Jadwiga Andegaweńska
(15–18 lutego 1374 Wyszehrad – 17 lipca 1399 Kraków)
królowa polska, święta
rodzina
z dynastii Andegawenów, trzecia i najmłodsza córka króla Ludwika I Wielkiego i Elżbiety Bośniaczki po ojcu wnuczka Elżbiety Łokietkówny, po matce wnuczka Elżbiety księżnej kujawskiej, żony bana Bośni
rodzeństwo: Maria; Katarzyna, zaręczona z Ludwikiem, księciem Orleanu; Maria, żona Zygmunta Luksemburczyka, królowa Węgier
poślubiła Władysława Jagiełłę, wielkiego księcia litewskiego
dzieci: Elżbieta Bonifacja (22 VI 1399 – 13 VII 1399)
biogram
Wiązano wielkie plany z jej narodzinami, oczekując, że dziecko będzie chłopcem, a tym samym następcą tronu, ratującym dynastię przed wymarciem. Gdy urodziła się dziewczynka, Ludwik i jego matka, niezwykła kobieta Elżbieta Łokietkówna, podjęli szczególne środki w celu zmiany zasad dziedziczenia.
Zapewniono jej staranne wychowanie i wykształcenie. Była znana na arenie międzynarodowej ze swego intelektu i urody. Władała znakomicie językiem węgierskim, włoskim i niemieckim, nauczyła się języka polskiego.
Ojciec widział w córce przyszłą królową Węgier. Za jego sprawą pięcioletnie dziecko zostało zaręczone z ośmioletnim Wilhelmem Habsburgiem. Odbyła się ceremonia zaręczyn sponsolia de futuro mająca charakter formalnego ślubu, wyznaczono ślub faktyczny gdy skończy lat 12. Ta kanoniczna forma zaręczyn była często stosowana przez dynastie panujące w Europie. Po osiągnięciu dojrzałości przez zaręczonych, nie ponawiano już właściwej ceremonii ślubnej. Podpisano zobowiązanie, że strona, która zerwałaby zaręczyny, wypłaci drugiej stronie 200 000 florenów w złocie.
Gdy zmarł Ludwik, Bośniaczka dokładała starań, by oba trony - polski i węgierski, przeszły w ręce starszej córki, Marii. Jej plany pokrzyżował opór przedstawicieli polskich elit, którzy chcieli odrębnego władcy, rządzącego z Krakowa. Na zjeździe rycerstwa w Radomsku obrano Jadwigę na króla Polski. Przyjechała do Polski i została koronowana w katedrze wawelskiej. Po koronacji w Katedrze Wawelskiej, pod wpływem możnowładców małopolskich zerwała zaręczyny z Wilhelmem Habsburgiem (otrzymała dyspensę od papieża Urbana VI) i poślubiła Jagiełłę.
Jeśli chodzi o wygląd zewnętrzny, kroniki z epoki rozpływają się w zachwytach nad wyglądem Jadwigi Andegawenówny - przy ich mnogości trudno wątpić w urodę władczyni. Była wysoka, około 172 cm wzrostu i szczupła. Miała drobną twarz i prosty nos, piękne i zdrowe zęby, oraz blond włosy o rudawym odcieniu.
Żeby nie czuła się zbyt pewnie na Wawelu, odesłano na Węgry jej opiekunki, wychowawców i dworzan. Więź z domem zapewniał jej dawny, prywatny lekarz jej ojca - Jan Radlica, który został jej osobistym kapelanem, doradcą i opiekunem.
Państwem faktycznie rządzili możnowładcy małopolscy, którzy sami podejmowali decyzje, podsuwając dokumenty, które Jadwiga miała zatwierdzić i opatrzyć swoją pieczęcią nie wnikając w ich treść. Panowie krakowscy, chcąc związać Polskę z Litwą zaproponowali polską koronę wielkiemu księciu litewskiemu - Jagielle, który miał przyjąć chrzest razem ze swoim państwem. Jadwiga publicznie odwołała swoje sponsalia z Wilhelmem. Jan Długosz tak pisał o Jadwidze: "nie dla dogodzenia żądzy i rozkoszom ciała, ale by zapewnić wzrost wiary chrześcijańskiej i pokój wśród chrześcijan".
