Halina Gryglaszewska
(13 VI 1917 Charków, Ukraina – 18 VI 2010 Kraków)
aktorka, reżyserka
rodzina
córka Romana Gryglaszewskiego, inżyniera geodety, również aktora i reżysera, oraz Janiny von Scharff
poślubiła:
-
Gustaw Niemiec, inżynier budowy okrętów, harcmistrz, komendant hufca harcerzy w Wolnym Mieście Gdańsku, później członek komendy Chorągwi Gdańskiej i p.o. Szefa Głównej Kwatery Organizacji Harcerzy (Pasieka) w Warszawie, będącej zalążkiem „Szarych Szeregów”. W 1941 został aresztowany i stracony w obozie koncentracyjnym Auschwitz
-
Antoní Dvořák, czeski reżyser, teatrolog i prozaik
biogram
Pochodziła z Tarnowa, urodziła się w Charkowie, gdzie pracował jej ojciec. Do drugiej wojny światowej mieszkała w Warszawie, Nowym Sączu, Brześciu nad Bugiem, Wilnie i na powrót w Warszawie; te częste przeprowadzki rodziny wymuszone były pracą jej ojca. Maturę zdała w Warszawie i tam też, na Uniwersytecie Warszawskim, rozpoczęła studia socjologii i dziennikarstwa, przerwane wybuchem wojny. W czasie nauki w gimnazjum i podczas studiów czynnie działała w harcerstwie żeńskim, osiągając stopień harcmistrzyni. Wybuch drugiej wojny światowej zastał ją we Lwowie, szybko jednak udało się jej powrócić do Warszawy, gdzie zaangażowała się w walkę podziemną. Po aresztowaniu i straceniu męża w obozie koncentracyjnym Auschwitz, wyjechała do rodziny do Tarnowa, skąd szybko trafiła do „lasu”, do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej. Walczyła w I Batalionie 16pp AK „Barbara”; brała udział między innymi w zwycięskiej bitwie pod Jamną (gmina Zakliczyn).
Po wojnie ukończyła Studio Aktorskie przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego, Wydział Aktorski w krakowskiej Państwowej Szkole Dramatycznej (studiowała razem z Gustawem Holoubkiem, Haliną Mikołajską i Aleksandrą Śląską) oraz reżyserię dramatu w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego. Kształciła się pod kierunkiem wybitnych artystów - pedagogów: Juliusza Osterwy, Władysława Woźnika, Karola Frycza i Teofila Trzcińskiego. Debiutowała rolą Pani Nocy w Niebieskim ptaku Maurice'a Maeterlincka w reż. Marii Billiżanki w Teatrze dla Dzieci 'Wesoła Gromadka' w Krakowie. Przez lata pracy stworzyła w teatrze wiele wybitnych kreacji. W swojej karierze zagrała kilkanaście ról filmowych, miała w swoim dorobku także kilkadziesiąt ról w spektaklach Teatru TV. Przez lata pracowała jako wykładowca i profesor w krakowskiej PWST, przez krótki okres pełniła też funkcję prorektora. Do jej najbardziej znanych uczniów zaliczali się Kalina Jędrusik, Zbyszek Cybulski, Bogumił Kobiela, Leszek Herdegen oraz reżyser Jerzy Grotowski.
Pochowana na Starym Cmentarzu w Tarnowie.
O sobie:
Należę do pokolenia aktorek, które wielki Karol Frycz uczył nawet takich rzeczy, jak odrzucanie trenu w sposób aktorski - mówiła. - Bo w zawodzie bardzo ważne było także rzemiosło.
("Dziennik Polski" 2006, nr 59)
O Kalinie Jędrusik:
Dla mnie zawsze była dziewczyną, która była urodzoną aktorką. Wszystko co proponowała - już jako studentka - okazywało się twórcze, a zarazem niebanalne. Z jednej strony szalenie otwarta i towarzyska, z drugiej strony miała swój własny, zamknięty świat. Ten świat, do którego niewielu miało dostęp, znajdował się gdzieś pomiędzy nią a wciąż otwartym lusterkiem. W tym lusterku nieustannie przeglądała się na zajęciach. Pluła na szczoteczkę i malowała niebotycznie długie rzęsy. Ta zalotna dbałość o robiony podczas zajęć makijaż, wcale nie przeszkadzała w przytomnym w nich uczestnictwie. Wywołana do odpowiedzi, perfekcyjnie odpowiadała na pytania, by po chwili z powrotem smarować te swoje rzęsiska.
