Stanisław Karnkowski

(10 V 1520 Karnków w ziemi dobrzyńskiej – 8 VI 1603 Łowicz)

arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski, referendarz wielki koronny

rodzina

herbu Junosza

syn Tadeusza i Elżbiety z Olszewskich

biogram

           Wychowywał się na dworze stryja Jana, biskupa kujawskiego.
           Po ukończeniu uniwersytetów w Perugii i Rzymie, otrzymał tytuł doktora obojga praw (tam też otrzymał święcenia), wrócił do Polski i został sekretarzem biskupa kujawskiego Jana Drohojowskiego. Szybko awansował, został referendarzem wielkim koronnym, pięć lat później piastował już urząd sekretarza wielkiego koronnego, zyskiwał też kanonie, kantorie i scholasterie.
           Po śmierci stryja, został biskupem kujawskim, a po śmierci arcybiskupa Jakupa Uchańskiego, został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Jako duchowny i senator, zdecydowanie przeciwdziałał reformacji, wznosił nowe kościoły. Do Kalisza i Poznania sprowadził Jezuitów, by stanowili oni przeciwwagę dla rosnących w Wielkopolsce w siłę innowierców. W Kaliszu dla zakonu Towarzystwa Jezusowego wzniósł pierwszy jezuicki kościół w Polsce, znakomite kolegium, z murów którego wyszło wielu znakomitych później duchownych, myślicieli i mężów stanu oraz drukarnię i seminarium.
           Jako mąż stanu, przewodniczył komisji sejmowej do spraw Gdańska, która opracowała tzw. Statuty Karnkowskiego. Oddawały one władzę nad żeglugą królowi i zmniejszały nadmierne uprawnienia rady miejskiej.
           Jako prymas, dwukrotnie panował jako interrex w czasie bezkrólewia. Koronował Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę. Stworzył dwór, skupiający wielu wybitnych polityków, duchownych, ludzi pióra.
           Nie szczędził funduszy na publikacje antyróżnowiercze, tworzył wiele teologicznych i politycznych dzieł. Wśród nich są "De jure provinciali terrarum Prussiae", "Epistolae familiares", dotyczące spraw krajowych, będące ważnym źródło historii tych czasów, "Modus et ordo electionis novi regis", "Oratio habita in Comitiis Varsaviae", "Oratio ad Henricum regem de tuenda fide et unitate", i najważniejsze jego dzieło polityczne "Dzieje bezkrólewia po Henryku Walezjuszu", "40 kazań o Sakramencie Ołtarza", "O dwojakim Kościele", "Katechizm rzymski, ułożony wedle zasad trydenckiego soboru", "Mesjasz, kazania wymierzone na błędy arianów i socynianów", "Constitutiones synodorum provincialium gneznensium". Wiele innych jego tekstów pozostało w rękopisach.
           Pochowany w kaliskim kościele jezuickim, gdzie do dziś znajduje się jego nagrobek i epitafium. Wzniesioną przez niego świątynię, przejęli ewangelicy, a jego szczątki przeniesiono do znajdującej się nieopodal kolegiaty Wniebowzięcia NMP.

wybrane publikacje:

1573 - traktat De modo et origine electionis modo
1593 - dzieło De primatu senatorio Regni Poloniae, określające pozycję prymasa jako pierwszego senatora w państwie

kalendarium

1539 - 1545 - studiował na Akademii Krakowskiej
1555 - został sekretarzem króla Zygmunta Augusta
1558 - został referendarzem wielkim koronnym
1563 - został sekretarzem wielkim koronnym
1564 - otrzymał święcenia duchowne
1567 - został biskupem włocławskim
1569 VIII 16 - założył we Włocławku pierwsze w Rzeczypospolitej seminarium duchowne
1572 - przygotowywał pierwszą wolną elekcję
1572 IX 18 - stanął na czele komisji sejmowej do spraw uregulowania statusu Gdańska
1576 V 1 - koronował Stefana Batorego w Katedrze Wawelskiej
1581 - został arcybiskupem gnieźnieńskim
1583 - odbył ingres
1586 XII 24 - rozesłał z Uniejowa uniwersały, zwołujące zjazd konwokacyjny do Warszawy na 2 II 1587, czyli w terminie przewidywanym jeszcze za życia króla Stefana Batorego na rozpoczęcie sejmu walnego
1587 VIII 19 - ogłosił wybór Zygmunta Wazy
1587 XII 12 - koronował Zygmunta w Katedrze Wawelskiej
1598 - erygował kolejne seminarium duchowne w Gnieźnie