Zofia Kossak Szczucka-Szatkowska

(8 sierpnia 1890 Kośmin – 9 kwietnia 1968 Bielsko-Biała)

powieściopisarka

rodzina

z rodziny Kossaków

córka Tadeusza Kossaka (1857-1935), rolnika i Anny z Kisielnickich (1863-1944)

rodzeństwo: Witold (1887-1899), utopił się w Wieprzu w wieku 12 lat ratując tonących – Jerzego, syna Wojciecha oraz stryja Tadeusza; Stefan (1888-1888), zmarł mając osiem miesięcy; Wojciech, Juliusz i Zygmunt Kazimierz, żona Maria Regina Musielewicz

poślubiła:

1. w 1915 Stefan Szczucki (1890-1923), syn lekarza z Antonin, dzieci: Juliusz (1916-1926), początkujący malarz i Tadeusz (18 VIII 1917-17 III 1943 Auschwitz), rzeźbiarz

2. w 1925 Zygmunt Szatkowski (1896-1976), dzieci: Witold (1926-2005), żona Helena Jóźwiak i Anna (1928-27 lutego 2015), mąż Jean Bugnon oraz Jean Marie Rosset, w 1958 urodził im się syn François, profesor literatury francuskiej na Uniwersytecie w Lozannie, prezes Fundacji Kościelskich

biogram

           Do szkół nie uczęszczała, otrzymała jedynie wykształcenie domowe, wiedzę zdobyła dzięki nauce własnej i podróżom. Wcześnie zaczęła czytać książki polskie i francuskie. Jako nastolatka zaczęła pierwsze literacki próby pisząc pamiętnik, w zamierzeniu wielotomowy, ilustrowany własnymi rysunkami przedstawiającymi scenki z życia na wsi.

            Po rewolucji 1905 roku i uwolnieniu z aresztu ojca, rodzina przeniosła się na Wołyń, gdzie ojciec wydzierżawił od Józefa hrabiego Potockiego majątek Skowródki. W tym czasie zaczęła drukować swoje opowiadania w prasie. Wyjechała do Warszawy na studia do Szkoły Sztuk Pięknych, atmosfera panująca w Szkole jej nie odpowiadała, wróciła więc zniechęcona na wieś. Studia kontynuowała następnie w Genewie ale tylko przez rok z powodu wybuchu wojny. Po powrocie do domu zarzuciła malarstwo z powodu zwątpienia we własne umiejętności.

           Wyszła za mąż za Stefan Szczuckiego, administratora sąsiednich dóbr Nowosielice, należących do jej ciotki Zofii Romańskiej. Po pogromie w Skoworódkach, zniszczeniu domu rodziców i aresztowaniu męża przez rewolucyjny komitet pozostała wraz z dziećmi na Wołyniu. Udało im się przedostać do Lwowa, gdzie nawiązała współpracę ze „Słowem Polskim” publikując w nim artykuły. Zaczęła spisywać wspomnienia z płonących kresów opublikowane później jako powieść Pożoga.

            Po śmierci męża osiadła wraz z dziećmi w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim, zamieszkała w dworze rodziców.

           Po raz drugi wyszła za mąż, za Zygmunta Szatkowskiego, zawodowego oficera, słuchacza Wyższej Szkoły Wojennej, który służył w Pułku Strzelców Podhalańskich.

           W okresie międzywojennym poświęciła się literaturze, pisała zarówno dla dzieci (Kłopoty Kacperka, góreckiego skrzata – gdzie bohaterami byli jej synowie z pierwszego małżeństwa Julek i Tadek) jak i dla dorosłych, głównie powieści historyczne. Pasjonowała się wyprawami krzyżowymi, w tym celu wyjechała do Paryża, odbyła pielgrzymkę do Ziemi Świętej, dotarła do Egiptu, Aten, Stambułu. Efektem tej pracy była trylogia złożona z sześciu książek.

           Tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej przeniosła się do Warszawy, gdzie służył jej drugi mąż. Podczas okupacji działała pod różnymi pseudonimami w konspiracji, ukrywała się przed Niemcami, a także publikowała w podziemiu kolejne utwory, często o wymowie religijnej, redagowała prasę, odezwy i ulotki. Zajmowała się również pomocą Żydom, z jej inicjatywy powstała słynna Żegota. Została aresztowana, wywieziona do KL Auschwitz-Birkenau, wykupiona przez podziemie, powstanie warszawskie spędziła w stolicy. Po wojnie osiadła w Częstochowie, spisywała obozowe wspomnienia (Z otchłani).

