Dzisiejsza data:

(30 kwietnia 1310 Kowal – 5 listopada 1370 Kraków)

król Polski


rodzina

ostatni z dynastii Piastów na tronie polskim

syn Władysława Łokietka, króla polski, i Jadwigi, córki Bolesława Pobożnego, księcia kaliskiego

Kazimierz III Wielki               Kazimierz III Wielki

Kazimierz III Wielki

Lata panowania 1333 - 1370

brat Stefana i Władysława, którzy zmarli młodo oraz Kunegundy, Elżbiety i Jadwigi
zaręczony:
[1] przed 12 sierpnia 1322 Judyta (Jutta) Dobrotliwa (20 V 1315 – 11 IX 1349), córka Jana I, króla czeskiego (zaręczona później Fryderykowi Staremu, margrabiemu miśnieńskiemu, N.N., hrabiemu Baru, Ludwikowi V, elektorowi brandenburskiemu, Ottonowi Wesołemu, księciu austriackiemu, zamężna za Janem II, królem francuskim)
poślubił:
(1) 16 października 1325 Aldona Anna córka Gedymina, wielkiego księcia litewskiego
dzieci z tego związku:
            1. Elżbieta (przed 1335 - 1361), zaręczona: [1] 16 maja 1335 Ludwik VI Rzymski (27 I 1328 – 14 V 1366), książę bawarski, elekt brandenburski (żonaty później z Kunegundą, córką Kazimierza III Wielkiego, króla polskiego i z Ingeborgą, córką Albrechta I, księcia meklemburskiego); [2] 19 listopada 1335 Jan (1329 – 20 XII 1340), książę dolno - bawarski (zaręczony później z Anną, córką Rudolfa II, palatyna Nadreńskiego i Elżbietą, córką Ludwika Bawarskiego, króla niemieckiego); [3] 15 września 1338 Ludwik VI Rzymski j.w.; [4] 24 lutego 1343 i poślubiła: przed 11 lipca 1343 Bogusław V (około 1318 – 7 XII 1373), książę szczeciński i słupski (żonaty później z Adelajdą, córką Ernesta, księcia brunszwickiego)
            2. Kunegunda (przed 16 maja 1335 – 26 IV 1357), poślubiła: około 25 lipca 1345 Ludwik VI Rzymski, j.w.
konkubinat:
- Cudka, kasztelanka sieciechowska, żona Niemierzy Gołeckiego
dzieci z tego związku:
            3. Niemierza z Gołczy (po 1341 - po 4 III 1386), od niego lub od Jana (5.) rodzina Gołeckich herbu Mądrostki
            4. Pełka z Gałowa (po 1342 - między 4 stycznia 1365 a 3 listopada 1370), poślubił: Anna (zmarła po 26 kwietnia 1379)
            5. Jan z Gołczy (po 1342 - po 28 października 1383), od niego lub od Niemierzy (3.) rodzina Gołeckich herbu Mądrostki
zaręczony:
[2] wkrótce po 20 maja 1341 Małgorzata (8 VII 1313 - zmarła 11 VII 1341 trzy dni przed ślubem), córka Jana, króla czeskiego (zamężna przedtem za Henrykiem II, księciem dolno - bawarskim)
poślubił:
(2) 29 września 1341 Adelajda (po 1323 - po 25 maja 1371), córka Henryka II Żelaznego, landgrabiego heskiego, porzuciła męża 14 września 1356, małżeństwo unieważnione wyrokiem kurii papieskiej między 11 lipca 1366 a 26 maja 1368;
(3) w kwietniu lub maju 1356 Krystyna (zmarła lub usunięta przed 8 maja 1364), wdowa po Mikluszu Rokiczańskim, rajcy praskim;
(4) około 22 lipca 1365 Jadwiga (między 11 lipca 1366 a 26 maja 1368 – 27 III 1390), córka Henryka V Żelaznego, księcia głogowskiego i żagańskiego, małżeństwo uznane wyrokiem kurii papieskiej między 11 lipca 1366 a 26 maja 1368, (zamężna później za Ruprechtem, księciem legnickim);
dzieci z tego związku:
            6. Anna (1366 - 1425), legitymowana przez Urbana V 5 grudnia 1369 i Grzegorza XI 11 października 1371, zaręczona: [1] (alternatywnie z Kunegundą 7.) przed 5 grudnia 1369 Wacław IV ((26 II 1361 – 16 VIII 1419), król czeski i niemiecki (zaręczony przedtem z Elżbietą, córką Fryderyka, burgrabiego norymberskiego i z Elżbietą córką Stefana, królewica węgierskiego, żonaty później z Joanną, córką Albrechta, księcia bawarskiego i Zofią, córką Jana, księcia bawarskiego; poślubiła: (1) krótko przed 6 kwietnia 1380 Wilhelm (zmarł 19 września 1392), hrabia cylejski (zaręczony lub żonaty przedtem z Elżbietą, córką Meinharda VII, hrabiego goryckiego; (2) wkrótce po 16 września 1394 Ulryk (zmarł 7 sierpnia 1432), książę Tecku (żonaty później z Urszulą, córką Bernarda, margrabiego badeńskiego i N.N.
            7. Kunegunda (1367 - przed 3 listopada 1370), legitymowana przez Urbana V 5 grudnia 1369, zaręczona: [1] (alternatywnie z Anną 6.) przed 5 grudnia 1369 Wacław IV j.w.
            8. Jadwiga (1368 - po 1407), legitymowana przez Grzegorza XI 11 października 1371, poślubiła: około 1382 N.N., jeden z władców lub wielmożów któregoś z południowo - słowiańskich krajów lub Wołoszy


