Mikołaj Kopernik
(19 II 1473 Toruń - 24 V 1543 Frombork)
astronom, matematyk, ekonomista, lekarz, duchowny
rodzina
syn Mikołaja starszego (1420 – 1483), kupca krakowskiego, należącego do toruńsko - krakowskiej spółki handlowej Sweydniczerów, później ławnika toruńskiego, i Barbary, córki bogatego patrycjusza Łukasza Watzenrodego
brat Andrzeja, Barbary (została ksienią benedyktynek w Chełmnie) i Katarzyny (żona ławnika toruńskiego Bartłomieja Gertnera (Gärtnera))
biogram
Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywał go brat matki Łukasz Watzenrode, wybrany na biskupa warmińskiego. Ukończył naukę w szkole parafialnej przy kościele św. Jana w Toruniu i rozpoczął wraz z bratem Andrzejem studia na Akademii Krakowskiej. W księdze przyjętych na studia w semestrze zimowym 1491/1492 i dziś można zobaczyć następujący wpis: "Nicolaus Nicolai de Thuronia solvit totum", co znaczy: "Mikołaj syn Mikołaja z Torunia zapłacił wszystko" tzn. uiścił od razu całe czesne. Wykładów słuchał w lektorium Galena w Collegium Maius, mieszkał prawdopodobnie w bursie „Jeruzalem”. Słuchał między innymi wykładów Bartłomieja z Lipnicy (zm. po 1538) poświęconych Elementom Euklidesa oraz objaśnień Michała Falkenera z Wrocławia do trudnych Tabulae resolutae Wojciecha z Brudzewa, które stanowiły uwieńczenie ówczesnej wiedzy astronomicznej. Poznał także rzadko prezentowane w Krakowie Kalendarium Jana Regiomontana (1436-1476) komentowane przez Marcina Biema z Olkusza oraz uczęszczał na zajęcia Jana z Głogowa, który ustalił dokładnie długość i szerokość geograficzną Krakowa. Prawdopodobnie był też uczniem astronoma Wojciecha z Brudzewa. Studia ukończył bez uzyskania tytułu magister artium.
Został kanonikiem warmińskim, funkcji tej jednak jeszcze wtedy nie objął wobec oporu kapituły warmińskiej.
Dzięki staraniom wuja Łukasza rozpoczął studia prawnicze w Bolonii, gdzie został bliskim współpracownikiem astronoma Dominika Marii Novary. Krótko przebywał w Rzymie, prawdopodobnie dla odbycia praktyki prawniczej w Kurii papieskiej. W czasie tego krótkiego pobytu spędzał czas w towarzystwie polskiego kartografa Bernarda Wapowskiego i zapewne poznał bliżej obecnych na uroczystościach jubileuszowych 1500 roku profesorów uniwersytetu krakowskiego, Macieja z Miechowa (zm. 1523) oraz Stanisława Biela (zm. 1541).
Wrócił na Warmię, a po uzyskaniu od kapituły urlopu na studia medyczne wyjechał do Padwy. Słuchał wykładów Bartolomeo de Montagnany, Hieronima Fracastora, Gabriela Zerbiego. Wyjechał do Ferrary gdzie zdobył doktorat prawa kanonicznego.
Wrócił na Warmię, by służyć kapitule fromborskiej oraz kościołowi warmińskiemu. Z nominacji kapituły warmińskiej został osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode. Odtąd rezydował i mieszkał na zamku w Lidzbarku Warmińskim.
W Lidzbarku opracował pierwszy zarys teorii heliocentrycznej, tzw. Commentariolus, a w Krakowie opublikował we własnym przekładzie na łacinę greckie Listy Teofilakta Symokatty (Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione Latina), które zadedykował Watzenrodemu. Była to forma podziękowania wujowi za długoletnią opiekę.
Przeniósł się do Fromborka, gdzie zamieszkał na wzgórzu katedralnym, urządził stały punkt obserwacyjny, z którego przeprowadził przeszło połowę spośród zarejestrowanych 60 obserwacji astronomicznych. We Fromborku z niewielkimi przerwami mieszkał do końca życia, piastując wiele funkcji administracyjno – gospodarczych.
