Simona Kossak
(30 maja 1943 Kraków – 15 marca 2007 Białystok)
biolog, leśnik
rodzina
z rodziny Kossaków
córka Jerzego (1886-1955), i Elżbiety Dzięciołowskiej-Śmiałowskiej (1910-1975)
rodzeństwo: siostra Gloria (1941-1991)
Jej partnerem życiowym był Lech Wilczek (1930-2018), polski przyrodnik, artysta fotografik i pisarz
biogram
Wychowywała się w „Kossakówce”, nie miała zainteresowań artystycznych ani literackich, od dzieciństwa kochała zwierzęta, które trzymała w domu. Po maturze zdawała na Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, nie zdała jednak egzaminu praktycznego. Wobec tego przystąpiła do egzaminów na Wydział Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego i została tam przyjęta. Po roku zrezygnowała z tych studiów.
Rozpoczęła studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego ze specjalnością psychologa zwierząt, po czym kontynuowała pracę naukową w dziedzinie leśnictwa. Uzyskała doktorat, badając zachowanie saren, i tytuł profesora nauk leśnych. Po otrzymaniu dyplomu magistra wyjechała do Białowieży i osiedliła się w Puszczy Białowieskiej, w starej leśniczówce „Dziedzinka”. Jej nowy dom szybko zaczął zapełniać się zwierzętami, które z różnych powodów nie mogły żyć na wolności. Lokatorami Dziedzinki stali się między innymi dzik zwany „Żabką”, będący prawdziwym rozbójnikiem kruk „Korasek”, oślica „Hepcia, rysica „Agatka”, dwa łosie „Pepsi” i „Cola”, sowa, czarny bocian, pawie, kury, owce i wiele innych. Najbardziej zżyła się z sarnami, które stanowiły obiekt jej badań w Instytucie Badań Leśnictwa.
Pracowała w Zakładzie Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży oraz w Zakładzie Lasów Naturalnych Lasów Naturalnych (dawniej Zakład Ochrony Przyrody) Instytutu Badawczego Leśnictwa. Na stanowisku profesora w Politechnice Białostockiej prowadziła zajęcia z przedmiotów ekologia i ekofilozofia w Zamiejscowym Wydziale Zarządzania Środowiskiem w Hajnówce.
Za culture.pl:
Słynęła z bezkompromisowych poglądów, wrażliwości na los zwierząt i działań na rzecz ochrony przyrody, zwłaszcza Puszczy Białowieskiej. Nie zgadzamy się na traktowanie naszej Ziemi Ojczystej jak cudzego przedsiębiorstwa postawionego w stan likwidacji – głosiła Simona Kossak – gdzie za grosze rozdaje się i marnotrawi całe dobro, jakie jeszcze jest, na beztroskie niszczenie własności przyszłych pokoleń, czyli urody naturalnego krajobrazu i zasobów przyrody, której obecne pokolenie Polaków nie jest właścicielem, lecz zaledwie depozytariuszem, którą ma obowiązek przekazać w stanie niepogorszonym dzieciom i wnukom. Nie wyrażają zgody setki tysięcy obywateli naszego kraju, zrzeszonych i niezrzeszonych: młodzi i starzy, kształceni lepiej lub gorzej, przyrodnicy i inżynierowie, urzędnicy i studenci, turyści i miłośnicy przyrody.
[Adam Wajrak, "Pani Simona z Puszczy", wyborcza.pl, 17 marca 2007]
Zawdzięczamy jej wzbogacanie nauk przyrodniczych o wartości humanistyczne. Należała do odchodzącego dziś świata kultury. Jest ikoną Podlasia – mieszkańcy Białowieży czy Hajnówki mówią o niej z dumą "nasza Simonka".”
Jej dorobek twórczy obejmuje ogółem ponad 140 oryginalnych opracowań naukowych, artykułów popularno-naukowych, niepublikowanych dokumentacji naukowych oraz 3 książki (Opowiadania o ziołach i zwierzętach, Wilk – zabójca zwierząt gospodarskich?, Saga Puszczy Białowieskiej). Jej działalność naukowa miała charakter interdyscyplinarny, zawierając wiele nurtów współczesnych badań przyrodniczych związanych z ochroną przyrody. Na szczególną uwagę zasługują jej prace z zakresu ekologii behawioralnej ssaków łownych i chronionych bytujących w środowisku leśnym. Była również autorką filmów przyrodniczych prezentowanych na ogólnopolskich i międzynarodowych konkursach. Pracowała także jako redaktorka w wydawnictwach naukowych.