biogram

           Wychowywał się na Wawelu, otrzymał staranne wykształcenie. Wyjazdy do siostry na Węgry pozwoliły mu nabyć dworskiej ogłady, umożliwiły poznanie sztuki dyplomacji i nowoczesnych metod rządzenia oraz nawiązanie kontaktów z licznymi intelektualistami. Według przekazu kronikarzy, zgodnie charakteryzujących go jako podatnego na wdzięki niewieście, na dworze węgierskim swej siostry Elżbiety, żony króla Roberta, uwieść miał Klarę Zach, pochodzącą z miejscowego rodu szlacheckiego. Zgodnie z ówczesnym, bardzo surowym prawem, okrutna kara spadła na całą rodzinę Zachów, nic nie stało się jedynie tym, którzy schronili się w Polsce, a także samemu Kazimierzowi.

           Wcześnie był przygotowywany przez ojca do rządów, brał udział u boku ojca w wyprawie na ziemię chełmińską, jako namiestnik króla w Wielkopolsce, zorganizował skutecznie jej obronę przed Krzyżakami.
           Po śmierci ojca na zjeździe rycerstwa polskiego jednomyślnie okrzyknięto go nowym władcą i wyznaczono termin koronacji. Gdy objął panowanie, państwo polskie znajdowało się w bardzo niebezpiecznym położeniu. Władał jedynie Małopolską i Wielkopolską, przedzielonymi lennymi księstwami: sieradzkim i łęczyckim, będąc jednocześnie w sporze z Krzyżakami i Luksemburgami. Dysponował sojuszem z Andegawenami węgierskimi, dobrymi stosunkami z Litwą i gronem doradców. Uniknął konfliktu zbrojnego z Krzyżakami, uzyskał od Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do korony polskiej. Z pomocą węgierską zajął ponownie Lwów i Halicz, pobudował tam zamki i obsadził je załogami. Zajął również ziemię bełską, chełmską i włodzimierską.
           Wykorzystał zawarty pokój do wzmocnienia gospodarczego, militarnego i terytorialnego państwa. Osadzał nowymi mieszkańcami miasta i popierał łączenie obszarów ruskich z ziemiami polskimi. Powiększył terytorium kraju ze 115 do 270 tys. km
² zamieszkane przez blisko 2 mln ludzi.
           Swoje sukcesy dyplomatyczne i zwycięskie wyprawy zawdzięczał prowadzeniu spójnej, a zarazem reformatorskiej polityki wewnętrznej. Dążył do stworzenia silnych podstaw materialnych oraz prawnych sprawowanych rządów królewskich. Wprowadził jednolity system zarządzania państwem.
           Przy jego boku działała powoływana przez niego rada królewska, pełniąca funkcje doradcze. W jej skład wchodzili między innymi marszałek odpowiedzialny za bezpieczeństwo państwa, kanclerz zajmujący się głównie polityką zagraniczną, podskarbi zarządzający skarbem. Królewskimi urzędnikami lokalnymi byli starostowie, powoływani i odwoływani przez monarchę. Pełnili oni funkcje administracyjne, ekonomiczne oraz sądownicze w przypadku ciężkich przestępstw.
           Z jego polecenia wykonana została kodyfikacja praw w postaci statutów wiślicko - piotrkowskich, które tworzyły system norm prawnych, zapobiegających różnego rodzaju nadużyciom. Aby zapobiec odwoływaniu się sądów miast i wsi lokowanych na prawie niemieckim do instancji poza granicami państwa, powołał Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na Zamku krakowskim oraz Sąd Sześciu Miast.

