Jan Marian Gwiazdomorski

(4 lutego 1899 Kraków – 17 grudnia 1977 Kraków)

prawnik–cywilista, wybitny znawca prawa spadkowego i rodzinnego 

rodzina

syn Jana Kazimierza (1854-1906), lekarza, i Marii z Ciechanowskich (1866-1942)

rodzeństwo: siostra Anna Eufemia była żoną kupca kolonialnego i właściciela Szarej Kamienicy Adama Szarskiego i matką Jana Szarskiego; siostra Helena; brat Kazimierz, student wydziału filozofii UJ, który 2 listopada 1915 roku jako adiutant II bat. 6 pułku piechoty zmarł z ran po bitwie pod Kamieniuchą

10 kwietnia 1923 poślubił Hannę Niemczewską (1905-1992)

biogram

           Po ukończeniu gimnazjum studiował prawo na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, między innymi pod kierunkiem Władysława Jaworskiego i Fryderyka Zolla. Jednocześnie odbywał ochotniczą służbę w Wojsku Polskim jako podchorąży w Samodzielnym Dyonie Artylerii Ciężkiej, potem w stopniu porucznika. Ochotnik WP w wojnie polsko-bolszewickiej.

           Związany z UJ, najpierw pracował jako asystent, następnie profesor prawa cywilnego i wieloletni kierownik katedry. Aresztowany w Sonderaktion Krakau, więzień Sachsenhausen, po zwolnieniu prowadził praktykę adwokacką. Po wojnie profesor UJ, przeniesiony służbowo na Uniwersytet do Wrocławia, gdzie wykładał prawo rodzinne i spadkowe.

           Karol Jonca pisze, że gdy dotarło do Gwiazdomorskiego, że studenccy aktywiści (młodzieżowi działacze komunistyczni) się skarżyli na „nudny i niezrozumiały” podręcznik do prawa spadkowego, odpowiedział im na wykładzie tymi słowami: „Proszę panów, mój podręcznik nie jest przeznaczony dla wszystkich studentów – przyznaję, jest podręcznikiem tylko dla jednej kategorii studentów – studentów inteligentnych”
           Powrócił do Krakowa i podjął wykłady jako pracownik naukowy Katedry Prawa Cywilnego. Wybitny specjalista w dziedzinie prawa cywilnego, rodzinnego i spadkowego. Opublikował około 180 prac naukowych. W pracy naukowej zajmował się prawem zobowiązań, prawem rodzinnym oraz prawem spadkowym. W pracy habilitacyjnej Przejęcie długu ujął w nowatorski sposób to zagadnienie. Dla potrzeb opracowania Fryderyka Zolla Prawo cywilne (1931-1933) przygotował omówienie prawa małżeńskiego; było to pierwsze w Polsce całościowe ujęcie tego tematu. Zajmował się krakowską szkołą prawniczą XIX i XX wieku; współpracował z Polskim Słownikiem Biograficznym. Do grona jego wychowanków zalicza się prof. Kazimierz Działocha.

           Jego wspaniałe przemówienie podczas uroczystości nadania mu doktoratu honorowego powinno być obowiązkową lekturą każdego, kto chce się poświęcić tej pracy, dlatego zasługuje na zacytowanie w obszernych fragmentach.

