Piotr Gembicki

(10 X 1585 Wielkopolska – 14 VII 1657 Racibórz)

duchowny, dyplomata

rodzina

herbu Nałęcz, syn Jana, podczaszego poznańskiego, i Katarzyny Cieleckiej

brat: Zofia, mąż Stanisław Przyborowski; Andrzej (1590 – 1654), biskup; Stefan (1590 – 1653), wojewoda łęczycki, żona Elżbieta Grudzińska; Bonawentura Dobrogost, podczaszy poznański; Jan (1602 – 1675), biskup; Krzysztof (1610 – 1659), wojewoda inowrocławski, żona 1. Krystyna Sapieha, 2. Barbara Strzelecka

biogram

           Pierwsze nauki pobierał w Poznaniu, następnie w Krakowie, a później kolejno w Würzburgu, Rzymie i Bolonii. Po otrzymaniu święceń kapłańskich w Krakowie został kanonikiem włocławskim, następnie gnieźnieńskim i krakowskim. Pracował w kancelarii królewskiej, posłował do Rzymu i Wiednia i w tym czasie na prośbę króla dwukrotnie był administratorem diecezji krakowskiej
           Po powołaniu na stanowisko biskupa krakowskiego zwołał synod diecezjalny. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy. Wspierał zgromadzenia zakonne.

           Jako biskup krakowski 97 miał klucze: Lipowiec, Sławków, Jangrot, Siewierz, Koziegłowy, Sielec, Kielce, Bodzentyn, Iłża, Kunów, Cisów, Dobrawola, Złota, Ksany, Radłów, Uszew, Świnarsko i Muszyna. Łącznie 12 miast i 263 wsie, nadto jurydykę krakowską, tzw. Biskupie, tworzącą oddzielną osadę podmiejską oraz ekonomię na Prądniku koło Krakowa.
            W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi, zachowała się tablica wmurowana nad wewnętrzną bramą pałacu od strony dziedzińca, głosząca, że pałac ten zbudował, powiększył i przyozdobił Piotr Gembicki, z bożej laski biskup krakowski, książę siewierski. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom.
           Po wybuchu wojny ze Szwecją wraz z kapitułą schronił się na Spiszu.
            Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, kanonizację Jana Kantego, a ze sreber, na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława, ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki.
           Pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego. Na tablicy zamykającej grobowiec kazał za życia wyryć napis świadczący o jego ambicjach: Corpus Petri Gembicki gente Nalencii episcopi cracoviensis hic reąuiescit. Obiit meritis plenus et gloria (Tu spoczywa ciało Piotra Gembickiego z rodu Nałęczów biskupa krakowskiego. Zmarł pełen zasług i chwały). Później dopisano datę śmierci (14 VII 1657). Budowa grobowca biskupa spowodowała, że tablica nagrobna królowej Jadwigi została przesunięta około 2 m od jej grobu.

           W kościele Mariackim znajduje się jego pomnik.

kalendarium

1602 - uczył się w Krakowie
1607 - studiował w Rzymie
1614 - w Krakowie przyjął święcenia kapłańskie

1615 – posłował do Rzymu
1617 - 1638 - pracował w kancelarii króla Zygmunta III, a następnie króla Władysława IV
1630 - po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego był administratorem diecezji krakowskiej
1631 - był administratorem diecezji krakowskiej po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego
1633 - mianowany sekretarzem wielkim koronnym
1635 - został podkanclerzem
1636 - objął biskupstwo przemyskie
1638 III 18 – 1643 – kanclerz wielki koronny

1641 - opat komendatoryjny w Tyńcu

1642 V 26 – kapituła krakowska wybrała go na biskupa

1642 XI 15 – papież Urban VIII przeniósł go z biskupstwa przemyskiego na krakowskie
1643 V 3 - odbył ingres do katedry wawelskiej

1643 X 12 – 15 – odprawił synod diecezjalny
1643 - 1647 - przebudował i powiększył Pałac Biskupi

1644 – jako pierwszy biskup krakowski odbył wizytę ad limina apostolorum

1646 – 1648 - ufundował ołtarz główny w Katedrze Wawelskiej i pokrył dach blachą miedzianą
1648 - wyposażył oddział do walki z Kozakami
1651 - stłumił powstanie Kostka Napierskiego

źródła:

H.E. Wyczawski, Biskup Piotr Gembicki, 1585-1657, Kraków 1957

W. Czapliński i H. Wyczawski, Gembicki Piotr, w: Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948, s. 379-381 (tam zestawienie literat.)

S. Tomkowicz, Galeria portretów biskupów krakowskich w krużgankach klasztoru oo. franciszkanów w Krakowie, Kraków 1905 (Biblioteka Krakowska, nr. 28)