           W czasach Kazimierza Wielkiego odnotowano duży napływ ludności wyznania mojżeszowego na ziemie polskie. W Polsce korzystać mogli z wielu ułatwień i przywilejów które nadał im właśnie Kazimierz. Ludność żydowska uzyskała status tzw. sług skarbu: mogła przenosić się z miejsca na miejsce, zajmować się handlem, lichwą, nabywać nieruchomości w miastach. Tradycja wiązała przychylność Kazimierza Wielkiego dla Żydów z romansem jaki łączył króla polskiego z Esterką, Żydówką z Opoczna, a także z ogromnym wpływem jaki wywierał na polskiego władcę Lewko, krakowski bankier. Według innego poglądu przywileje dla ludności żydowskiej wynikały wyłącznie z rachunku ekonomicznego.

           Ważną dla niego sprawą było budownictwo obronne, za jego czasów wybudowano 53 zamki i 27 murowanych fortyfikacji miejskich, inwestycje te pozostawiły po sobie zaplecze gospodarcze, a więc wapienniki i cegielnie. Wspomagał kolonizację puszczy, otoczył też opieką miasta, za jego panowania założono niemal 100 nowych miast oraz powstało ponad 500 nowych wsi. Wzniósł wiele kościołów i klasztorów, budował spichrze.
           Usprawnił górnictwo kruszcowe i solne, sprzyjał rozwojowi rzemiosła i handlu. Przeprowadził reformę monetarną, jako pierwszy władca polski bił monetę groszową (grosz krakowski). 
Nadał Krakowowi tzw. wielki przywilej, regulujący zasady funkcjonowania instytucji miejskich.
           Jedną z największych jego zasług było ufundowanie Akademii Krakowskiej z wydziałami prawnym, medycznym i sztuk wyzwolonych, pierwszy w Polsce i drugi po praskim w Europie Środkowo – wschodniej. Najbardziej rozbudowany był wydział prawa, obejmował osiem katedr, w tym trzy prawa kanonicznego i pięć prawa rzymskiego. Zarówno profesorowie jak i studenci mieli zagwarantowane szereg finansowych przywilejów. Nic więc dziwnego, że do Krakowa zjeżdżali studenci z niemal całej Europy Środkowej (z Niemiec, Węgier, Słowacji i Czech). Około 40% kształcących się stanowili obcokrajowcy. W późniejszym czasie powstały uczelnia wiedeńska i wszystkie niemieckie.

           Był zaangażowany w liczne inwestycje w Krakowie, przede wszystkim na terenie Wawelu. Objął po Władysławie Łokietku patronat przy rozbudowie katedry, gdzie postawił monumentalny nagrobek dla swojego ojca. Rozbudował zamek wawelski, którego fragmenty z tych czasów zachowały się do dziś (część północno - wschodnia, z Wieżą Duńską, Kurzą Stopą, oraz Salą Kazimierzowską).
           W założonym przez siebie Kazimierzu ufundował dwie wielkie świątynie - farę pod wezwaniem Bożego Ciała, oraz kościół pod wezwaniem Św. Katarzyny i Małgorzaty wraz z klasztorem Augustianów których sprowadził z Pragi.
Przyczynił się do odrestaurowania opactwa tynieckiego.