Za culture.pl:
Już za życia stała się żywą legendą. Przez sześć lat, codziennie na antenie Radia Białystok opowiadała ciekawie i z sercem o rozmaitych stworzeniach, starając się uczulić ludzi na los owych braci mniejszych. Gawędy "Dlaczego w trawie piszczy?" zawsze miały rzesze wiernych słuchaczy, zafascynowanych zarówno przyrodą, jak i porywającym, emocjonalnym sposobem opowiadania Simony Kossak. Wiedziona atawizmem zamieszkałam w puszczy – wspominała. – W pewnej chwili zrozumiałam, że przekroczyłam kordon i znalazłam się po stronie drzew i zwierząt. Występuję więc w ich imieniu. Skończyłam studia biologiczne, lecz dopiero lata życia w lesie nauczyły mnie rozumieć mowę zwierząt. I znam ją tak dobrze, że należałoby mnie spalić na stosie jako czarownicę.
Jej audycje ukazywały – zgodnie z przekazem rodzinnych genów – barwny świat roślin i zwierząt. Uczyły patrzeć, czuć i rozumieć przyrodę. Ukazało się ich na antenie ponad 1800 – autorka trafiała nimi do tysięcy ludzi. Przykładowe tematy: "Jak oszukują ptaki", "Kombinacje ptaków", "Czy zwierzęta myślą?" (kto nazwał zwierzęta "maszyną białkową"?), "O umiejętności wyboru" (czy zwierzęta dokonują wyboru?), "Manipulacje w świecie przyrody", "Samopoznanie u zwierząt" etc. Miarą popularności tych gawęd było przyznanie jej autorce tytułu "Osobowość Radiowa Roku 2003" – z wyboru słuchaczy Radia Gdańsk.
Simona potrafiła być bardzo ostra i nieugięta, kiedy chodziło o kwestie związane z obroną przyrody – uważa Lech Wilczek. – Walczyła z niehumanitarnymi metodami badań naukowych przeprowadzanych na zwierzętach. Bolało ją każde wycięte w puszczy drzewo. Ale miała też duże poczucie humoru. Często śmieliśmy się na Dziedzince, nawet sami z siebie. Kiedyś Simona malowała w mojej części Dziedzinki belki sufitowe. Na ścianie wisiało piękne poroże jelenia. Wszedłem i odezwałem się: "Tylko mi rogów farbą nie pochlap". Riposta była natychmiastowa: "To się odsuń"! Chłopak, który pomagał Simonie, prawie spadł z drabiny ze śmiechu. Żałuję dzisiaj, że nie robiłem na bieżąco zapisków, bo wiele pięknych chwil umyka pamięci. A było ich w naszym życiu naprawdę dużo.
[Janka Werpachowska, "Simona Kossak, Puszcza Białowieska i Lech Wilczek. Dziedzinka stała się ich domem", "Kurier Poranny", 21 stycznia 2012]”
Za culture.pl:
Lech Wilczek był świadkiem nagrywania ostatnich radiowych gawęd Simony Kossak:
Ciężka choroba nie była w stanie zmóc jej niespożytego ducha. Siedziała na łóżku, w specjalnie wydzielonej salce szpitala w Hajnówce. […] Simona z wyczuciem mieściła się w 3–4 minutowych sekwencjach poszczególnych gawęd. Jak zwykle nie czytała z kartki. To, co miała do powiedzenia, było w głowie. Co najwyżej sprawdzała kolejność. Nie trafiały się przestoje i zbędne słowa. Interesujące, świadczące o emocjonalnym zaangażowaniu gawędy, którymi tak świetnie trafiała do słuchaczy, bazowały na rzetelnej wiedzy. Ich autorka miała rozległe zainteresowania. […] W parze z wiedzą szła serdeczność Simony wobec wszelkiego żywego stworzenia. Przy okazji przekazywania merytorycznych treści starała się nią natchnąć odbiorców swego przesłania. Pomnażanie ludzkiej wrażliwości i miłosierdzia decydującego o naszym człowieczeństwie traktowała jak swoją specjalną misję.
["Gawędy Simony Kossak. Dlaczego w trawie piszczy?", wstęp Lecha Wilczka, Białystok 2009]”.
Zmarła w białostockim szpitalu po poważnej chorobie nowotworowej, została pochowana w Porytem, na miejscowym cmentarzu parafialnym.
wybrane prace:
1955 - Opowiadania o ziołach i zwierzętach: zgodnie z naturą swojego gatunku
1998 - Wilk – zabójca zwierząt gospodarskich?