Była ciekawa przyszłego męża.. więc przed ślubem wysłała swego zaufanego sługę, Zawiszę z Oleśnicy, by ten spotkał się z przyszłym mężem i królem. Do spotkania doszło w ...łaźni. Okazało się, że Jagiełło nie jest aż tak brzydkim barbarzyńcą. Litwin przybył do Krakowa, przyjął chrzest, przybrał imię Władysław i zawarł związek małżeński z Andegawenką. Ona miała lat 13, on około 30.
Mimo młodego wieku podejmowała dojrzałe decyzje. Miała świadomość, że swoją zgodą na ślub spowoduje rozszerzenie chrześcijaństwa na setki tysięcy nowych poddanych, a wszystko to za cenę osobistego szczęścia. Była osobą niesłychanie religijną, skrupulatnie przestrzegała postów, praktykowała umartwianie się, długie godziny spędzała na modlitwie. Klęczała przed wykonaną z drewna lipowego, dwumetrową figura Chrystusa Ukrzyżowanego, nazwanego dziś "czarnym krucyfiksem", czekając na znak z nieba. Ponoć prze ślubem usłyszała: "czyń, co widzisz".
Jadwiga dbała o szerzenie wiary na Litwie. W tym celu zorganizowała specjalne kolegium przy uniwersytecie w Pradze, gdzie kształcili się przyszli księża litewscy. Dzięki Jadwidze została odnowiona Akademia Krakowska. Wyprosiła u papieża Bonifacego IX pozwolenie na utworzenie Wydziału Teologicznego, co podnosiło rangę uczelni, która zaczęła się liczyć w Europie. Dbała o poddanych fundując szpitale i kościoły, doposażając istniejące już klasztory. Z budową kościoła w Piasku związana jest legenda... pewnego dnia, gdy królowa wizytowała budowę kościoła, zauważyła, że jeden z budowniczych jest bardzo zatroskany. Zapytała o powód i dowiedziała się, że jego żona jest ciężko chora, dzieci są głodne a on nie ma pieniędzy na leczenie. Królowa niewiele myśląc, oderwała od swoich bucików złota klamrę i podała mu. Odrywając ją, oparła stopę na kamieniu, pokrytym wapnem, na którym został odcisk buta. Po wizycie królowej murarz zauważył ślad stopy na kamieniu, ociosał go i wmurował w jednym z narożników kościoła Karmelitów na Piasku, gdzie można podziwiać go do dziś.
Małżeństwo Jadwigi i Władysława Jagiełły zapoczątkowało wielowiekową współpracę polsko-litewską, która z unii personalnej, przez unię realną, na mocy konstytucji 3 maja przekształciła się w jeden organizm państwowy. Współdziałała w dziele chrystianizacji Litwy, była zwolenniczką pokojowego rozstrzygania sporów politycznych i terytorialnych z zakonem krzyżackim.
Wiele podróżowała, odwiedzała najczęściej Niepołomice, Proszowice, Opatowiec, Wiślicę, Sandomierz i Biecz, brała udział w polowaniach, utrzymując sokolników i psiarnię.
Zleciła pierwsze w naszej historii tłumaczenie Księgi Psalmów na język polski (zachował się po dziś dzień egzemplarz tego dzieła znany jako Psałterz floriański). Fundowała wiele nowych kościołów oraz uposażała już istniejące klasztory. Opiekowała się szpitalami ubogich w Sandomierzu, Nowym Sączu i Bieczu, legendą owiana była jej pomoc dla ubogich. Podjęła starania w Rzymie o odnowienie uniwersytetu krakowskiego, na jej zlecenie wykonano berło rektora Akademii Krakowskiej. Ufundowała również i częściowo własnoręcznie wyhaftowała racjonał - drogocenną szatę liturgiczną dla biskupów krakowskich, zachowaną po dziś dzień, używaną podczas największych uroczystości. Sprowadziła do Krakowa skarbiec Kazimierza III Wielkiego wywieziony przez Ludwika Węgierskiego do Budy. Na swoim dworze skupiła elitę intelektualną Polski (Piotr Wysz, Mateusz z Krakowa, Hieronim z Pragi).
