Jan I Olbracht
(27 XII 1459 Kraków – 17 VI 1501 Toruń)
król polski
rodzina
trzeci syn, a czwarte dziecko Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki
Jan I Olbracht
Lata panowania 1492 - 1501
rodzeństwo:
Władysław II (1 III 1456 - 13 III 1516), król Czech i Węgier
Jadwiga (21 IX 1457 - 18 II 1502), żona Jerzego Bogatego, księcia bawarskiego na Landshut
Kazimierz Jagiellończyk (3 X 1458 - 4 III 1484), święty
Aleksander (5 VIII 1461 - 19 VIII 1506), król Polski
Zofia (6 V 1464 - 5 X 1512), żona Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna
Elżbieta (9 V 1465 - 9 V 1466)
Zygmunt I Stary (1 I 1467 - 1 IV 1548), król Polski
Fryderyk (27 IV 1468 - 14 III 1503), biskup krakowski, arcybiskup gnieźnieński, kardynał
Elżbieta (13 V 1472 - po 1480)
Anna (12 III 1476 - 12 VIII 1503), żona Bogusława X księcia pomorskiego
Barbara (15 VII 1478 - 15 II 1534), żona Jerzego Brodatego, księcia saskiego
Elżbieta (około 1483 - 16 II 1517), żona Fryderyka II, księcia legnickiego
biogram
Wychowanek J. Długosza i Kallimacha, nad wychowaniem rycerskim czuwał ochmistrz synów królewskich Stanisław Szydłowiecki.
Po śmierci Macieja Korwina, pretendował do tronu węgierskiego, popierany przez szlachtę. Jako kontrkandydat wystąpił, mający poparcie magnaterii, jego brat Władysław - król czeski, który go ostatecznie pokonał.
Podczas elekcji w zamku piotrkowskim otrzymawszy wszystkie głosy został królem Polski.
Swymi reformami przyczynił się do wzmocnienia stanu szlacheckiego. Na sejmie piotrkowskim wydał postanowienia przeciwko zbiegostwu chłopów oraz ograniczające prawa mieszczan (zakaz nabywania dóbr ziemskich, taksy wojewodzińskie). W okresie jego panowania wykształciła się instytucja dwuizbowego sejmu walnego z przewagą szlachty, dając podwaliny tzw. demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej. Wykupił od księcia zatorskiego Janusza IV jego księstwo i przyłączył je do Polski. Włączył do Korony księstwo płockie (po bezpotomnej śmierci księcia mazowieckiego Janusza II).
W polityce zagranicznej kładł nacisk na sprawę turecką oraz podporządkowanie Polsce księstw naddunajskich. Wkroczył do Mołdawii i oblegał jej stolicę Suczawę. Podczas odwrotu poniósł ogromne straty w lasach pod Koźminem na Bukowinie – stąd znane powiedzenie: „za króla Olbrachta wyginęła szlachta”.
Cała wyprawa stała pod znakiem złych wróżb, które król, mimo protestów szlachty i próśb o rozpuszczenie jej do domów, całkowicie zlekceważył. Współcześni i potomni po klęsce wyprawy przypomnieli sobie wszystkie złowróżbne znaki, jakie miały miejsce przed wyprawą:
-
utonięcie białego konia należącego do króla w małym, płytkim potoku;
-
rozpędzenie przez gwałtowny wiatr stada dwustu wołów, pędzonego z Lwowa jako zaopatrzenie dla armii królewskiej;
-
okrzyki chorego na umyśle szlachcica, który wołał za wędrującymi wojskami polskimi: „Na swe złe jedziecie”;
-
uderzenie pioruna w obóz polski, od którego zginął jeden szlachcic i dwanaście koni;
-
upuszczenie Najświętszego Sakramentu na ziemię przez kapłana sprawującego mszę św. w obozie polskim
Za jego panowania rozluźnieniu uległa unia polsko - litewska. Na mocy tzw. unii wileńskiej Polska i Litwa pozostawały niezależnymi państwami posiadającymi odrębnych władców, zobowiązanych jednak do wzajemnej pomocy przeciwko wrogom zewnętrznym. Popierał rozwój nauki i sztuki, dokonał wielu nadań na rzecz Akademii Krakowskiej. Dbał o rozwój budownictwa i fortyfikacji, przy jego wydatnej pomocy wzniesiono Barbakan, w związku z groźbą inwazji tureckiej. Przypisuje mu się przeniesienie Żydów z Krakowa do Kazimierza.