           „Na drogę pracy naukowej skierował mnie mój nieodżałowany mistrz prof. Fryderyk Zoll, któremu w życiu bardzo wiele zawdzięczam i któremu jestem winien dozgonną wdzięczność. To dzięki niemu obrałem zawód pracownika nauki. Właściwie źle się wyraziłem, praca naukowa w moim pojęciu nie jest bowiem zawodem, ale powołaniem, szczytną misją polegającą na dążeniu do prawdy dla rozwoju, postępu i szczęścia ludzkości. […] W działalności pracownika nauki odgrywa niezmiernie doniosłą – znacznie donioślejszą niż w innej działalności ludzkiej – rolę jego indywidualność. Chodzi nie tylko o wybór specjalności, jakiej dany pracownik zamierza się poświęcić. Nawet u pracowników, poświęcających się tej samej specjalności, o wynikach pracy każdego z nich decyduje typ jego umysłowości, zakres jego zainteresowań, wypracowana – a raczej do kresu jego działalności naukowej wypracowywana – własna metoda pracy, wreszcie, zwłaszcza w naukach humanistycznych, słowna forma wypowiedzi. Te cechy indywidualne każdego pracownika nauki mają zasadnicze znaczenie dla poziomu i wartości jego prac, toteż indywidualność każdego pracownika nauki powinna być w pełni uszanowana. Mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek domagania się poszanowania tej naszej indywidualności naukowej w postaci wolności nauki, wolności głoszenia i obrony własnych poglądów i to nie dla własnej wygody czy satysfakcji, ale dlatego, że wolność nauki jest konieczną przesłanką tego, aby nauka mogła spełniać swe zadania i obowiązki względem Narodu i Państwa. Ale z prawa do wolności ma tylko ten prawo korzystać, kto świadom jest i ma poczucie własnych obowiązków, kto ma poczucie pełnej odpowiedzialności za swoją działalność i jej skutki, kto jest należycie zdyscyplinowany. […] Wolno mu występować z publikacją wyników jego studiów dopiero wtedy, kiedy jest przekonany, że wyniki te stanowią jakiś nowy – choćby nieznaczny – wkład do danej dziedziny wiedzy, zaś na podstawie gruntownego przemyślenia problemu uzyskał subiektywne przekonanie, że osiągnięte przez niego wyniki, reprezentowana przez niego koncepcja jest trafna. Mając to subiektywne przekonanie o trafności przyjętej przez niego koncepcji pracownik nauki musi zdawać sobie sprawę z tego, że przyjęta przez niego koncepcja może być obiektywnie nietrafna wskutek popełnionego przez niego błędu, który dostrzegą może inni, ale którego on sam dostrzec nie był w stanie. Świadomość możliwości obiektywnej nietrafności uzyskanych wyników powinna zapobiegać powstaniu u pracownika nauki megalomanii, skłaniać go do skromności, do poszanowania cudzych poglądów. Z drugiej strony świadomość, że uzyskane przez pracownika nauki wyniki, że broniona przez niego koncepcja może być obiektywnie nietrafna, nie pozbawia pracownika nauki możności wystąpienia na zewnątrz z publikacją wyników jego dociekań. Prawda bowiem jest wprawdzie jedna, ale dróg do niej prowadzących jest wiele, a każda z nich najeżona jest trudnościami. I dlatego dążąc do zdobycia prawdy musimy walczyć o prawo do błędu, bo bez tego prawa ustałaby wszelka działalność naukowa. Rozwój nauki polega przecież na podejmowaniu prób stawiania i rozwiązywania problemów, a potem na polemikach, dyskusjach, ścieraniu się poglądów. Jedynie taka wymiana myśli prowadzi do zbliżenia się do prawdy. Dlatego nawet i obiektywnie błędna koncepcja nie jest bezwartościowa, bo stwarza podnietę do ponownego przemyślenia problemu i może doprowadzić albo do takiej czy innej modyfikacji panującego poglądu, albo do jego bardziej gruntownego i wszechstronnego uzasadnienia. […]

           Moim zdaniem, aby być wartościowym pracownikiem nauki, trzeba mieć następujące kwalifikacje:

           A. Naprzód wysoką sprawność umysłową, zwaną zwykle zdolnościami.

          B. Ale nie wierzę w geniuszów. Dlatego też same zdolności moim zdaniem nie wystarczą. Prócz nich potrzebna jest pracowitość, pilność, sumienność i dokładność w pracy. Prof. Stanisław Wróblewski mawiał, że pracę naukową można dopiero wtedy przeznaczyć do publikacji, kiedy uzyskało się pewność, że się jej już ulepszyć nie zdoła. Mnie od najwcześniejszego dzieciństwa wpajano dwa jakże proste, ale i jakże mądre, a równocześnie trudne wskazania: »co robisz, rób dokładnie«, albo jeszcze lepiej »co robisz, rób, jak umiesz, najlepiej«.

           C. Ale także i zdolności w połączeniu z pilnością i sumiennością w pracy naukowej też jeszcze nie wystarczą. Nieodzowną i może najdonioślejszą kwalifikacją prawdziwego, wartościowego pracownika nauki jest jego wysoki poziom etyczny, prawość, stałość charakteru i odwaga cywilna głoszenia i obrony własnych przekonań i poglądów. Dochodząc do kresu mojej działalności naukowej w tej tak uroczystej dla mnie chwili złożyłem wyznanie wiary”.
           Całe życie mieszkał w kamienicy przy ulicy Siemiradzkiego, nie przeprowadził się do Wrocławia, mimo niewygody dojeżdżając tam na wykłady i seminaria.