Interesował się zagadnieniami ekonomicznymi, zajął się reformą monetarną Prus Książęcych, formułując po raz pierwszy prawo, nazwane później prawem Greshama o wypieraniu z obiegu monety dobrej przez monetę o mniejszej zawartości kruszcu. Praktykował też jako lekarz, jego pacjentami byli członkowie kapituły, mieszczanie Gdańska, Elbląga i Królewca. Udostępnił rękopis O obrotach młodemu matematykowi wittenberskiemu J. J. Retykowi (1514 – 1574), który zajął się upowszechnianiem jego nauki.
W Krakowie pomniki Kopernika znajdują się między innymi w kościele Św. Anny (J.N. Galli według projektu S. Sierakowskiego 1822 - 1823) oraz w przedsionku krakowskiej Akademii Umiejętności przy ulicy Sławkowskiej 17, gdzie stanął ufundowany przez Adama Potockiego pomnik Kopernika dłuta Walerego Gadomskiego.
publikacje:
1509 - opracował pierwszy zarys teorii heliocentrycznej, tzw. Commentariolus
1509 - opublikował w Krakowie ListyTeofilakta Symokatty (Theophilacti scolastici Simocati epistolae morales, rurales et amatoriae interpretatione Latina)
1543 - w Norymberdze wyszło dzieło Kopernika, bez jego zgody opatrzone zmodyfikowanym tytułem (De revolutionibus orbium coelestium) oraz pomniejszającą znaczenie treści przedmową pióra Andrzeja Osiandra
kalendarium
1483 – po śmierci ojca Mikołaja opiekunem jego synów zostaje wuj, brat matki, Łukasz Watzenrode
1489 – Łukasz Watzenrode został obrany biskupem warmińskim
1491 – ukończył szkołę przy kościele parafialnym św. Jana w Toruniu i wraz z bratem Andrzejem udał się na studia do Krakowa
1491 – 1495 – studiował na Akademii Krakowskiej, gdzie zaznajomił się z astronomią, medycyną, arytmetyką i geometrią
1496 X - rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Bolonii
1497 III 9 - przeprowadził obserwację Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Byka
1497 X 27 - został członkiem kapituły warmińskiej i za pośrednictwem pełnomocników objął kanonikat fromborski oraz związane ze swą nową funkcją dochody, które umożliwią mu kontynuowanie studiów i zainteresowań naukowych
1500 – wraz z profesorem Domenico Marią Novarą z Ferrary udał się do Rzymu na uroczystości jubileuszowe, odbył praktykę w kancelarii papieskiej i wygłosił publiczny wykład z matematyki
1500 XI 6 - obserwował w Rzymie zaćmienie Księżyca
1501 - powrócił z Włoch do Fromborka, by prosić kapitułę warmińską o zgodę na przedłużenie dalszej nauki
1501 VII 28 – uzyskał wraz z bratem Andrzejem zgodę kapituły warmińskiej na kontynuowanie przerwanej nauki we Włoszech
1501 – 1503 – studiował w Padwie prawo i medycynę
1503 I 10 - ustanowił swoich prokuratorów do przejęcia scholasterii kościoła św. Krzyża we Wrocławiu
1503 - przeniósł się z Padwy do Ferrary
1503 V 31 - złożył obowiązujące egzaminy ze znajomości Dekretów oraz Dekretaliów i uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego
1503 - powrócił na Warmię i został wysłany do Lidzbarka, gdzie został osobistym sekretarzem i lekarzem swojego wuja biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode
1504 – 1509 - przebywał na dworze biskupa warmińskiego w Lidzbarku Warmińskim
1506 - uczestniczył w obradach stanów pruskich z komisarzami króla polskiego w Malborku
1507 I 24 - był świadkiem koronacji Zygmunta I w Krakowie
1507 IX - wspólnie z biskupem udał się na zjazd stanów pruskich do Elbląga
1509 III 9 – IV 16 – wraz z biskupem byli na sejmie walnym w Piotrkowie wśród przedstawicieli stanów pruskich
1510 VI – VII – brał wraz z biskupem udział w międzynarodowym zjeździe poznańskim, poświęconym kolejnej próbie załagodzenia konfliktu polsko – krzyżackiego
