Elżbieta Łokietkówna

(1305 – 29 XII 1380 Stary Budzin, Węgry)

królowa węgierska

regentka w Polsce w latach 1370 – 1375, 1376 – 1377 i 1378 – 1380

rodzina

z dynastii Piastów

córka Władysława I Łokietka, króla polski, i Jadwigi, księżniczki kaliskiej, siostra Kazimierza Wielkiego

poślubiła Karola I Roberta węgierskiego z dynastii andegaweńskiej (żonaty przedtem z Marią, córką Kazimierza II, księcia bytomskiego i Beatryksą, córką Henryka VII, króla niemieckiego)
dzieci:
1. Karol (1321 - 1321)
2. Władysław (1 XI 1324 – 24 II 1329)
3. Ludwik (1326 III 5 - 1382 IX 10)
4. Andrzej (30 XI 1327 - zamordowany 18 lub 19 IX 1345)
5. Stefan (26 XII 1332 – 9 VIII 1354), poślubił Małgorzatę Wittelsbach, córkę cesarza Ludwika IV, mieli dwoje dzieci: zmarłego w dzieciństwie Jana i Elżbietę, która została wydana za księcia Tarentu Filipa II Andegaweńskiego. Jedyny syn z tego małżeństwa, Filip, zmarł w młodości

Mimo iż nie została koronowana na królową, używała tytułu: Dei Gratia Regine Senioris Polonie (starsza Królowa Polski).

biogram

           Jej małżeństwo z królem węgierskim przyczyniło się do umocnienia sojuszu polsko - węgierskiego przeciw koalicji krzyżacko – luksemburskiej. Po zawarciu w Budzie układu przyznającego w wypadku bezpotomnej śmierci Kazimierza III Wielkiego tron polski Ludwikowi Węgierskiemu, odebrała w imieniu syna hołd stanów polskich w Nowym Sączu. Po objęciu przez syna tronu polskiego sprawowała w jego imieniu regencję w Polsce.

           Utrzymywała w Krakowie dwór królewski i kancelarię, sprawowała rządy w Polsce przy pomocy grupy wielmożów krakowskich (między innymi: Jan z Melsztyna, kasztelan krakowski; Dobiesław z Kurozwęk, kasztelan krakowski i jego syn Zawisza, biskup krakowski; Otto z Pilczy, starosta wielkopolski; Sędziwój z Szubina, starosta generalny wielkopolski; Jan Kmita). Jej dwór tworzył centrum polityczne kraju. W którym Małopolanie tworzyli większość: To też Panowie Krakowscy występowali z żądaniami, które przed Przywilejami Koszyckimi (17 września 1374) stawały się silnie słyszalne dla Elżbiety gdyż niezbędnym dla niej było dalsze poparcie Panów Krakowskich w sprawach Polski. To zapewne zadecydowało o lokowaniu miasta w pobliżu rzeki Szreniawy, które otrzymało w 1374 roku nazwę Oppidum Kossicze dziś Koszyce (Małopolska):

           Widzimy bowiem że znaczna część wsi przenoszonych z prawa polskiego na niemieckie przez Elżbietę, to posiadłości ludzi, o których ona sama wspomina że dobrze zasłużyli się dworowi.

           Spotkało się to z oporem opozycji, głównie możnowładców wielkopolskich i episkopatu. Złożyła rządy, jeszcze jednak powracała do Polski (między innymi wobec oporu szlachty przeciw namiestnikowi Władysławowi Opolczykowi). Swoimi rządami kontynuowała politykę Kazimierza III Wielkiego, a jej panowanie stanowiło niezwykle pomyślny okres dla gospodarki polskiej.

           Dbała o rozwój miast, którym nadawała rozległe przywileje, a największe korzyści handlowe odniósł Kraków, któremu przyznała prawo składu, przyczyniła się do nadania mieszczanom krakowskim prawa nabywania dóbr ziemskich w promieniu 2 mil od miasta i urządzania ich na prawie niemieckim, przywróciła Kazimierzowi targ na konie i bydło oraz przyznała miastu monopol na handel końmi po obu stronach Wisły i handel bydłem po stronie kazimierskiej. Jej staraniem wybudowano także młyn na przedmieściu Kazimierza. Prawdopodobnie z jej inicjatywy powstał nagrobek Kazimierza III Wielkiego w Katedrze Wawelskiej.

           W kościele św. Andrzeja przechowywane są, ufundowane i wykonane na jej życzenie około 1370 roku, figurki jasełkowe, jedne z najstarszych nie tylko w Polsce, ale i na świecie, obrazujące Dzieciątko Jezus, Najświętszą Marię Pannę i Józefa.

           Pochowana została w klasztorze Klarysek w Starej Budzie.

            Należała do najwybitniejszych postaci swego czasu w Europie.

kalendarium

1320 I 20 – jej rodzice zostali koronowani w Krakowie na króla i królową Polski

1320 VI – pod koniec miesiąca wyjechała z Krakowa, w Nowym Sączu czekał na nią orszak węgierski, przyszłego męża spotkała w Berdyczowie

1320 VII 6 - poślubiła Karola I Roberta
1330 – 1342 – była królową węgierską

1355 IV 22 – odebrała w imieniu syna hołd stanów polskich w Nowym Sączu

1370 XI – 1375, 1376 – 1377 I, 1378 III 28 – 1380 XII 28 - sprawowała w imieniu syna regencję w Polsce

1371 – nadała kupcom polskim i węgierskim prawo handlu z Rusią

1372 – nadała Krakowowi prawo składu

1374 – nadała górnictwu ordynację według wzorów węgierskich

1374 IX 17 – doprowadziła do wydania przywileju koszyckiego

1375 – objęła przejściowo rządy w Dalmacji, skąd powróciła do Krakowa

1377 – przyznała mieszczanom krakowskim prawo nabywania dóbr ziemskich w promieniu 2 mil od miasta i urządzanie ich na prawie niemieckim

1377 – nadała szpital na Stradomiu klasztorowi miechowskiemu

1379 – przywróciła Kazimierzowi targ na konie i bydło

1379 XII – opuściła Polskę ostatecznie

1998 – Kraków przyznał jej ulicę w XVI dzielnicy Bieńczyce, w osiedlu Kazimierzowskim, w lewo od ulicy Władysława Broniewskiego

źródła

Balzer Oswald, Genealogia Piastów, Kraków, 2005;

Stanisław Szczur, Krzysztof Ożóg, Piastowie. Leksykon biograficzny,Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999

Jerzy Besala, Małżeństwa królewskie – Piastowie, Warszawa 2013

Jan Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna 1305 - 1380, Kraków 1914