Elżbieta Pilecka–Granowska
(między 1370 a 1374 Pilcza, Pilica – 12 maja 1420 Kraków)
królowa polska, trzecia żona Władysława Jagiełły
rodzina
córka wojewody sandomierskiego Ottona z Pilczy (Pilicy), herbu Topór, i Jadwigi z Melsztyna, siostrą Spytka, która później została matką chrzestną Jagiełły
poślubiła: 1. Wiseł Czambor w Wissenburga; 2. Jan z Jicina; 3. Wincenty Granowski, dzieci: Jadwiga, mąż Jan z Leksandrowic;, Elżbieta (1390-1452), mąż Bolesław „V”; Otto (1400–1420); Jan (1405–1476), żona Jadwiga Kurowska;
poślubiła 2 maja 1417 Władysława Jagiełłę
biogram
Miała bardzo burzliwe życie. Jej ojciec w czasach Kazimierza Wielkiego był starostą ziem ruskich, a potem wojewodą sandomierskim. Za zasługi otrzymał od króla cały dystrykt łańcucki z mnóstwem ruskich wsi, posiadał też dobra na pograniczu śląsko-małopolskim, w Pilicy. Po śmierci ojca odziedziczyła ogromne posiadłości łańcuckie oraz Pilicę, została najlepszą partią wśród córek możnowładców, stała się najbogatszą panną w Polsce. Gdy jej matka w 1386 roku została chrzestną Władysława Jagiełły, Elżbieta zaczęła być uważana za duchową siostrę monarchy. Jej wielka fortuna ściągnęła licznych konkurentów do jej ręki. W 1389 roku nastoletnią pannę uprowadził, wywiózł na Śląsk oraz przymusił do ślubu rycerz Wiseł Czambor z Kazanowa, raubritter, bardziej rozbójnik niż rycerz. Uprowadził Elżbietę i jej matkę, z tego powodu wybuchł wielki skandal. Jagiełło zwerbował wówczas Jana z Jicina, rycerza z północnych Moraw, który po dwóch latach odbił Elżbietę. Małżeństwo z Czamborem zostało unieważnione, a wybawca Elżbiety został jej drugim mężem. Później w dramatycznych okolicznościach doprowadził do śmierci Wisła – Wiesł korzystał w Krakowie z łaźni i gdy z niej wyszedł, czekało na niego 12 łuczników, którzy go rozstrzelali, zresztą za zgodą króla. Drugie małżeństwo trwało krótko ponieważ Jan zmarł, opiekunem Elżbiety został jej wuj Spytko z Melsztyna. Kobieta wróciła do Polski, by po raz trzeci stanąć na ślubnym kobiercu z rycerzem Wincentym z Granowa, któremu podczas trwającego 13 lat małżeństwa urodziła dwóch synów i dwie córki. Wkrótce po bitwie grunwaldzkiej Granowski został otruty w Toruniu przez Krzyżaków. Zmarła też jej matka, po której przejęła kontrolę nad ogromnym majątkiem. Elżbieta znów została wdową i wtedy Jagiełło spotkał ją w Lubomli podczas podróży z Litwy i jakby piorun w niego strzelił.
Król po dwóch nieudanych, dynastycznych małżeństwach szukał osobistego szczęścia. Wybrał kobietę, której pragnął, którą darzył zaufaniem, przywiązaniem i głęboką sympatią. Którą obdarzył szczerym uczuciem. Elżbieta, mimo że liczyła około czterdziestu lat nadal była piękna: król, który przed laty robił awantury z powodu aparycji cylejskiej hrabianki, nigdy by się "nie upierał przy małżeństwie z kobietą brzydką." Do tego inteligentna, pełna czaru i zafascynowana Jagiełłą tak samo, jak on nią. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa była damą zadbaną, znającą prawidła mody, dysponującą szykownymi strojami i wspaniałą biżuterią.
Król zaproponował jej małżeństwo i 2 V 1417r arcybiskup lwowski, Jan Rzeszowski w sanockim kościele pobłogosławił związek.