Królowa długo nie mogła dać królowi i królestwu potomka. Po 12 latach starań, rodzi przedwcześnie córeczkę. Niemowlę umiera po tygodniu a sama królowa po trzech tygodniach, najprawdopodobniej na posocznicę. Pozostawiła cały swój majątek osobisty na wyposażenie Krakowskiej Akademii. Wartość zapisu Jadwigi na rzecz Akademii była znaczna i wynosiła 6 000 grzywien (dla porównania: w owym czasie kamienicę w Krakowie można było kupić za 300 grzywien). Za klejnoty królowej Jadwigi Władysław Jagiełło zakupił dla akademii dom i plac Stefana Pancerza przy ulicy Żydowskiej.
Pochowano ją wraz z córką przy ołtarzu głównym Katedry Wawelskiej, a następnie przeniesiono do okazałego sarkofagu. Już przez jej współczesnych otaczana była szczególną czcią, niemal od dnia jej śmierci do jej grobu ciągnęły rzesze pielgrzymów, sławiąc jej miłosierdzie, szlachetność i głęboka religijność. Arcybiskup Wojciech Jastrzębiec podjął próby wyniesienia jej na ołtarze (1426 r), zakończone niepowodzeniem. Została beatyfikowana, a następnie uroczystej kanonizacji dokonał dopiero Jan Paweł II podczas mszy świętej na krakowskich błoniach, przy obecności około miliona wiernych. Zachowała się w legendach i dobrej pamięci jej poddanych.
Ku jej czci przy wejściu do Collegium Novum umieszczono tablicę (dzieło Andrzeja Pityńskiego). Ma także swoją ulicę w Dzielnicy Zwierzyniec, biegnącą od ulicy Księcia Józefa aż do ulicy Junackiej.
kalendarium
1374 VIII 18 - arcyksiążę Leopold poprosił Ludwika Andegaweńskiego o złożenie obietnicy, że Jadwiga poślubi jego najstarszego syna Wilhelma
1375 III 4 - arcyksiążę Leopold taką obietnicę otrzymał
1378 VI 15 - w Hainburgu odbyły się tzw. sponsalia de futuro, które miały gwarantować skonsumowanie małżeństwa, gdy tylko partnerzy osiągną wiek dojrzały (dziewczynki - 12 lat, chłopcy - 14 lat). Po ceremonii Jadwiga zamieszkała w Wiedniu, natomiast Wilhelm w Budzie
1379 - opuściła Wiedeń i chowała się na dworze budzyńskim
1382 XI – rycerstwo i możnowładcy na zjeździe w Radomsku ustalili, że tylko ta córka Ludwika zasiądzie na tronie polskim, która wraz z mężem zamieszka na stałe w Polsce
1382 XII – na zjeździe w Wiślicy rycerstwo i panowie polscy potwierdzili ustalenia ze zjazdu w Radomsku
1383 II 26 – na zjeździe panów polskich w Sieradzu posłowie królowej Elżbiety oświadczyli, że królowa Elżbieta zwalnia poddanych polskich z wierności Marii i Zygmuntowi, a na tron polski została przeznaczona Jadwiga, najmłodsza z córek Ludwika
1383 III 28 – panowie polscy zaaprobowali kandydaturę Jadwigi na tron polski
1384 V 29 - prawdopodobnie w tym dniu przybyła do Krakowa
1384 X 15 - w wieku niespełna 11 lat została koronowana na króla Polski
1385 I 18 - Jagiełło przysłał do Krakowa poselstwo z prośbą o jej rękę
1385 III – królowa Elżbieta wyraziła zgodę na małżeństwo swej córki Jadwigi z Jagiełłą
1385 VIII 14 - w Krewie na Białorusi podpisano umowę, na mocy której książę litewski w zamian za rękę Jadwigi zgadzał się przyjąć chrzest
