Jan Gruszczyński

(1405 Iwanowice koło Kalisza – 8 X 1473 Kraków)

arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski, biskup krakowski

rodzina

najstarszy syn Jana z Gruszczyc i Iwanowic, (chorąży sieradzki, pan na Gorniewicach), i Małgorzaty z Naramowic
rodzeństwo:
Mikołaj (Kośmider) h. Poraj, starosta odolanowski, podstoli poznański, chorąży kaliski, kasztelan wieluński
Bartłomiej h. Poraj, podkomorzy sieradzki, kasztelan kaliski, kasztelan gnieźnieński
Marcin h. Poraj, doktor dekretów, kanonik gnieźnieński, kanonik włocławski, proboszcz kruszwicki, scholastyk płocki, kanonik krakowski; łęczycki i sandomierski
Andrzej (1410 – 1482) h. Poraj, kanonik włocławski, archidiakon kaliski, kanonik gnieźnieński, kanonik poznański

biogram

           Studiował na Akademii Krakowskiej pracując jednocześnie w kancelarii królewskiej.
Był w orszaku króla Władysława Jagiellończyka, który udał się na Węgry w celu objęcia tronu. W Eger objął godność archidiakona. Król protegował go na probostwo w Sieradzu.
           Pracował także w kancelarii Kazimierza Jagiellończyka będąc jednym z współtwórców polityki centralizacyjnej. Został biskupem włocławskim, wyświęconym w Kościele Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole, utrzymując ścisłe związki z antykrzyżackim Związkiem Pruskim stając się zwolennikiem na polu zjednoczenia Prus z Polską. Otrzymał kanclerstwo koronne co uczyniło go kierownikiem polskiej polityki w okresie wojny trzynastoletniej.
           Został biskupem krakowskim i arcybiskupem gnieźnieńskim. Przeznaczył na cele wojny złote i srebrne wota kultowe ze skarbca archikatedry.
Stał na czele polskiej delegacji do rokowań z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim, a następnie pieczętował pokój zawarty z Krzyżakami w Toruniu. Prymas bardziej dbał o dobra materialne niż duchowe i sprawami Kościoła w ogóle się nie przejmował. Więcej. Zaciągał pożyczki, których nie oddawał, uprawiał nepotyzm i nie dbał o rozwój religijny ani duchowieństwa, ani wiernych. Na jego korzyść przemawia za to wierna służba królowi i troska o dobro Ojczyzny.
           Rządy swoje zaczął od mało trafnych decyzji. Po pierwsze nie czekając aż zwolni się miejsce w kapitule, mianował swojego brata Andrzeja nadliczbowym kanonikiem gnieźnieńskim wyposażając go w dobra arcybiskupie. Po drugie zaciągnął dwa poważne długi, z których jednego nigdy nie spłacił. Poza tym w Gnieźnie bywał rzadko i w pełnieniu powierzonych mu obowiązków wyręczał się oficjałami.
Częściowo sparaliżowany, złożył kanclerstwo, nie zerwał jednak bliskich kontaktów z królem, któremu nadal towarzyszył w licznych podróżach i naradach.
            Zmarł nagle w Krakowie i pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej gdzie jego następca Jan Łaski poświęcił mu okazałą płytę nagrobną z czerwonego marmuru - dzieło Jana Florentczyka z Ostrzyhomia. Długosz pozostawił dość dokładny opis ostatnich chwil prymasa Gruszczyńskiego:
Zjechał on do Krakowa na prośbę króla Kazimierza Jagiellończyka. Prymas zdrów i wesoły, ucztował z przyjaciółmi w domu opata tynieckiego. Nagle zasłabł i popadł w obłęd. Na próżno - pisze Długosz - domownicy próbowali przywieźć go do upamiętania się czytaniem różnych nauk z Ewangelii i innemi eksorcyzmami jakoby lecząc opętanego; całą noc miotał się w tym szalonym obłędzie, pokąd wreszcie pozbawiony sił i rozumu, bez spowiedzi i ostatecznej odprawy religijnej ducha wyzionął.
            Spoczywa obecnie w kościele ufundowanym przez Gruszczyńskich w ich dobrach - Iwanowicach.