Jak odnotował Długosz: Dzień, w którym to się działo, od rana aż do godziny trzeciej był jasny i pogodny, po dopełnieniu obrządku ślubnego nagle się zachmurzyło i oziębło; powstała zawieja, śnieg z deszczem i krupami ciągle padał; co wszystkich zafrasowane już tym małżeństwem umysły jeszcze bardziej powarzyło i zasępiło. Kiedy nadto rzeczona Elżbieta po ślubie wyszedłszy z kościoła wsiadła do powozu i jechała do zamku, złamało się pod nią koło, i to w największym błocie; przymuszoną więc była wysiąść z pojazdu i pieszo iść resztę drogi. Jej małżeństwo z Jagiełłą wywołało wiele sprzeciwów między innymi dlatego, że nie dawało nadziei na potomstwo. Małżeństwo powszechnie uznano za mezalians i skandal. Królowa była na tyle kobieta dojrzałą i doświadczoną przez życie, że doskonale wiedziała, że ich związku nie akceptowano uważając za grzeszny oraz świadczący o słabości Jagiełły. Ożenek króla stał się inspiracją do napisania przez Stanisława Ciołka, sekretarza królewskiej kancelarii ohydnego paszkwilu, w którym obrażał parę królewską: Lew, uosabiający króla poślubia świnię, po tym jak ta rzuciła na niego czary. Marcin Bielski pisał: Ludzie rozumieli, iż go kasztelanowa zaczarowała, czym król bardzo się ochydził. Pochodzenie królowej, niekrólewskie - choć dostojne, było powodem wielu złośliwych plotek na jej temat. Jednak okazała się jego wierną towarzyszką i dobrą macochą dla królewny Jadwigi. Na pewno towarzyszyła królowi w ważnych dla kraju pertraktacjach, objazdach (co zaznaczył Długosz w swoich kronikach) oraz darowiznach np. na rzecz Akademii Krakowskiej (po przyjeździe do Krakowa, dzięki jej wstawiennictwu, Jagiełło zakupił 2 budynki dla Akademii Krakowskiej).
Istnieją jednak prace naukowe (np. Klemensa Kanteckiego), które poddają w wątpliwość dwa jej pierwsze małżeństwa. Historię o wcześniejszych związkach królowej wymyślił być może Jan Długosz, aby zdyskredytować Elżbietę, nie pochodzącą z rodziny królewskiej.
Została pochowana w Katedrze Wawelskiej. Królowa nie zaznała spokoju nawet po śmierci. Kiedy w 1586 roku zmarł Stefan Batory, z polecenia Anny Jagiellonki szukano miejsca dla niego. Wybór padł na miejsce spoczynku Elżbiety Granowskiej. W "Kronice Marcina Bielskiego "dodano wzmiankę o otwarciu jej trumny, ale nie podano informacji, gdzie przeniesiono jej szczątki.
kalendarium
1384 - odziedziczyła majątek po śmierci ojca
1385-1386 - zamężna z Wislem Czamborem
1386-1390 - zamężna z Jenczikiem z Jičina
1397-1410 - zamężna z kasztelanem nakielskim Wincentym Granowskim
1410 XII 12 - została wdową
1417 I 13-15 - wraz z Aleksandrą (siostrą króla) odwiedziła Władysława Jagiełłę w Lubomli nad Bugiem
1417 V 1 - na zwołanym w Sanoku zjeździe król Władysław powiadomił panów o zamierzonym ślubie z Elżbietą
1417 V 2 - wzięła w Sanoku ślub z Jagiełłą
1417 XI 19 - została koronowana w Katedrze Wawelskiej
1417 XI 26 - król wyjechał na Litwę
1418 II 8 - spotkała się z mężem w Jedlni
1418 IV - król i królowa podróżowali odwiedzając Kujawy i Ziemię Dobrzyńską
1418 VI 19 - w Pobiedziskach pod Poznaniem brała udział w powitaniu posłów polskich wracających z soboru
1418 XII 10 - powróciła do Krakowa
1419 III - spędziła z mężem około dwóch tygodni w odosobnieniu, w myśliwskich zameczkach w Niepołomicach i Proszowicach
1419 VI - spotkała się z królem w Bodzentynie
1419 VII 4-5 - przebywali w Wolborzu
1419 IX 26-30 - para królewska odwiedziła Lwów, Elżbieta tak zasłabła, że nie mogła kontynuować dalszej podróży, udała się do Gródka, a stamtąd do Łańcuta i Brzeska
1420 III 23 - powróciła do Krakowa
źródła:
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000
Beata Maciejewska, Mirosław Maciorowski, Władcy Polski, Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018
Besala Jerzy, Małżeństwa królewskie - Jagiellonowie
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996
Klubowa A: Cztery panie Jagiełłowe, Olsztyn 1983
Janicki K: Damy Władysława Jagiełły, Wyd.Literackie 2021
Moczulska A: Cztery żony, czyli królewski kłopot (w) „Kobiety i Historia” z 23 VII 2013