Zbigniew Cieślar:
Pani profesor Halina Gryglaszewska była opiekunem roku. Kobieta, której my, dojrzali mężczyźni, baliśmy się jak ognia. Tylko spojrzała, a my już staliśmy na baczność. Na pierwszym roku wytworzyła między nami ogromny dystans. Później powiedziała, że zrobiła to specjalnie. Bo jej pierwszy rok jako wykładowcy w szkole teatralnej to był rok Zbyszka Cybulskiego i Kobieli, i ona się tak zżyła ze swoimi studentami, że gdy odeszli, poczuła ogromną pustkę i dziurę. Nie chciała po kolejnych czterech latach przeżywać tego znowu i dlatego postawiła taką barierę na początku, a potem lekko popuszczała. Na spektakl dyplomowy zimą przygotowaliśmy Młyn Lope de Vegi - bardzo roztańczone, rozśpiewane przedstawienie. Pani profesor przyszła za kulisy scenki szkolnej na Warszawskiej, postawiła butelkę wina i mówi: "To będziemy pili po odbiorze dyplomów i ja proszę, żeby skończyć z tytułem pani profesor, proszę do mnie mówić pani Halino, a kto się pomyli, to wrzuci do skarbonki 5 złotych. Po obronie pracy będzie pula na świętowanie". Nikt się nie pomylił, ale ta skarbonka była na koniec pełna. To było nie do pomyślenia, żeby do Zeusa groźnego powiedzieć: "pani Halino". Nikomu to nie przeszło przez gardło. Pamiętam też nasze ostatnie spotkanie. Poszliśmy do niej razem z kolegą i dwie godziny rozmawialiśmy na różne tematy. Była w świetnej formie. Na koniec mówi do mnie: "Wiesz, kilka razy użyłeś słowa fajnie, nie podoba mi się to". Cała ona, mimo 90 lat, genialna!
Lena Szatkowska „Tygodnik Płocki” 26 września 2014
O Gryglaszewskiej w Hamlecie Jan Kott pisał, że była wstrząsająca.
Miała piekielne wnętrze. Przeszła przez namiętność, zbrodnię i milczenie - notował. - Musiała w sobie stłumić wszystko. Ale pod jej spokojem czuje się wulkan.
"Przegląd Kulturalny" 1956, nr 41
W Polonezie Gryglaszewska zinterpretowała postać na przekór wyobrażeniom o władczyni Rosji:
Szczególnie uderza jednak w tej roli oddemonizowanie postaci Katarzyny, która nie zachłystuje się swoją siłą, ale czyni z niej użytek z okrutną skutecznością - jako wyrastająca ponad swe otoczenie stara, samotna kobieta, lękająca się śmierci - pisał Krzysztof Pleśniarowicz.
"Dziennik Polski" 1981, nr 141
Jej Klara była z kolei pełna wewnętrznego piekła skrywanego pod płaszczykiem zimnej powierzchowności.
Gryglaszewska (...) imponuje precyzją gestu, czystością głosu, perfekcyjną oszczędnością scenicznego zachowania się - notował Kazimierz Kania.
"Kierunki" nr 18, 1989
W Teatrze Telewizji jednym z jej największych osiągnięć stała się rola Matki w Niespodziance Karola Huberta Rostworowskiego w reżyserii Jana Świderskiego (1978). Gryglaszewska podniosła chłopską tragedię rodzinną do wymiaru uniwersalnego.
Matka Gryglaszewskiej miała w sobie wielkość i (...) dostojeństwo antycznych bohaterek - pisała Krystyna Zbijewska. - A że zdołała artystka tę wielkość i dostojeństwo wydobyć, z prawdą i naturalnością ukazać w prostej wiejskiej kobiecie, to zasługa jej sztuki aktorskiej, łączącej w sobie znakomity warsztat z głębokim przemyśleniem roli i emocjonalnym jej przeżyciem.
"Teatr" 1980, nr 8
Gdy na koniec „Kordiana” w Teatrze im. Słowackiego przygotowanego na modłę Janusza Wiśniewskiego, jak swoisty taniec dziwacznych lalek […], nestorka scen krakowskich cudownym głębokim altem mówi „Testament mój”, jesteśmy w teatrze bezbłędnego słowa, którego już nie ma. Pewnie z naszymi dzisiejszymi temperamentami nie wytrzymalibyśmy w wymiarze całowieczornym takiego teatru, ale jego kształt za wszelką cenę, choćby w takiej miniaturze, powinniśmy przechować dla siebie i następców. Bo zbiedniejemy – pisał w recenzji z tego przedstawienia dla tygodnika „Polityka” Jacek Sieradzki.