           Pochowany na cmentarzu Rakowickim (Kwatera N, narożnik północno-zachodni, grób rodzinny).

wybrane prace:

1932 - Nowoczesne metody zabezpieczenia kredytu. Własność jako prawo zabezpieczające 

1932 - Osobowe prawo małżeńskie obowiązujące w byłych dzielnicach austriackich 

1932 - Projekt nowej ustawy o stypendiach 

1934 - Kodeks zobowiązań 

1934 - Kwestie wątpliwe z zakresu prawa międzyczasowego w przepisach wprowadzających kodeks zobowiązań 

1935 - Trudności kodyfikacji osobowego prawa małżeńskiego w Polsce 

1939 - Pojęcie spadku według przepisów obowiązujących w Małopolsce 

1939 - Polepszenie położenia prawnego dziecka nieślubnego i jego matki 

1945, 1969, 1975 - Wspomnienia z Sachsenhausen 

1946 - Nowe prawo małżeńskie 

1946 - Prawo rodzinne 

1948 - Polskie prawo małżeńskie 

1950-1951 - Stwierdzenie praw do spadku (2 części)

1954 - Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego między krewnymi 

1959 - Prawo spadkowe 

1959 - Stosunki majątkowe między małżonkami 

1961 - Zarys prawa spadkowego 

1970 - Alimentacyjny obowiązek spadkowy między małżonkami 

kalendarium

1905-1909 - uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej w Krakowie

1909-1917 – uczeń III gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie

1917-1921 - studiował prawo na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego

1918-1920 - jako ochotnik WP brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej

1918-1921 – porucznik w Samodzielnym Dyonie Artylerii Ciężkiej

1922 – obronił doktorat z prawa

1922-1923 - pracował jako urzędnik bankowości w Prokuratorii Generalnej RP w Krakowie
1924 - rozpoczął pracę na UJ jako starszy asystent w II Katedrze Prawa Cywilnego

1927 – studiował w Berlinie i Paryżu

1928 – po habilitacji (na podstawie pracy Przejęcie długu) docent w II Katedrze Prawa Cywilnego
1930 - uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, objął kierownictwo II Katedry Prawa Cywilnego (do 1948 roku)

1931-1934 - zasiadał w Radzie Miejskiej Krakowa
1937 - został profesorem zwyczajnym

1938-1939 - zastępca przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej UJ

1938-1952 - pełnił funkcję sekretarza Sekcji Prawa Współczesnego Komisji Prawniczej PAU
1939 XI 6 - został aresztowany w Sonderaktion Krakau

1939 XI – 1940 II - był więziony w Krakowie, Wrocławiu i obozie w Sachsenhausen
1940 II - powrócił do Krakowa

1945/1946 – dziekan Wydziału Prawa

1945 - przygotował projekt polskiego prawa spadkowego

1946 - został członkiem-korespondentem PAU

1947 – otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1948 - przeniesiony służbowo na Uniwersytet do Wrocławia, jako pracownik naukowy Katedry Prawa Cywilnego prowadził wykłady z prawa rodzinnego, prawa spadkowego oraz prawa zobowiązań

1950 - został członkiem czynnym PAU

1948-1956 - kierował Katedrą Prawa Cywilnego
1956 - powrócił do Krakowa

1956-1970 – był członkiem Zespołu Prawa Cywilnego Materialnego i Zespołu Prawa Cywilnego Procesowego w Komisji Kodyfikacyjnej, brał udział w pracach nad kodeksami prawa cywilnego i postępowania cywilnego

1956-1960 - przewodniczył Radzie Naukowej Instytutu Nauk Prawnych PAN

1969 - otrzymał nagrodę I stopnia ministra szkolnictwa wyższego za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej

1969 - przeszedł na emeryturę

1972 - Polska Akademia Nauk odznaczyła go Medalem im. Kopernika

1977 V 14 - Uniwersytet Wrocławski uhonorował go doktoratem honoris causa

źródła:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000

Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen. Dzieje uwięzienia profesorów Uniw. Jagiellońskiego, 6 XI 1939 – 9 II 1940, Kraków 1975

Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A–J, Wrocław 1983