teatralne w grupie przyjaciół, późniejszych wybitnych artystów i krytyków (T. Brzozowski, K. Mikulski, M Porębski, A. Cybulski, J. Kraupe, J. Nowosielski). W wyniku tych spotkań odbywających się w krakowskich mieszkaniach (ul. Szewska, Topolowa, Piłsudskiego, Grabowskiego) powstał tajny eksperymentalny Teatr Niezależny.
Po drugiej wojnie światowej zwrócił się ku malarstwu, po półrocznym stypendium w Paryżu został profesorem w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie. Zaangażował się w organizację głośnej Wystawy Sztuki Nowoczesnej w krakowskim Pałacu Sztuki. Po zjeździe plastyków w Nieborowie, na którym władze zadekretowały realizm socjalistyczny jako "jedynie postępową metodę twórczą", przestał wystawiać swoje obrazy. Został też pozbawiony stanowiska profesorskiego.
Współpracował z Teatrem Starym w Krakowie oraz był twórcą scenografii (łącznie 25 projektów) do wielu przedstawień na deskach krakowskich teatrów. Był współzałożycielem II Grupy Krakowskiej oraz Galerii Krzysztofory.
Największym jego dziełem jest stworzony przez niego teatr "Cricot 2". Podczas pierwszych dwudziestu lat działalności teatru, przedstawienia realizowane w nietypowej przestrzeni zaadaptowanych piwnic pałacu Pod Krzysztofory, oscylowały na granicy teatru i swobodnych poszukiwań artystycznych i cieszyły się w Polsce uznaniem dość wąskich kręgów zwolenników sztuki awangardowej. Popularność i światową sławę zdobył dopiero po premierze Umarłej klasy, najdłużej (siedemnaście lat) i najczęściej (ponad 1 500 razy) granym spektaklem Teatru Cricot 2. W kolejnych latach powstały prezentowane z ogromnym sukcesem na całym świecie spektakle: Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy tu już nie powrócę oraz Dziś są moje urodziny, którego premiera odbyła się w miesiąc po nagłej śmierci Kantora. Wkrótce potem Teatr Cricot 2 przestał istnieć.
Wiele malował, jego dzieła bliskie są dadaizmowi, surrealizmowi oraz abstrakcyjnemu ekspresjonizmowi. Jego zafascynowanie kierunkiem informel i malarstwem materii oraz poszukiwania nowych, oryginalnych form wyrazu artystycznego przyniosły odkrycie ambalażu, oryginalnej metody opakowywania przedmiotu, postaci, dzieła sztuki (między innymi Hołd pruski S. Matejki), która pozwoliła na wprowadzenie zarówno do teatru, jak i dzieł plastycznych różnorodnych przedmiotów (pakunki, worki, szmaty, koperty, parasole). Tworzył grafiki, organizował happeningi oraz stworzył nurt "niemożliwej architektury". Chciał np. przerzucić pod Wawelem most na Wiśle w kształcie wieszaka czy postawić na krakowskim rynku krzesła o wysokości kilkunastu metrów.
Już za życia był uznawany za jednego z największych światowych artystów II połowy XX wieku. Wystawiał między innymi w Niemczech, Kanadzie, Francji, Szwajcarii i Szwecji. Za swoje przedstawienia zdobył wiele krajowych i międzynarodowych nagród, między innymi w Nowym Jorku, Caracas i Bazylei.
Zmarł w Krakowie, po próbie teatralnej, w kilka godzin po zawale serca.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
Powstała Cricoteka. działające do dziś centrum pamięci o dziele artysty. W Cricotece oraz w Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się duża kolekcja jego prac. Na domu przy ulicy Szewskiej 21 znajduje się jemu poświęcona tablica pamiątkowa.