wybrane prace
wybrane role teatralne
Balladyna J. Słowackiego, reż. B. Dąbrowski (Teatr Słowackiego), jako Balladyna
Pieją koguty J. Bałtuszisa, reż. H. Szletyński (Stary Teatr), jako Marytie
Hamlet W. Szekspira, reż. R. Zawistowski (Stary Teatr), jako Królowa
Cyd S. Wyspiańskiego, reż. R. Zawistowski (Stary Teatr), jako Szimena
Jaki piękny dzień M. de Ghelderode’a, reż. J. Kaliszewski (Stary Teatr), jako Rachela Silberschatz
Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego, reż. H. Gryglaszewska (Teatr Rozmaitości w Krakowie), jako Bona
Hamlet W. Szekspira, reż. J. Wróblewski (Teatr Rozmaitości w Krakowie), jako Gertruda
Komu bije dzwon E. Hemingweya, reż. J. Goliński (Teatr Rozmaitości w Krakowie), jako Pilar
Co się komu śni E. Brylla, reż. K. Skuszanka (Teatr Słowackiego), jako Baba-Królowa
Lilla Weneda J. Słowackiego, reż. K. Skuszanka (Teatr Słowackiego), jako Gwinona
Opowieść zimowa W. Szekspira, reż. K. Skuszanka (Teatr Słowackiego), jako Paulina
Akropolis S. Wyspiańskiego, reż. K. Skuszanka (Teatr Słowackiego), jako Hekuba
Damy i huzary A. Fredry, reż. M. Grabowski (Teatr Słowackiego), jako Pani Orgonowa
Balladyna J. Słowackiego, reż. J. Wróblewski (Teatr Słowackiego), jako Matka
Wizyta starszej pani F. Durrenmatta, reż. S. Danczenko (Teatr Słowackiego), jako Klara Zachanassian
Czarownice z Salem A. Millera, reż. B. Sass (Teatr Słowackiego), jako Rebeka Nurse
Idiota F. Dostojewski, reż. B. Sass (Teatr Słowackiego), jako Księżna Biełokońska
Najstarsza profesja P. Vogel, reż. J. Szydłowski (Teatr Bagatela), jako Mae
Kordian J. Słowackiego, reż. J. Wiśniewski (Teatr Słowackiego), jako Laura w Epilogu
wybrane realizacje reżyserskie
Mąż i żona A. Fredry (Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach)
Ucieczka M. Bułhakowa (Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach)
Makbet W. Szekspira (Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach)
Fala J. Lutowskiego (PWST Kraków)
Dwunastu gniewnych ludzi R. Rose’a (Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach)
Fantazy J. Słowackiego (Teatr Słowackiego)
Wojna i pokój według L. Tołstoja (Teatr Rozmaitości w Krakowie)
Barbara Radziwiłłówna A. Felińskiego (Teatr Rozmaitości w Krakowie)
Romeo i Julia W. Szekspira (Teatr Rozmaitości w Krakowie)
Strach i nędza III Rzeszy B. Brechta (Teatr Rozmaitości w Krakowie)
Cyd S. Wyspiańskiego (Teatr Rozmaitości w Krakowie)
Mizantrop Moliera (PWST Kraków)
Carmen G. Bizeta (Miejski Teatr Muzyczny w Krakowie)
wybrane role w teatrze tv
Płaszcz M. Gogola, reż. A. Domalik, jako Gospodyni
Wilk i owce A. Ostrowskiego, reż. S. Zajączkowski, jako Murzawiecka
Wujaszek Wania A. Czechowa, reż. K. Kutz, jako Maria Wojnicka
Szalbierz G. Spiro, reż. T. Wiszniewski, jako Hrehorowiczowa
Genitrix F. Mauriac’a, reż. I. Wollen, jako Felicja
Sześć postaci szuka autora L. Pirandello, reż. W. Laskowska, jako Pani Pace
Pelikan A. Strindberga, rez. F. Falk, jako Matka
Niespodzianka K. H. Rostworowski, reż. J. Świderski, jako Matka
Młyn L. de Vegi, reż. H. Gryglaszewska (reżyseria)
Wariatka z Chaillot J. Giraudouxa, reż. K. Skuszanka, jako Aurelia
Wassa Żeleznowa M. Gorkiego, reż. S. Zajączkowski, jako Wassa Żeleznowa
Powsinogi beskidzkie E. Zegadłowicza, reż. H. Gryglaszewska (reżyseria)
Futro bobrowe G. Hauptmanna, reż. J. Słotwiński, jako Pani Wolff
Zjazd koleżeński M. Promińskiego, reż. H. Gryglaszewska (reżyseria)
filmografia
Nic (1998), reż. D. Kędzierzawska, jako Siostra dróżnika
Boża podszewka odc. 7 (1997), reż. I. Cywińska, jako Joanna Lulewicz, matka Kazimierza
Cwał (1995), reż. K. Zanussi, jako Ciotka Idalli
Podwójne życie Weroniki (1991), reż. K. Kieślowski, jako Ciotka Weroniki
