Maria Jarema
Jaremianka
(24 XI 1908 Stary Sambor, Ukraina – 1 XI 1958 Kraków)
malarka, rzeźbiarka, scenograf
rodzina
córka adwokata Józefa i Stefanii ze Śmigielskich, siostra Józefa i Stanisława, żona Kornela Filipowicza, mieli syna Aleksandra (ur. 1943)
biogram
Studiowała rzeźbę w krakowskiej ASP u Xawerego Dunikowskiego, który jej lata akademickie określił trafnie: Lekko uporała się z zagadnieniami akademickimi i po krótkim czasie przeszła wraz z kolegą swoim, Wicińskim na czystą formę trójwymiarową. Oboje obejmowali rozległe horyzonty w zagadnieniach rzeźby i malarstwa. Linia pochodu sztuki Marii Jaremy była bezkompromisowa.
Jeszcze w okresie studiów została współzałożycielką oraz członkiem Grupy Krakowskiej. W latach trzydziestych współpracowała z teatrem Cricot, projektując dekoracje, maski i kostiumy między innymi do Reportażu z przedmieścia (1934) i Elementu żeńskiego (1936) Józefa Jaremy, Niemego kanarka P. Ribemont-Dessaignesa (1935), a także z „teatrzykiem jednolitofrontowym” Adama Polewki Herod i Ariowie (1937). Głosiła radykalnie postępowy program artystyczny i społeczny, angażując się bezpośrednio w polityczne akcje propagandowe, zaprojektowała między innymi oprawę plastyczną uroczystości żałobnych oraz pomnik robotników fabryki Semperit na Cmentarzu Rakowickim.
Lata wojny spędziła w Krakowie (między innymi była szatniarką w kawiarni Domu Plastyków, pracowała w warsztacie lalek artystycznych Rady Głównej Opiekuńczej), prawie zarzuciła rzeźbę by zająć się malarstwem.
Po II wojnie światowej członek Grupy Młodych Plastyków, współpracowała z teatrem Cricot 2 T. Kantora (projektowała między innymi kostiumy do Mątwy S.I. Witkiewicza 1955 – 1956 i Cyrku K. Mikulskiego 1957, występowała także jako aktorka). Stała się współzałożycielem i członkiem II Grupy Krakowskiej.
W twórczości początkowo zajmowała się rzeźbą – syntetyczne, rozczłonkowane figury, konstruowane na przemian z form wklęsłych i wypukłych, zaskakiwały rytmem powierzchni i zmiennością wyglądu, w latach 40. zwróciła się w stronę malarstwa, tworząc niewielkie, dynamiczne kompozycje, w latach 50. - pomimo lewicowych poglądów i przynależności do partii - konsekwentnie krytykowała koncepcję socrealizmu, broniąc publicznie prawa do niezależności twórczej i awangardowych poszukiwań. W ostatnim okresie jej życia powstały słynne cykle monotypii – wielokształtne, nakładające się na siebie sylwetki lekkich, przejrzystych form, powtarzające motyw przekształconej, okaleczonej postaci ludzkiej. Prace z lat 50., także rzeźby (Taniec, Figura), ujawniały istotę jej zainteresowań - problematykę ruchu, rytmu i przestrzeni.
Wielokrotnie nagradzana, odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jej prace znajdują się w muzeach w całej Polsce, dużą kolekcję prac posiada Muzeum Narodowe w Krakowie.
Z jej notatek: Sztuka jest agresją. Burzy zastane pojęcia i wyobrażenia przeciwstawiając im nowe.
wybrane prace:
1933 – 1934 - Tancerka
1934 – 1935 - Kompozycja
1936 - Akt
1936 – projekt oprawy plastycznej uroczystości żałobnych oraz pomnika robotników fabryki Semperit na Cmentarzu Rakowickim
1946 - Taniec, Koniki
1947 - Okrągły stół
1948 - Boks, Ptaki
1950 – 1956 - Głowy
1951 – 1956 - Chwyty
1951 – 1957 - Formy
1952 – 1956 - Postacie
1953 – 1955 - Figury
1953 – 1957 - Wyrazy
1954 – 1957 - Znaki
1955 - Taniec
1955 – 1958 - Obroty
1956 - Figura
1956 – 1958 - Penetracje
1957 – 1958 – Filtry, Rytmy
kalendarium
1929 - 1935 - studiowała w krakowskiej ASP
1932 – 1937 - współzałożycielka oraz członek Grupy Krakowskiej
1937 – wyjechała do Paryża na Wystawę Światową i przebywała tam cztery miesiące
1945 – została członkinią Grupy Młodych Plastyków
1956 V 12 - W Cricot 2 odbyła się premiera - pokazano Mątwę Witkiewicza w opracowaniu plastycznym Marii Jaremianki i w reżyserii Tadeusza Kantora oraz pantomimę Kazimierza Mikulskiego Studnia czyli głębia myśli w reżyserii autora i ze scenografią Jerzego Skarżyńskiego
1957 - współzałożycielka i członek II Grupy Krakowskiej
1957 - otrzymała nagrodę artystyczną m. Krakowa za całokształt twórczości
1958 – otrzymała nagrodę Towarzystwa Przyjaźni Włosko-Polskiej im. Francesco Nullo na XXIX Biennale w Wenecji
źródła:
Mieczysław Porębski: Maria Jarema, Warszawa 1958
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000