           Dzięki niemu Kraków stał się ważnym europejskim ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym, ogniskiem nauki i sztuki (architektury, malarstwa, rzeźby, złotnictwa). Pozostał w powszechnej opinii jako ten, który zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną.


kalendarium

1320 I 20 - był świadkiem koronacji ojca na króla
1320 VII 6 - był świadkiem ślubu siostry z królem węgierskim Karolem Robertem
1325 X 16 - poślubił Aldonę Annę
1327 - ciężko się rozchorował
1331 V 26 - objął namiestnictwo w Wielkopolsce i na Kujawach
1332 - zdobył Kościan
1333 IV 25 - koronował się na króla w katedrze wawelskiej
1333 VII 31 - zawarł układ pokojowy z Brandenburgią
1335 II 27 - lokował Kazimierz pod Krakowem
1335 VI 20 - w Chojnie zawarł przymierze z Ludwikiem Wittelsbachem, margrabią brandenburskim
1335 XI 12 - po wypłaceniu Janowi Luksemburskiemu odszkodowania (20 tysięcy kóp groszy praskich) uzyskał zrzeczenie się roszczeń czeskich do korony polskiej

1336 X 23 - sprzedał za 150 grzywień groszy praskich słudze swemu Wisławowi kamienicę w Krakowie, skonfiskowaną niegdyś Hermanowi z Raciborza, mieszczaninowi krakowskiemu, za zdradę króla Władysława
1337 III 9 - 10 - prowadził rokowania z Zakonem Krzyżackim w Inowrocławiu
1338 - założył mennicę w Krakowie
1339 - w Wyszehradzie zawarł z królem węgierskim Karolem Robertem układ, na mocy którego w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza Wielkiego, korona polska przypaść miała Andegawenom
1343 - na mocy pokoju kaliskiego odzyskał ziemię dobrzyńską i Kujawy
1341 - objął w zastaw Namysłów, Kluczbork, Byczynę i Wołczyn
1341 IX 29 - poślubił Adelajdę
1343 VII 8 - zawarł pokój wieczysty z Krzyżakami w Kaliszu
1343 - przyłączył Wschowę
1345 - 1348 - toczył wojnę z Czechami
1345 - odparł najazd Czechów, którzy oblegli Kraków
1348 XI 22 - zawarł pokój w Namysłowie, pozostawiając Śląsk przy Czechach
1349 X 18 - nakazuje utopienie w Wiśle wikarego katedry krakowskiej Marcina Baryczki, który dopuścił się obrazy majestatu
1355 - w Budzie potwierdził Andegawenom prawo do sukcesji

1355 – lokował na prawie magdeburskim Kazimierz

1358 XII 7 - nadał Krakowowi tzw. wielki przywilej, regulujący zasady funkcjonowania instytucji miejskich
1365 - na zachodzie zhołdował Santok i Drezdenko
1368 - odzyskał część Marchii Wschodniej z Wałczem i Czaplinkiem
1340 - 1366 - opanował Ruś Halicko - Włodzimierską i Podole
1356 - podporządkował sobie Mazowsze
1361 X 5 - w Krakowie odbył się wielki wiec ustawodawczy
1364 V 12 - wydał akt uposażenia Akademii Krakowskiej
1364 IX - odbył się krakowski zjazd monarchów
1365 II 25 - poślubił Jadwigę, córkę Henryka Żelaznego
1365 VI 2 - zhołdowanie na rzecz Polski Santoka i Drezdenka
1366 - lokował na prawie magdeburskim Kleparz
1912 - poświęcono mu obecną ulicę, zwaną uprzednio ulicą Nowowiejską, w dzielnicy Łobzów, leżącą na terenie dawnej wsi Nowa Wieś, ciągnącej się od ulicy Łobzowskiej w kierunku ulicy Podchorążych - tędy mniej więcej przebiegał trakt do Łobzowa, podmiejskiej rezydencji króla


źródła

Balzer Oswald, Genealogia Piastów, Kraków, 2005;

Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań-Wrocław 2001

Klubówna Anna, Ostatni z wielkich Piastów, Warszawa 1976

Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Wrocław 1985