Złodziej (1988), reż. W. Helak
Tumor Witkacego (1985), reż. G. Dubowski, jako Kobieta obgadująca Witkacego
Wahadełko (1981), reż. F. Bajon, jako Emilia Szmańdowa, matka Michała i Anieli
Pałac (1980), reż. T. Junak, jako Matka Jakuba
Wściekły (1979), reż. R. Załuski, jako Jadwiga Pyrnik, kobieta w Toruniu nielegalnie wynajmująca pokoje
Klucznik (1979), reż. W. Marczewski, jako Siostra hrabiego
Biały mazur (1978), reż. W. Jakubowska, jako Właścicielka szkoły
Ślad na ziemi (1978), jako matka Jasparskich
Próba ciśnienia (1977), reż. T. Junak
Strach (1975), reż. A. Krauze, jako Janina, żona Waty
Bielszy niż śnieg (1975), reż. W. Marczewski, jako Żona
Ziemia obiecana (1974), reż. A. Wajda, jako Malinowska, matka Zośki
Bolesław Śmiały (1971), reż. W. Lesiewicz, jako Mieszkanka osady
Świadectwo urodzenia odc. 3 (1961), reż. S. Różewicz, jako Doktorowa
Trzy kobiety (1956), reż. S. Różewicz
odznaczenia i nagrody
1955 - Medal 10-lecia PRL
1956 - Złoty Krzyż Zasługi
1965 - nagroda za rolę Bony w Barbarze Radziwiłłównie Alojzego Felińskiego we własnej reżyserii w Teatrze Rozmaitości w Krakowie na 2. Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych
1967 - Odznaka 1000-lecia
1968 - nagroda za monodram Eksperyment na 2. Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora
1969 - Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa
1971 - Złota Odznaka za zasługi dla Krakowa
1976 - nagroda "Srebrny Asteroid" za najlepszą kreację aktorską w filmie Bielszy niż śnieg w reżyserii Wojciecha Marczewskiego na 14. Międzynarodowym Festiwalu Filmów Fantastyczno-Naukowych w Trieście
1977 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; nagroda ministra kultury I stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie
1979 - Odznaka za zasługi dla Kielecczyzny; Zasłużony Działacz Kultury
1981 - Medal Komisji Edukacji Narodowej
1989 - Zasłużony dla Kultury Narodowej
1995 - Srebrna Maska Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach z okazji 50-lecia sceny
2000 - Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za rok 1999 za całokształt pracy artystycznej w dziedzinie teatru
2006 - Nagroda Fundacji Kultury Polskiej
kalendarium
1933 – była uczestnikiem Światowego Zlotu Skautingu (Jamboree) w Gödöllö na Węgrzech
1935 – uczestniczyła w Jubileuszowym Zlocie w Spale
1937 – 1938 – brała udział w jamboree w Finlandii i w Stanach Zjednoczonych Ameryki
1944 IX 25 i 26 – brała udział w zwycięskiej bitwie pod Jamną
1945 I – przeprowadziła się do Krakowa
1946 - ukończyła Studio Aktorskie przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego
1946 X 13 – debiutowała rolą Pani Nocy w Niebieskim ptaku Maurice'a Maeterlincka w reż. Marii Billiżanki w Teatrze dla Dzieci „Wesoła Gromadka” w Krakowie
1946 – 1959 – występowała na deskach Starego Teatru
1947 – ukończyła Wydział Aktorski w krakowskiej Państwowej Szkole Dramatycznej
1949 – została wykładowcą krakowskiej PWST
1956 – debiutowała na ekranie rolą w filmie Trzy kobiety
1959 – 1961 – była kierownikiem artystycznym Teatru im. S. Żeromskiego w Kielcach
1960 – ukończyła reżyserię dramatu w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego
1962 – 1963 i 1971 – 1987 pracowała w Teatrze im. J. Słowackiego
1962 – 1971 – była dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Rozmaitości
1965 – przeprowadziła się na krakowski Kazimierz, zamieszkał na ulicy Miodowej
1973 – została profesorem PWST
1987 – przeszła na emeryturę, ale dalej była czynna zawodowo
2009 XI 20 – wystąpiła po raz ostatni w wieku 92 lat na deskach Teatru Słowackiego w Krakowie w roli Laury w Epilogu w Kordianie J. Słowackiego