1385 VIII 23 – według legendy Jadwiga i Wilhelm postanowili na Zamku w Krakowie na przekór wszystkim skonsumować zaręczyny
1386 II 12 - musiała publicznie w katedrze odwołać śluby z Wilhelmem
1386 II 15 – Jagiełło przybył do Krakowa
1386 II 18 – w katedrze wawelskiej odbył się uroczysty ślub Jadwigi z Jagiełłą, związek pobłogosławił arcybiskup Bodzanta
1386 XII 10 - zatwierdziła sprzedaż wsi Siedlec, Klimontów oraz Pogonia przez Piotra Szafrańca Wisławowi i Piotrowi z Mysłowic
1387 I - stanęła na czele wyprawy rycerstwa polskiego, której celem była rewindykacja zajętej przez Węgrów Rusi Czerwonej
1387 II 18 - zatwierdziła przywileje powiatu przemyskiego
1387 III 8 - potwierdziła przywileje dla Lwowa, gwarantując mu prawo składu
1387 IX 26 - przyjęła hołd lenny hospodara mołdawskiego Piotra I
1390 - ufundowała kościół św. Krzyża przy ulicy Słowiańskiej
1391 – ufundowała dwie altarie w katedrze wawelskiej
1393 I 5 - w Suczawie Roman I, hospodar mołdawski ślubuje wspierać Jadwigę i Jagiełłę przeciwko ich wrogom, z wyłączeniem jednak ziem pruskich i litewskich oraz innych terytoriów powyżej Krakowa
1393 – ufundowała kolegium 16 psałterzystów przy katedrze wawelskiej, których zadaniem było śpiewanie przez całą dobę Psałterza Dawidowego
1395 - ufundowała wraz z Jagiełłą kościół Karmelitów na Piasku
1397 I 11 - wyjednała u papieża Bonifacego IX zgodę na zorganizowanie wydziału teologicznego
1397 - spotkała się z Wielkim Mistrzem Krzyżackim Konradem von Jungingenem w celu wynegocjowania zwrotu ziemi dobrzyńskiej
1397 - założyła bursę dla polskich i litewskich studentów przy Uniwersytecie Karola w Pradze
1399 VI 22 - urodziła córkę Elżbietę Bonifację
1399 VII 19 – została pochowana w katedrze wawelskiej
1426 - powołano komisję do przeprowadzenia procesu kanonizacyjnego, zebrane na ten cel sumy zużył jednak Kazimierz IV Jagiellończyk na potrzeby wojny trzynastoletniej
1886 - umieszczono na Plantach, u wylotu ulicy Sławkowskiej, pomnik Jadwigi i Jagiełły dłuta Oskara Sosnowskiego
1902-1903 - Antoni Madeyski wykonał jej alabastrowy nagrobek w Katedrze Wawelskiej
1979 - Jan Paweł II ogłosił ją błogosławioną
1997 VI 8 - została kanonizowana czyli ogłoszona świętą przez papieża Jana Pawła II podczas uroczystej mszy na krakowskich błoniach
źródła
T. Biber, A. i M. Leszczyńscy, Tajemnice władców Polski, Poznań 2005
J. Pilikowski, Szkolny słownik historyczny, Kraków 2003
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków, 1996
Zygmunt Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005
Ks. Bolesław Przybyszewski, Święta Jadwiga Królowa (1374-1399). Błogosławiona Jadwiga Królowa zdobna w cnoty, Kraków 1996
Janicki Kamil, Damy polskiego imperium. Kobiety, które zbudowały mocarstwo, Kraków 2017
Halecki Oskar, Jadwiga Andegaweńska Kraków 2000
Nikodem Jarosław, Jadwiga król Polski Wrocław 2009
32 ciekawostki o królowej Jadwidze w https://ciekawostki.online dostęp 30 XI 2021