Leon Robert Kossak
(22 marca 1827 Nowy Wiśnicz – 18 czerwca 1877 Kraków)
oficer, powstaniec, malarz amator, akwarelista
rodzina
syn Michała Kossaka (1798-1833) – właściciela niewielkiej wsi Knihinin pod Stanisławowem na Podolu, radcy kryminalnego, urzędnika sądowego kolejno w Stanisławowie, Wiśniczu i Lwowie, i Antoniny z Sobolewskich (1800-1884)
rodzeństwo: Juliusz Fortunat (1824-1899), malarz, żona Zofia Gałczyńska; Władysław Sylwester (1828–1918), powstaniec, emigrant w Australii, żony: 1. Eliza Scott, dzieci: Marcelina, Joanna, Ludwika, 2. Maria Strzelecka, dzieci: Rozalia Antonietta, Lily Alicja, Jadwiga, Tadeusz
biogram
Żył krótko ale burzliwie, nie założył rodziny i nie pozostawił potomstwa. W dzieciństwie był zafascynowany mundurem, z zamiłowania był żołnierzem, już jako nastolatek zaciągnął się do 2. pułku ułanów austriackich. Gdy wybuchło powstanie na Węgrzech, z pobudek patriotycznych zdezerterował z zaborczej armii i zaciągnął się w szeregi powstańców, gdzie walczył już jego młodszy brat Władysław, pod rozkazami generała Józefa Wysockiego w bitwach pod Aradem, Szolnokiem i Vilagos. Po upadku powstania próbował przedostać się do Galicji. Nie udało mu się to, został schwytany przez warty chłopskie na granicy i oddany władzom austriackim. Uniknął więzienia, ale zamiast wyroku dostał nowy przydział do pułku huzarów węgierskich. Dzięki staraniom brata Juliusza malującego rotmistrzów i generałów armii austriackiej, Leon otrzymał awans na stopień podporucznika huzarów.
Po wybuchu w 1853 roku wojny krymskiej, szereg porażek armii carskiej, wzbudziły nadzieję na odrodzenie Polski. Kiedy zaczęto formować na terytorium tureckim polski legion. Leon Kossak – chcąc walczyć o sprawę polską – złożył dymisję ze służby w wojsku austriackim. Niestety w trakcie podróży działania wojenne ustały i został podpisany traktat pokojowy. Wobec braku funduszy i braku perspektyw w dalszej walce o niepodległość ojczyzny zdecydował się wyjechać, w ślad za młodszym bratem Władysławem, do Australii. Trwała tam właśnie gorączka złota co skusiło go do przyłączenia się do poszukiwaczy tego cennego kruszcu. Złota jednak nie znalazł, zniechęcony powrócił do Europy, gdzie trwały walki o zjednoczenie Italii. Zaciągnął się w szeregi zwolenników Giuseppe Garibaldiego. Pod jego rozkazami uczestniczył w kampanii neapolitańskiej, końcowym etapie wyprawy tysiąca czerwonych koszul, która zakończyła się zdobyciem Neapolu i upadkiem sycylijskich Burbonów.
Po zakończonej kampanii osiadł we Lwowie. Po wybuchu powstania styczniowego zgłosił się do walki i dostał przydział do oddziału Leona Czachowskiego, walczył na Zamojszczyźnie. Później, w randze kapitana, dowodził osobistą eskortą gen. Michała Heydenreicha, pseudonim „Kruk”, operującego na Podlasiu i Lubelszczyźnie. Po przegranej bitwie pod Kockiem, został poważnie ranny i dostał się do niewoli. Za udział w powstaniu został skazany na osiem lat katorgi, którą miał odbywać na Syberii w małej miejscowości Siwakowa, położonej nad jeziorem Bajkał. Tam spotkał Benedykta Dybowskiego, również zesłańca, znanego badacza Syberii i przyrodnika, który wspominał go w swoim pamiętniku. Dzięki carskiej amnestii wyrok katorgi został skrócony do lat czterech, i mógł powrócić do Galicji.
Zamieszkał w Kossakówce, aby zarabiać na życie przez pewien czas osiadł na rogatce mytniczej w Krystynopolu. Zmarł w Krakowie po ciężkiej chorobie.
Był utalentowanym rysownikiem i malarzem amatorem, posługiwał się głównie techniką akwareli, szkicował ołówkiem. Malował przeważnie sceny batalistyczne, na kanwie swoich żołnierskich przeżyć. Zachowało się kilka jego prac z czasów zesłania oraz scenek rodzajowych z polowań.
Stanisław Witkiewicz pisał o nim:
Był to wielki talent malarski, jego szkice obozowe, ilustracje codziennego życia żołnierskiego cechuje nadzwyczajne poczucie charakteru, ruchu i ogromna zdolność wydobywania światła z kartki akwarelowej.
wybrane prace:
1847 – Utarczka nocna
1849 – Bitwa ułanów z Moskalami
kalendarium
1848/1849 – brał udział w powstaniu węgierskim
1852 VI – awansował na stopień porucznika
1853 – złożył dymisję z austriackiej armii z zamiarem zaciągnięcia się do polskiego wojska
1856 – emigrował do Francji, potem wyjechał do Australii
1860 – w oddziałach Garibaldiego odbył kampanie neapolitańską
1861 – osiadł we Lwowie
1863 – w czasie powstania styczniowego, w randze kapitana, walczył na ziemi lubelskiej
1863 XII – wraz z bratem Władysławem walczył w przegranej bitwie pod Kockiem
1863 XII 25 – ranny pod Kockiem, wzięty do niewoli, po wyleczeniu z ran wysłany na Sybir
1864 VI 30 – wyruszył na zesłanie na Syberię
1869 – powrócił do Galicji, zamieszkał w Krakowie, w domu brata Juliusza
1894, 1930 – jego obrazy były wystawiane we Lwowie
źródła:
Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska: Kossakowie, Wydawnictwo Dolnośląskie,Wrocław 2001
Wojciech Kossak: Wspomnienia, Instytut Wydawniczy PAX, 1971
Kazimierz Olszański: Niepospolity ród Kossaków, Kraków 1994
Marcin K. Schirmer: Wybitne rody, które tworzyły polską kulturę i naukę, Warszawa 2017
Stanisław Witkiewicz: Juliusz Kossak, 1900
Emilia Guźnik, U źródeł znamienitego rodu Kossaków, Rychwał 2018
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 06.01.2021