2001 - Saga Puszczy Białowieskiej
2002 – film Kamasutra
2003 – film Opiekun
2005 - Motyle
2006 - Park Narodowy w Puszczy Białowieskiej
2017 - O ziołach i zwierzętach, również jako książka mówiona trwająca 8 godzin i 52 minuty, czytana przez Annę Apostolakis
2010 - Gawędy Simony Kossak. Serce i pazur – o uczuciach zwierząt
kalendarium
1943 IX 15 – została ochrzczona w Szpitalu św. Łazarza przy ulicy Kopernika
1950 – rozpoczęła naukę w Żeńskiej Szkole Miejskiej przy ul. Bernardyńskiej 7
1957 IX 2 –1961 - uczyła się w IX Liceum Ogólnokształcącym im. Józefy Joteyko, przy ul. Podwale 6
1961 V 17 – zdawała maturę pisemną, z języka polskiego i matematyki (oba egzaminy zdała na dostateczny)
1961 VI 6 – zdawała egzaminy ustne
1961 VI 20 – zdawała na Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego, po negatywnym wyniku egzaminu wstępnego przeniosła ankietę z dziekanatu z ulicy Straszewskiego do dziekanatu na ulicę Gołębią
1962 – zrezygnowała z polonistyki, zdawała egzaminy na historię sztuki, ale nie została przyjęta
1962 X - zaczęła pracować w Instytucie Zootechniki w Balicach, początkowo jako telefonistka
1963 III 1 – została zatrudniona jako starszy technik w Zespole Maszyn Analityczno-Statystycznych (wprowadzała do maszyn dane statystyczne)
1963 - zdawała bezskutecznie egzamin na biologię
1964 - zdała kolejny egzamin i zwolniwszy się z Instytutu Zootechniki, rozpoczęła studia na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego
1965-1970 – studiowała na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego
1965 - jako pierwsza kobieta w dziejach UJ, została wybrana Mistrzynią Bractwa Żakowskiego
1971 II 3 – osiedliła się w Białowieży, rozpoczęła pracę w Zakładzie Badania Ssaków Państwowej Akademii Nauk
1971 III 24 – wyprowadziła się z Białowieży do gajówki Dziedzinka
1975 XII 1 – rozpoczęła pracę w Instytucie Badawczym Leśnictwa
1980 VI 26 – obroniła pracę doktorską, Rada Naukowa Instytutu Badawczego Leśnictwa nadała jej stopień naukowy doktora nauk leśnych
1987 – została zaproszona na otwarcie wystawy „Rok Myśliwca” w dworku Wincentego Pola
1991 – uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego nauk leśnych
1991 – została członkiem Rady Naukowej Instytutu Badawczego Leśnictwa
1992-1995 - prowadziła jednoosobowe Biuro MaB programu GEF, pracując na rzecz spopularyzowania potrzeby ochrony bioróżnorodności Puszczy Białowieskiej
1995 IX 3 – poleciała na konferencje naukową na Grenlandię
1999 – została redaktorem naczelnym Wydawnictw Instytutu Badawczego Leśnictwa
2000-2006 – była członkiem Lokalnej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach w Białymstoku
2000 I 20 - prezydent Aleksander Kwaśniewski nadał jej tytuł profesora nauk leśnych
2000 - została uhonorowana Złotym Krzyżem Zasługi
2001 - od kwietnia rozpoczęła cykl codziennych audycji w Radio Białystok poświęconych popularyzowaniu wiedzy przyrodniczej
2002 – rozpoczęła pracę na stanowisku profesora w Politechnice Białostockiej, prowadziła zajęcia z przedmiotów ekologia i ekofilozofia w Zamiejscowym Wydziale Zarządzania Środowiskiem w Hajnówce
2002 – objęła Honorowy Patronat nad kolejnymi edycjami Festiwalu Przyrody "Żubrowisko" w Białowieży
2003 styczeń - została powołana na stanowisko kierownika w Zakładzie Lasów Naturalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa
2004 - Radio Gdańsk za popularyzowanie wiedzy przyrodniczej na antenie radiowej przyznało jej nagrodę "Osobowość Radiowa Roku 2003"
2004 VII 18 – odwiedziła Korzeniste i Poryte, miejsca związane z rodziną Kossaków
2005 - została przewodniczącą Rady Naukowej Białowieskiego Parku Narodowego
2006 - jej imieniem nazwany został dąb rosnący w oddziale 364 Puszczy Białowieskiej
2007 - w czerwcu Rada Powiatu Hajnowskiego podjęła decyzję o utworzeniu Powiatowego Funduszu Stypendialnego im. prof. Simony Kossak
2008 – w kwietniu Rada Miejska Białegostoku nadała imię Simony Kossak jednej z ulic na osiedlu Wygoda w Białymstoku
źródła:
Marcin K. Schirmer: Wybitne rody, które tworzyły polską kulturę i naukę, Warszawa 2017
Simona Kossak, Saga Puszczy Białowieskiej, Marginesy, Warszawa 2016.
Anna Kamińska, Simona – Opowieść o niezwyczajnym życiu Simony Kossak, Kraków 2015.
Padoł, Zahartowana. Jak Simona Kossak uciekła krakowskiej elicie do puszczy – Wiadomości (onet.pl), (dostęp 20.09.2021)
Zuchora, Simona Kossak. Outsiderka z puszczy. Rozmowa z Joanną Kossak. – Twój Styl (twojstyl.pl), (dostęp 20.09.2021)