kalendarium

1431 - podjął studia na Akademii Krakowskiej
1440 - towarzyszył Władysławowi Jagiellończykowi udającemu się na Węgry w celu objęcia tronu
1442 - został przez króla protegowany na probostwo w Sieradzu
1444 - powrócił do Polski przywożąc instrukcje królewskie do zjazdu piotrkowskiego oraz wezwał duchowieństwo do złożenia obediencji papieżowi Eugeniuszowi IV
1448 - mianowany biskupem kujawskim z woli króla wbrew nominatowi papieskiemu Lasockiemu
1451 I 12 - został konsekrowany na biskupa kujawsko-pomorskiego
1452 XI 3 - za zgodą kapituły katedralnej, eryguje we Włocławku cech szewski i zatwierdza jego ustawy, określające porządek życia religijnego w cechu oraz warunki przyjęcia mistrza - 14 groszy, oraz chcącego nauczyć się fachu - 6 groszy i dwa wręby wosku przez 2 pierwsze lata na potrzeby cechu. Także gwarantuje pierwszeństwo sprzedaży obuwia na rynku miejskim przez braci cechowych
1453 VIII - jeździł w poselstwie dla zawarcia układów ślubnych króla Kazimierza z Elżbietą Rakuszanką
1454 XI - wprowadził królową do Krakowa i brał czynny udział w zaślubinach króla z Elżbietą
1454 - poparł wniosek Związku Pruskiego o inkorporację Prus do Królestwa Polskiego
1454 VI - otrzymał kanclerstwo koronne
1456 I 28 - po przyłączeniu Gdańska do Rzeczypospolitej w toku wojny trzynastoletniej ustanowił sześć parafii:- Mariacką, św. Katarzyny, św. Jana, św. Piotr i Pawła, św. Bartłomieja i św. Barbary
1457 - prowadził układy z zaciężnymi Czechami, w sprawie wydania Polsce Malborka
1459 VIII 4 - jako biskup włocławski i kanclerz państwa zamienił wieś biskupią Dźwierzchno z Wojciechem Krotoskim z Wielowsi na posiadłość Wierzbiczany z powiecie inowrocławskim
1460 - ufundował dla kościoła w Opatówku tryptyk poświęcony Matce Bożej, którego autorem był prawdopodobnie mistrz zwany "małopolskim", tryptyk znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie
1460 - został przez króla wybrany biskupem krakowskim wbrew kapitule, która wybrała Lutka z Brzezia, i wbrew papieżowi, który naznaczył Jakóba z Sienna
1462 - przyczynił się do zawarcia sojuszu z królem czeskim Jerzym z Podiebradu
1463 VI 6 - został biskupem krakowskim
1463 - stał na czele polskiej delegacji do rokowań z Krzyżakami w Brześciu Kujawskim
1464 VI 14 - erygował parafię Niebylec
1464 VII - został arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim
1464 VII 14 - erygował nową parafię w Konieczkowej
1464 V 9 - był prekonizowany
1465 IV - odbył uroczysty wjazd do Gniezna
1465 - przeznaczył środki finansowe na prowadzenie wojny z Krzyżakami
1466 I 20 - złożył synod prowincjonalny w Łęczycy głównie dla uchwalenia na wojnę podatków z dóbr kościelnych
1466 X 19 - był obecny przy zawieraniu z Krzyżakami pokoju w Toruniu
1467 - powołał, za zgodą kapituły łowickiej, kolegium wikariuszy wieczystych i mansjonarzy przy Kolegiacie Łowickiej
1469 - częściowo sparaliżowany, złożył kanclerstwo
1470 - wyjednał u papieża Pawła II zgodę na fundację klasztoru Bernardynów w Łowiczu
1473 X 8 - zjechał do Krakowa na prośbę króla Kazimierza Jagiellończyka

źródła

Gąsiorowski A., Gruszczyński Jan, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, 1983;

Malinowski K., Gruszczyński Jan, PSB, Wrocław - Warszawa - Kraków 1960-1961, t. 9;

Ożóg K., Formacja intelektualna biskupów krakowskich, (w: ) Cracovia, Polonia, Europa, Kraków 1996;

Przybyszewski B., Krótki zarys dziejów diecezji krakowskiej, t. 1, Kraków 1989;

Bogucka M., Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1998