Jerzy Marian Grotowski
(11 VIII 1933 Rzeszów – 14 I 1999 Ponteder, Włochy)
reżyser, pedagog
rodzina
drugi syn Mariana, zarządca lasów, z zamiłowania malarz i rzeźbiarz, po wrześniu 1939 wyjechał do Ameryki Południowej, nigdy nie zobaczył się już z rodziną, i Emilii z domu Kozłowskiej, nauczycielki
brat Kazimierza, profesor fizyki teoretycznej na UJ
biogram
Jeden z najwybitniejszych artystów teatralnych XX wieku, twórca nowoczesnej metody aktorskiej. Po studiach na krakowskiej PWST studiował reżyserię w moskiewskim Gosudarstwiennym Instytutie Tieatralnogo Isskustwa im. Łunaczarskiego (w skrócie GITIS). Tam zapoznał się między innymi z technikami aktorskimi i artystycznymi Stanisławskiego, Wachtangowa, Meyerholda i Tairowa.
Współpracował ze Starym Teatrem w Krakowie, realizował słuchowiska dla Teatru Polskiego Radia w Krakowie, prowadził wykłady z zakresu filozofii indyjskiej w siedzibie Teatru 38 przy Rynku Głównym 8.
Wraz z L. Flaszenem objął "Teatr 13 Rzędów" w Opolu i przekształcił go w "Teatr Laboratorium", w którym ucieleśnił ideę „teatru ubogiego”.
Swoimi projektami parateatralnymi poszerzał granice teatru. W prowadzonych wówczas działaniach podział na aktorów i widzów ulegał zatarciu, powstawał zaś wspólny obszar spotkania - dziedzina kultury czynnej. Następnie w ramach prowadzonego przez siebie projektu "Teatr Źródeł", realizowanego z międzynarodową grupą uczestników z "różnych kontynentów, kultur i tradycji", pragnął zgłębiać działania, które przywracają nas, źródłom życia, bezpośredniej, pierwszej jakby percepcji, organicznemu, źródłowemu doznawaniu życia, istnienia, obecności.
W stanie wojennym wyjechał z Polski i pracował w Stanach Zjednoczonych, a następnie we Włoszech, gdzie prowadził warsztaty parateatralne z międzynarodową ekipą, dążąc do odtworzenia teatru - rytuału. Prowadził wykłady, zajęcia, seminaria w niemal wszystkich krajach europejskich, w USA i Argentynie.
Teatr Laboratorium, którego zagraniczne wyjazdy rozpoczęły się od premiery Akropolis - był do połowy lat 70. wizytówką polskiej kultury na niemal całym świecie. Jego osoba i jego twórczość spotkały się z ogólnoświatowym uznaniem. Jako trzeci Polak, obok Adama Mickiewicza i Bronisława Geremka, został profesorem College de France, gdzie specjalnie dla niego utworzono katedrę Antropologii Teatru, został także mianowany profesorem Ecole Supérieure d'Art Dramatique w Marsylii.
W Stanach Zjednoczonych utworzono Instytutu Badań i Studiów nad Dziełem, którego główne zadanie polegało na upowszechnianiu w USA jego artystycznych odkryć i idei. Został uhonorowany doktoratami honoris causa Uniwersytetu w Pittsburgu, Uniwersytetu w Chicago, Uniwersytetu Wrocławskiego. Był także laureatem Nagrody Państwowej I stopnia.
Dziesiątą rocznicę śmierci, rok 2009 UNESCO ustanowiło rokiem Jerzego Grotowskiego.
wybrane prace:
wystawił:
1957 - Krzesła E. Ionesco (z A. Mianowską)
1958 - Bogowie deszczu według J. Krzysztonia
1958 - Wujaszek Wania A. Czechowa
1962 – Akropolis
1965 – Książę niezłomny
1968 – Apocalypsis cum figuris
wybrane publikacje:
1968 - Towards a Poor Theatre
1989 - Teksty z lat 1965-1969
kalendarium
1939 IX - po krótkotrwałej tułaczce trafił z matką i bratem do wsi Nienadówka, ojciec przez Węgry dotarł do Wielkiej Brytanii, i więcej z rodziną się nie spotkał
1951 - 1955 - studiował na Wydziale Aktorskim, następnie na Wydziale Reżyserii krakowskiej PWST
1955 – 1957 - studiował w GITiS i odbywał praktykę reżyserską w MChAT w Moskwie
1957 – rozpoczął współpracę ze Starym Teatrem w Krakowie
1959 – 1964 - w Opolu
1961 I 8 – opolski teatr 13 rozpoczął występy w Domu Plastyków
1962 - przy współudziale Flaszena, Józefa Szajny i Eugenia Barby realizuje Akropolis według Stanisława Wyspiańskiego
1965 - na zaproszenie Bolesława Iwaszkiewicza wraz z zespołem teatru przenosi się do Wrocławia i wystawia Księcia Niezłomnego według Calderona - Słowackiego z Ryszardem Cieślakiem w roli tytułowej
1965 - zmienia nazwę instytucji na Instytut Badań Metody Aktorskiej - Teatr Laboratorium
1966 - wraz z Cieślakiem prowadzą staż dla aktorów Royal Shakespeare Company w Londynie
1968 - odbyła się zamknięta premiera Apocalypsis cum figuris
1970 - zmienia nazwę placówki na Instytut Aktora - Teatr Laboratorium
1972 - otrzymuje Nagrodę Państwową
1973 - otrzymuje tytuł honorowego profesora Uniwersytetu w Pittsburgu
1974 - otrzymuje Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1975 - latem prowadzi we Wrocławiu Uniwersytet Poszukiwań Teatru Narodów z udziałem ponad 5000 uczestników z 23 krajów
1978 - 1982 - kieruje międzynarodowym projektem "Teatr Źródeł" i organizuje wyprawy badawcze w Polsce, na Haiti, do Nigerii, Meksyku oraz Indii
1982 XI - emigruje do USA
w latach 80. prowadzi prace w Stanach Zjednoczonych
1985 - we Włoszech, w Vallicelle pod Pontederą tworzy Workcenter of Jerzy Grotowski
1990 - we Wrocławiu, w dawnych pomieszczeniach Teatru Laboratorium rozpoczyna działalność Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych
1991 - otrzymuje stypendium MacArthur Foundation (USA) nazywane „Grantem dla geniuszy”, odbiera także doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
1994 - otrzymuje doktorat honorowy nowojorskiej New School for Social Research
1996 - przemianowuje Workcenter of Jerzy Grotowski na Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards, ponieważ - jak wyjaśnia - „praca znajduje się już w rękach Richardsa”
1997 - obejmuje katedrę antropologii teatralnej w paryskiej Collége de France (jego kandydaturę przedstawia Marc Fumaroli) i otrzymuje Nagrodę Wielką Fundacji Kultury Polskiej
1998 - wygłasza dwa ostatnie wykłady w Collége de France; otrzymuje honorowe obywatelstwo miasta Wrocławia, Nagrodę Złotego Pegaza regionu toskańskiego oraz Nagrodę Beato Angelico
źródła:
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000