1510 - opuścił zamek w Lidzbarku i przeniósł się na wzgórze katedralne we Fromborku
1510 XI 8 – został wybrany kanclerzem kapituły
1510 – 1512 - opracował mapę Warmii i zachodnich granic Prus Królewskich
1511 – został mu powierzony urząd przełożonego kasy aprowizacyjnej
1513 – został przez kardynałów zebranych na soborze laterańskim poproszony o opracowanie reformy kalendarza. Projekt, któremu astronom poświęcił kilka lat badań i obserwacji, choć dostarczony do Rzymu, nie został odnaleziony do dzisiaj
1514 - kupił na własność za 175 grzywien srebra basztę północno-zachodnią w obrębie wewnętrznych murów warowni fromborskiej, na jej zapleczu zbudował płytę obserwacyjną (pavimentum) i sporządził wzorowane na starożytnych instrumenty astronomiczne (kwadrant, triquetrum i sferę armilarną)
1516 – 1519 - pełnił urząd administratora dóbr kapituły warmińskiej. Zamieszkał na zamku w Olsztynie, zarządzał majętnościami w komornictwie olsztyńskim i melzackim nadzorując zasiedlanie pustych łanów oraz sprawując funkcje sędziego dla poddanych warmińskich
1519 - sporządził pierwszą redakcję traktatu o monecie i przedłożył ją stanom pruskim. Opracował mapę zachodniej części Zalewu Wiślanego. Złożył urząd administratora dóbr kapituły i powrócił do Fromborka by objąć urząd kanclerza
1520 - ponownie został administratorem dóbr kapituły i zorganizował obronę Olsztyna przed spodziewanym atakiem ze strony krzyżackiej
1521 – obronił atak krzyżaków na mury Olsztyna, został mianowany “komisarzem Warmii” w celu odzyskania z rąk krzyżackich posiadłości zagarniętych w czasie działań wojennych. Powrócił do Fromborka, gdzie objął urząd wizytatora
1522 - na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłosił opracowany przez siebie traktat o monetach
1523 – 1524 – pełnił urząd generalnego administratora biskupstwa a także posła i kanclerza kapituły
1524 – napisał list do Bernarda Wapowskiego polemizujący z poglądami astronoma norymberskiego Jana Wernera, zawartymi w jego traktacie "O ruchu ósmej sfery". Z Wapowskim będzie również współpracować przy pracy nad mapą Królestwa Polskiego i Litwy
1528 - opracował ostateczną wersję traktatu o monecie
1528 – 1537 - pełnił kolejno urzędy kanclerza, opiekuna stołu i wizytatora kapituły warmińskiej
1537 IX 4 - został przedstawiony królowi jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego
1538 – 1539 - biskup Jan Dantyszek posądza go o konkubinat i nakazuje mu zwolnić Annę Schilling, gospodynię
1539 - do Fromborka przybył Jerzy Joachim Retyk, matematyk z Wittenbergi, który nakłania astronoma do opublikowania De revolutionibus
1541 - oddał do druku rękopis De Revolutionibus
1542 XII - doznał udaru mózgu i paraliżu lewego boku
1858 – otrzymał w Krakowie ulicę swojego imienia, która przebiega od ulicy Westerplatte do Ronda Mogilskiego, na końcu ulicy leży Ogród Botaniczny ze starym budynkiem Obserwatorium Astronomicznego dawnej gwiaździalni
1873 – 1939 - działała w Krakowie Fundacja imienia Kopernika
1873 – podczas uroczystości jubileuszowych został wystawiony obraz Jana Matejki przedstawiający astronoma w chwili doniosłego odkrycia
1886 – obraz Jana Matejki, zakupiony ze składek publicznych, zawisł w auli Collegium Novum
1952 – z dziedzińca Collegium Maius został przeniesiony na krakowskie planty, w pobliżu Collegium Novum i Collegium Witkowskiego, pomnik Kopernika autorstwa C. Godebskiego (1900)
1956 IX 25 - w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki Jagiellońskiej, pod sygnaturą BJ 10 000, znalazł się autograf De revolutionibus