            Jej mąż wraz z synem, po służbie u gen. Władysława Andersa, pozostali na emigracji, ją również jako pisarkę historyczną, katoliczkę i patriotkę komuniści zmusili do emigracji. Dużo wówczas podróżowała po Europie, miała spotkania promocyjne i odczyty, z myślą o Górkach odkładała część swoich zarobków. W Kornwalii wraz z mężem kupili część farmy, ciężko pracowali na roli i obrządzali inwentarz.

            Po śmierci Stalina wrócili do Ojczyzny, zamieszkali w przydzielonym przez władze trzypokojowym mieszkaniu w Warszawie. Często odwiedzała Górki, gdzie zaadoptowała domek ogrodnika na mieszkanie, w którym przebywali w letnie miesiące. Zaczęła chorować, umarła w szpitalu w Bielsku-Białej, pochowana na wiejskim cmentarzu w Górkach Wielkich, obok ojca.

            Jej książki obejmują 40 pozycji wydanych w ponad trzy milionowym nakładzie, tłumaczonych na 18 języków.

wybrane publikacje:

1922 – Pożoga

1924 – Beatum scelus

1926 – Z miłości

1928 – Złota wolność

1929 – Szaleńcy Boży

1930 – Legnickie pole

1932 – Nieznany kraj

1935 – Krzyżowcy

1937 – Król trędowaty i Bez oręża

1938 – Gród nad jeziorem

1938 – Laska Jakubowa

1939 – Suknia Dejaniry

1946 – Z otchłani

1956 – Dziedzictwo

1960 – Troja północy

kalendarium

1906 – uczyła już dzieci w Kośminie, została nauczycielką w szkółce Polskiej Macierzy Szkolnej na Powiślu w Warszawie

1910 – przeniosła się wraz z rodziną na Wołyń do Skowródek

1912-1913 – studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Karola Tichego

1913-1914 – studiowała rysunek w Szkole Rysunku w Genewie u prof. Simoneta

1915 - doszło do pogromu i napadu na dom jej rodziców w Skowródkach

1915-1919 – ukrywała się w Starokonstantynowie jako szwaczka

1923 – po śmierci męża osiadła wraz z dziećmi w domu rodziców w Górkach Wielkich na Śląsku Cieszyńskim

1930-1932 – pojęła studia i zbieranie materiałów do dziejów krucjat

1932 – odznaczona nagrodą literacką województwa śląskiego

1936 – otrzymuje Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury

1939 – przeniosła się do Warszawy, gdzie służył jej drugi mąż

1941 – wraz z księdzem Edmundem Krauze z parafii św. Krzyża utworzyła Front Odrodzenia Polski i stanęła na jego czele

1943 IX 25 – została aresztowana pod nazwiskiem Zofia Śliwińska, osadzona na Pawiaku i poddana brutalnemu śledztwu

1943 X 5 – 1944 IV – przebywa w obozie w Auschwitz

1944 IV – została rozpoznana jako Zofia Kossak

1944 IV 20 – znalazła się znów na Pawiaku, gdzie skazano ją na śmierć

1944 VII 27 – wykupiona przez ruch oporu

1945 VIII 15 – wyjechała wraz z córką Anną do Sztokholmu

1945 IX 3 – wraz z córką odleciały ze Sztokholmu do Londynu wojskowym samolotem

1957 II – wraz z mężem wrócili do Polski

1959 I 15 – wraz z Janem Dobraczyńskim i Władysławem Grabskim wzięła udział w audiencji u kardynała Stefana Wyszyńskiego

1966 – odmówiła przyjęcia nagrody państwowej

1967 – w sierpniu, jako matka chrzestna sztandaru z wizerunkiem Ojca Kolbego (ojcem chrzestnym był ocalony przez niego Józef Gajowniczek), wzięła udział w uroczystej mszy odprawianej na terenie obozu w Oświęcimiu

1982 – pośmiertnie odznaczona medalem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata

2018 - odznaczona Orderem Orła Białego

źródła:

Joanna Jurgała-Jureczka, Kossakowie. Biały mazur, Poznań 2018

Kazimierz Olszański: Niepospolity ród Kossaków, Kraków 1994

Marcin K. Schirmer, Wybitne rody które tworzyły Polską kulturę i naukę, Warszawa 2017

Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.12.2020