realizacje sceniczne:
1938 – Śmierć Tintagilesa
1943 - Balladyna
1944 - Powrót Odysa
1956 V 12 - Mątwa
1961 - W małym dworku
1963 - Wariat i zakonnica
1966 - wystawił Szafę (zmieniony tytuł spektaklu W małym dworku) w Baden-Baden, gdzie nakręcono film z tego przedstawienia
1967 IV - Kurka wodna
1971 - Kurka Wodna została pokazana w Paryżu
1971 - Kurka wodna została pokazana na festiwalu teatralnym w Nancy
1972 - Kurka wodna została pokazana na festiwalu w Edynburgu
1973 - Nadobnisie i koczkodany
1975 XI 15 - Umarła klasa
1980 VI 23 - Wielopole, Wielopole Florencja
1983 XII – wystawił Wielopole, Wielopole w kościele rodzinnego miasteczka, za zgodą biskupa i proboszcza, ale ku niezrozumieniu widowni parafian
1985 - Gdzie te niegdysiejsze śniegi
1985 - Niech szczezną artyści
1988 - Nigdy tu już nie powrócę Mediolan
1990 - Dziś są moje urodziny
manifesty teatralne:
1961 - Informel
1963 - Teatr zerowy
1968 - Teatr wydarzeń
1975 - Teatr śmierci
polskie happeningi:
1965 - Cricotage warszawskiej kawiarni TPSP
1966 - Linia podziału Galeria Krzysztofory
1967 - List warszawska Galeria Foksal
1967 - Panoramiczny happening morski Plener Koszaliński w Osiekach
1968 - Lekcja anatomii wg Rembrandta norymberska Kunsthalle
1969 - Lekcja anatomii wg Rembrandta Galeria Foksal
wybrane prace:
1946 - Praczka
1946 - Portret T. Brzozowskiego
1947 - Piekarze
1949 - Człowiek z parasolem
1953 - Przestrzeń otwarta
1956 – 1963 - Kompozycje
1957 - Dwie postacie
1958 – 1964 - Peinture
1964 - Torby przemysłowe
1964 – 1975 - Ambalaże
1966 – 1970 - Infantka wedle Velázqueza
1975 - Ambalaż Hołdu Pruskiego wedle Matejki
1965 – 1975 - Parasole – ambalaże poetyckie
1971 - Postać odwrócona
1986 - Postać i pejzaż
1990 - Człowiek za stołem
1986 – 1990 - Dalej już nic
1990 Klęska wrześniowa
kalendarium
1934 – 1939 - studiował w krakowskiej ASP
1938 - wystawił we własnym teatrzyku Śmierć Tintagilesa wg Maurice Maeterlincka
1945 – poślubił Ewę Jurkiewicz
1947 – wyjechał na stypendium do Paryża
1948 - założył Grupę Krakowską
1948 - wziął udział w Wielkiej Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie
1948 - 1949, 1967 – 1969 – był profesorem ASP
1955 – zostały wystawione jego prace malarskie z okresu 1949 – 1955
1956 – wraz z Marią Jaremą założyli Teatr Cricot 2 - teatr eksperymentalny
1961 – rozwiódł się z Ewą, poślubił Marię Stangret
1961 - Teatr Cricot 2 rozpoczął występować w Galerii Krzysztofory
1976 - nagroda honorowa za przedstawienie Umarłej klasy na 17. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu
1976 - nagroda im. Boya za "Umarłą klasę"
1977 - nagroda krytyki im. Norwida za "Umarłą klasę"
1978 - nagroda za najlepszy spektakl "Umarłą klasę", Caracas
1978 - nagroda im. Rembrandta przyznawana przez międzynarodowe jury Fundacji im. Goethego w Bazylei za rzeczywisty wkład w kształtowanie obrazu sztuki naszej epoki
1980 - Teatr Cricot 2 przeniósł się do Cricoteki, w odrestaurowanym renesansowym domu przy ulicy Kanoniczej 5
1980 - Florencja oddała do dyspozycji teatru Kantora zdesakralizowany kościół przebudowany na salę teatralną
1980 - nagroda OBIE (USA) za rok 1979 za wystawienie Umarłej klasy
1981 - nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za twórczość scenograficzną
1982 - dyplom Ministra Spraw Zagranicznych za upowszechnianie kultury polskiej za granicą
1986 - nagroda "Targa Europea", nagroda przyznawana wybitnym przedstawicielom kultury i nauki w Europie, Włochy
1986 - nagroda krytyków nowojorskich za najlepszy spektakl na Brodwayu (reżyseria i gra aktorów)
1989 - Komandor Orderu Sztuki i Literatury, Francja
1989 – 1990 – na niewielkiej działce, którą zakupił w Hucisku pod Wieliczką, powstała jego "willa letnia". Jest to duży drewniany dom na kamiennej podmurówce w stylu eklektycznym, łączący w sobie elementy stylu zakopiańskiego oraz średniowiecznej budowli warownej
1990 - Wielki Krzyż Zasługi Republiki Federalnej Niemiec za znaczący wpływ wywarty na współczesną sztukę w Europie i za zasługi w ożywieniu obrazu kulturalnego RFN
1995 – na działce w Hucisku, dzięki wsparciu i pieniądzom Fundacji im. Tadeusza Kantora, powstało „Krzesło Kantora”, 14-metrowy betonowy monument dobrze widoczny zza ogrodzenia