Pochowany w kaplicy Bożego Ciała w Katedrze Wawelskiej w ufundowanym przez matkę Elżbietę renesansowym sarkofagu wykonanym przez Franciszka Florentczyka.
Ma ulicę swego imienia w dzielnicy Grębałów, obok ulicy Władysława IV.
kalendarium
1467 X 1 - wraz z braćmi rozpoczął edukację pod kierunkiem kanonika krakowskiego Jana Długosza
1472 - 1474 - należał do wyróżniających się uczniów Kallimacha
1474 XII 31 - wyjechał z Radomia wraz z ojcem i bratem Kazimierzem na Litwę
1475 III - pod koniec miesiąca powrócili z objazdu Litwy
1476 IV 25 - odbyli z ojcem wjazd do Malborka
1478 III - brali udział w sejmie litewskim w Brześciu
1479 X 9 - był obecny przy składaniu przysięgi wierności Kazimierzowi Jagiellończykowi przez Wielkiego Mistrza Krzyżackiego, Marcina Truchsessa w Nowym Mieście Korczynie
1480 - 1484 - przebywał wraz z ojcem na Litwie
1484 XI - XII - brał udział w sejmie piotrkowskim
1485 III - w Toruniu brał udział w spotkaniu z wielkim mistrzem krzyżackim Marcinem Truchsessem
1485 IX 15 - był obecny w Kołomyi, gdzie hołd królowi składał wojewoda mołdawski Stefan
1486 - został namiestnikiem królewskim na Rusi
1487 IX 8 - jego wojsko doszczętnie rozbiło pod Kopstrzynem na Podolu Tatarów
1489 VI 10 - opuścił Kraków, gdzie bawił na spotkaniu z ojcem, wyprawiając się przeciwko Tatarom
1490 V 6 - na wieść o śmierci króla Węgier, Macieja Korwina, przybył do Krakowa i rozpoczął zabiegi o koronę węgierską
1490 VI 7 - został obwołany przez szlachtę węgierską na sejmie elekcyjnym w Rakos królem Węgier
1490 VI 27 - wyruszył z Krakowa na Węgry
1490 VII 1 - był na granicy polsko - węgierskiej
1490 VII 4 - dotarł w pobliże Koszyc
1490 VII 21 - był w Szent - Andras
1490 VII 23 - znalazł się pod Szikszo, skąd posuwał się na zachód aby odciąć drogę do Budy maszerującemu z Czech Władysławowi
1490 VIII 10 - dotarł na pola Rakos
1490 VIII 14 - wycofał się spod stolicy do Szerencs w pobliżu Tokaju
1490 IX 29 - zajął Preszów
1490 X 10 - 1491 II 9 - bez powodzenia oblegał Koszyce
1491 II 20 - układy z bratem zakończyły się podpisaniem "pokoju wieczystego" w Koszycach, został księciem głogowskim
1491 VII 20 - IX 8 - oblega i zdobywa Stropkov
1492 I 1 - wojska Jana Olbrachta zostają rozbite pod Preszowem przez Stefana Zapolyę
1492 I 6 - utracił Preszow i powrócił do Polski
1492 VII 11 - wraz z rodziną wziął udział w pogrzebie ojca w Krakowie
1492 VIII 27 - został jednogłośnie wybrany na króla Polski
1492 IX 23 - w Krakowie odbyła się koronacja, którą poprowadził arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski Zbigniew Oleśnicki
1492 XII 5 - podpisał z Władysławem w Budzie polsko - węgierski traktat o przyjaźni
1493 II 21 - na sejmie w Piotrkowie zatwierdził wszystkie prawa i wolności Krakowa i jego mieszkańców
1493 II 27 - na sejmie w Piotrkowie zatwierdził przywileje szlachcie, zakazał chłopom zbiegostwa, uzyskał podatki na wykup królewszczyzn i na wojnę z Turkami
1493 III 15 - odbył wjazd do Poznania
1493 V 29 - odebrał w Poznaniu przysięgę wierności od wielkiego mistrza krzyżackiego Jana von Tiefen
