Elżbieta Rakuszanka
(1436 Wiedeń – 30 VIII 1505 Kraków)
księżniczka austriacka, królowa polska i wielka księżna litewska
rodzina
córka Albrechta Habsburga, władcy Czech i Węgier (od 1438 roku król niemiecki jako Albrecht II), i Elżbiety Luksemburskiej
żona Kazimierza Jagiellończyka
urodziła 13 dzieci (zwana matką Jagiellonów):
Władysław II (1 III 1456 - 13 III 1516), król Czech i Węgier
Jadwiga (21 IX 1457 - 18 II 1502), żona Jerzego Bogatego, księcia bawarskiego na Landshut
Kazimierz Jagiellończyk (3 X 1458 - 4 III 1484), święty
Jan Olbracht (27 XII 1459 - 17 VI 1501), król Polski
Aleksander (5 VIII 1461 - 19 VIII 1506), król Polski
Zofia (6 V 1464 - 5 X 1512), żona Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i matka wielkiego mistrza krzyżackiego Albrechta Hohenzollerna
Elżbieta (9 V 1465 - 9 V 1466)
Zygmunt I Stary (1 I 1467 - 1 IV 1548), król Polski
Fryderyk (27 IV 1468 - 14 III 1503), biskup krakowski, arcybiskup gnieźnieński, kardynał
Elżbieta (13 V 1472 - po 1480)
Anna (12 III 1476 - 12 VIII 1503), żona Bogusława X księcia pomorskiego
Barbara (15 VII 1478 - 15 II 1534), żona Jerzego Brodatego, księcia saskiego
Elżbieta (około 1483 - 16 II 1517), żona Fryderyka II, księcia legnickiego
biogram
Przyjechała do Polski jako narzeczona Kazimierza Jagiellończyka, ubrana w atłasowa suknię, wysadzaną licznymi perłami o wartości 2 000 złotych węgierskich. Królewna była brzydka - miała skrzywioną sylwetkę z opadającą na jedną stronę głową (skutek przebytej gruźlicy kości), wadę zgryzu z wystającymi przednimi zębami, z za długimi rękami. Jedyne, co było piękne to długie, gęste blond włosy. Była wysokiego wzrostu: między 160-165 cm, co na owe czasy czyniły ją kobieta postawną.
Trzy dni spędziła w polu, w karecie, bo król nie mógł się zdecydować, jaką decyzję podjąć... Panowie polscy nakłonili narzeczonego do ślubu - argumentem był potrzebny na południu kraju pokój i obawa przed międzynarodowym skandalem, kiedy młódka była już nad Wisłą...
10 ll 1454 byli już po ślubie.. wesele trwało osiem dni!
Mimo początkowych trudności, małżeństwo okazało się wyjątkowo zgodne. Z cierpliwą determinacją starała się zyskać zainteresowanie męża, co też się stało. Rakuszanka nauczyła się języka polskiego i w nim się porozumiewała. Znała kilka języków (łacinę, niemiecki i węgierski) oraz historię Europy. Była również religijna. Nie mieszała się do polityki, a gdy próbowała, król zabraniał wypełniać jej polecenia. Król Kazimierz kochał swoją żonę, o czym świadczą nie tylko dzieci ale również oprawa (największa i najbardziej dochodowa) jaką otrzymała Elżbieta. Była dobrą żoną, utalentowaną królową, wspaniałą matką dbającą o edukację i dobre małżeństwa dzieci).
Wykształcona, inteligentna, wywierała poprzez króla silny wpływ na politykę polską. Małżonkowie rozstawali się bardzo rzadko i jedynie na krótko. Zjeździła z mężem Polskę wzdłuż i wszerz, nie była tylko w Gdańsku. Odbyła też z nim około trzydziestu podróży na Litwę. Aktywnie popierała ekspansję Jagiellonów w stosunku do Czech i Węgier, odegrała znaczącą rolę w elekcjach synów na królów polskich. Zwą ją „matką królów", z trzynaściorga dzieci czterech synów zostało koronowanych królami a córki połączyły dynastię Jagiellonów z panującymi dworami europejskimi.
Popierała rozwój literatury i sztuki, w swym otoczeniu skupiła czołowych przedstawicieli polskiego odrodzenia. Była współfundatorką kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu, w Katedrze Wawelskiej ufundowała także relikwiarz na głowę św. Stanisława (wykonał Marcin Marciniec), sarkofag męża dłuta Wita Stwosza, wybitne osiągnięcie sztuki gotyckiej oraz nagrobek Jana I Olbrachta, najwcześniejszy zabytek sztuki renesansowej w Polsce (wykonał Franciszek Florentczyk).
Pochowana w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu.
kalendarium
1440 - została przez matkę zaręczona z Fryderykiem (ur. 1439), synem elektora saskiego Fryderyka II i Małgorzaty (siostry cesarza Fryderyka III)
1450 - Długosz w Wiener Neustadt poinformował ją o planach swadziebnych Kazimierza Jagiellończyka
1453 VIII 12 - król Kazimierz podpisał w Krakowie dokument aprobujący małżeństwo z Elżbietą
1454 II 2 - przybyła do Cieszyna z orszakiem na dziewięciuset koniach, panowie polscy, witający ją w Cieszynie, przybyli w dwa tysiące koni
1454 II 9 - Kazimierz i królowa Sonka powitali ją na przedmieściach Krakowa
1454 II 10 - poślubiła w Krakowie Kazimierza IV Jagiellończyka
1461–1462 - pod nieobecność Kazimierza IV Jagiellończyka, zaangażowana w sprawę A. Tęczyńskiego
1467-1470 - była współfundatorką kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu
1502 - przypisywano jej autorstwo traktatu pedagogicznego De instiuttione regni pueri
1503 IX 12 - wydała akt fundacyjny kaplicy Bożego Ciała, gdzie stanął grobowiec Jana I Olbrachta
1504 - ufundowała w Katedrze Wawelskiej relikwiarz na głowę św. Stanisława
1505 IV 16 - przyznała córce Elżbiecie 40 000 złotych węgierskich ze swych dóbr Nowego Miasta Korczyna, Wiślicy, Żarnowca i Kłodawy oraz ceł w Radziejowie i Słońsku
1505 VII 27 - spisała testament
źródła
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków, 1996
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000