Grzegorz Knapiusz
Cnapius, Knapius, Knapski
(1564 Grójec [Grodzisk] - 12 listopada 1639 Kraków)
leksykograf, filolog, poeta i dramatopisarz, jezuita
rodzina
z rodziny mieszczańskiej
syn sukiennika Knapa
brat stryjeczny Grzegorza, który w 1593 był w nowicjacie krakowskim, następnie w różnych latach pełnił funkcje prefekta chóru w Jarosławiu
biogram
Uczył się w szkołach warszawskich, a następnie odbył studia w kolegiach jezuickich w Pułtusku, Wilnie, Braniewie i Poznaniu. Złożył śluby zakonne, otrzymał święcenia kapłańskie. Pracował jako nauczyciel w szkołach zakonnych między innymi w Kaliszu i Lublinie. Pełnił stanowisko prefekta szkół w Poznaniu, przebywał w Lublinie i w Krakowie, mieszkał we Lwowie i Jarosławiu. Ostatnie dwadzieścia lat mieszkał w Krakowie i pracował nad swoim słownikiem.
Był uzdolnionym humanistą, znał biegle język grecki (pisał w tym języku wiersze) i łaciński, brał udział w dyskusjach teologicznych, siebie i uczniów ćwiczył w krasomówstwie. Już za życia szanowany był w zgromadzeniu jezuitów, wielbiony przez uczniów i ceniony za granicą.
Autor najdoskonalszego polskiego słownika doby przedrozbiorowej Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae Polonorum in tres Tomos diuisum Polonorum, wydanego w Krakowie u Franciszka Cezarego. Tom pierwszy pracy obejmuje część polsko-łacińską, drugi (najczęściej wznawiany) – łacińsko-polską, trzeci zawiera przysłowia i nosi tytuł: Adagia Polonica, Przysłowia polskie wybrane, zdania moralne i powiedzenia dowcipne, przyzwoite, po łacinie i grecku odtworzone, którym, zwłaszcza ciemniejszym, przydano światła i wyjaśnienia z różnych pisarzy i w ogóle zaprawiono je różnorodnemi wiadomościami naukowemi. Słownik był wielokrotnie wznawiany (głównie część łacińsko-polska oraz wyciągi z części polsko-łacińskiej) i używany w szkolnictwie do końca XVIII wieku. Wywarł duży wpływ na ukształtowanie norm językowych i ortograficznych w XVII i XVIII wieku. Tom pierwszy wznawiany był do 1793 aż 35 razy.
Jest także twórcą trzech tragedii w języku łacińskim przeznaczonych dla szkolnych teatrów jezuickich: Philopater, Felicitas i Eutropius.
wybrane prace:
1596 - Philopater
1597 - Felicitas
1604 - Eutropius
1621 - Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae
1965 – Tragoediae – wydanie zbiorowe
kalendarium
1582 - w kolegium jezuickim w Pułtusku, gdzie skończył logikę
1583 – studiował filozofię w kolegium wileńskim
1583 – w lipcu wstąpił do nowicjatu jezuitów
1583-1585 – odbywał nowicjat w Braniewie
1585 – w Pułtusku powtarzał retorykę, żeby móc potem uczyć
1585 - przyjął śluby zakonne u jezuitów w Kaliszu
1587 - uzupełniał wiedzę z filozofii w Poznaniu i w Pułtusku
1594-1598 - przeszedł czteroletni kurs teologii w Wilnie
1598 – został prefektem szkół w Poznaniu, otrzymał święcenia kapłańskie
1603-1613 - przebywał przeważnie w Lublinie
1604 – w obecności biskupa krakowskiego Bernarda Maciejowskiego wystawił tragedię Eutropis
1611 – przebywał w kolegium lubelskim
1614 – przebywał w Krakowie u św. Barbary
1614-1617 - mieszkał we Lwowie i Jarosławiu
1618 – osiadł w Krakowie u św. Szczepana
źródła:
Bojanek, M. ks., Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa 1917
Jadwiga Puzynina: Thesaurus G. Knapiusza, siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem. Wrocław 1961
Słownik folkloru polskiego, red. J. Krzyżanowski, Wiedza Powszechna 1965
ks. Ignacy Opioła: Ks. Grzegorz Cnapius T. J. W 300 rocznicę jego śmierci. „Filomata”, Lwów 1938
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000