1493 VI 23 - udał się do Gniezna, gdzie przed zgromadzeniem kapituły osobiście polecił swego brata Fryderyka na stanowisko arcybiskupa gnieźnieńskiego
1494 III 24 - opuścił Kraków i udał się na trzytygodniowy zjazd Jagiellonów w Lewoczy (Słowacja)
1494 IX 21 - odkupił księstwo zatorskie od Jana V zatorskiego (za cenę 80 000 złotych węgierskich) i przekazał mu je w dożywocie
1494 X 31 - odbył wjazd do Torunia
1495 VIII 13 - włączył księstwo płockie do Korony
1496 IV 20 - przekazał w lenno Mazowsze Konradowi III Rudemu
1496 IV 26 - przywilejami piotrkowskimi zapewnił szlachcie przewagę w życiu gospodarczym i politycznym kraju
1496 XI 26 - XII - odbył zjazd z Aleksandrem i Zygmuntem w Parczewie
1497 VI - podjął wyprawę w celu odbicia Kilii i Białogrodu z rąk tureckich
1497 VIII 16 - 17 - Hospodar mołdawski, Stefan Wielki zerwał związek lenny z Polską i uznał się za lennika tureckiego
1497 IX 24 - X 18 - nieudane oblężenie Suczawy, stolicy Mołdawii
1497 X 19 - rozpoczął się odwrót
1497 X 26 - wycofujące się wojska zostały pobite pod Koźminem (w lasach Bukowiny) przez Turków i Mołdawian (stąd wzięło się powiedzenie Za króla Olbrachta wyginęła szlachta
1497 XI 12 - król przybył do Lwowa, gdzie przez kilka tygodni się kurował (chory był na febrę)
1498 I 18 - II 17 - przebywał na sejmie w Piotrkowie, gdzie po raz pierwszy w historii, uchwalono podatek pogłówny (na obronę przed Turcją i Tatarami)
1498 II 22 - przybył do Krakowa, gdzie pozostał przez następne pół roku
1498 V - pierwszy najazd turecki (z udziałem Tatarów i Mołdawian) na Polskę
1498 VII 12 - Polska została zmuszona do zawarcia w Krakowie układu z Węgrami o przyjaźni i współpracy
1498 VII - najazd Tatarów na Podole i Ruś Czerwoną
1498 XI - ponowny najazd Turków na Polskę załamał się z powodu złej pogody
1499 IV 15 - podczas obrad sejmu w Krakowie ułożono ostatecznie (głównie ze względu na zagrożenie tureckie) traktat polsko - węgierski o wzajemnej pomocy
1499 VII 12 - został podpisany pokój z Mołdawią
1499 XI 20 - Olbracht zmuszony był zwrócić księstwo głogowskie Czechom
1500 VI - najazd tatarski na Polskę
1500 VI 19 - król opuścił Kraków i w lipcu rozłożył się nad Sanem, na południe od Przemyśla, ze swą piętnastotysięczną armią. Tatarzy szybko opuścili granice Polski i do bezpośredniego starcia nie doszło
1500 VIII 14 - król powrócił do Krakowa
1501 II/III - na sejmie w Piotrkowie wyznaczono Fryderykowi saskiemu termin 8 maja do złożenia hołdu i zwołano pospolite ruszenie z Prus
1501 V 8 - przybył do Torunia dla przymuszenia Fryderyka saskiego do złożenia hołdu
1501 VI 8 - do Torunia przybyli posłowie Jerzego Saskiego, by pośredniczyć między wielkim mistrzem a królem, jednak Olbracht nie mógł ich już przyjąć, bowiem od początku czerwca był chory
1501 VI 9 - nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia króla - atak febry, czyli gorączki
1501 VI 14 - król stracił mowę
1501 VII 26 - został pochowany w Katedrze Wawelskiej
źródła
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków, 1996
Papée Fryderyk, Jan Olbracht, Kraków 1999