Alojzy Rafał Estreicher
(21 czerwca 1786 Kraków – 1 sierpnia 1852 Kraków)
botanik, entomolog, lekarz
rodzina
z uniwersyteckiej rodziny Estreicherów
syn Dominika (przed 1750-1809), profesora malarstwa, i Rozalii Prakesch (3 września 1761-1807)
brat Klary Zuzanny (1784-1840), poślubiła Jana Jakuba Faschinga
poślubił Antoninę Rozbierską (1798-1892), córkę Antoniego, prawnika, profesora Uniwersytetu Lwowskiego i wiceprezesa Forum Nobilium (sądów szlacheckich) we Lwowie. Rodzina Rozbierskich pochodziła ze szlachty litewskiej, była jednak do tego stopnia zniemczona, że Antonina dopiero po ślubie nauczyła się języka polskiego
dzieci:
Julian (1819-1867) – sekretarz krakowskiego magistratu, poślubił Józefę Wiśniewską (1820-1853)
Adolf (1820-1886) – doktor praw, notariusz i właściciel ziemski w Janowie Lubelskim, poślubił Joannę Bogusz (1833-1913)
Franciszek Ksawery (1821-około 1899) – kancelista, później introligator
Aniela (1823-1825) – zmarła w dzieciństwie
Antoni (1826-1906) – lekarz i społecznik, poślubił Wandę Grabowską (1850-1934)
Karol Józef Teofil (1827-1908) – historyk literatury, bibliograf, publicysta, poślubił Stefanię Grabowską (1837-1917)
Maria (1830-1902) – wyszła za Juliana Dunajewskiego (1821-1907)
biogram
Odebrał wszechstronne wykształcenie. W Akademii Krakowskiej uzyskał stopień doktora medycyny, w Wiedniu studiował mineralogię, zoologię i botanikę. Przez wiele lat był dyrektorem Ogrodu Botanicznego, który doprowadził do rozkwitu. Ogród Botaniczny zajmował powierzchnię 2,4 hektara, był położony na krańcach ówczesnego Krakowa. Na terenie ogrodu znajdował się nieduży pałac należący dawniej do zakonu jezuitów, który przebudowano i stworzono w nim Obserwatorium Astronomiczne, wokół niego założono barokowy park i szklarnie z kolekcją roślin tropikalnych i leczniczych. W obserwatorium odbywały się wykłady, mieścił się tam również duży apartament mieszkalny, w którym zamieszkał początkowo sam, a później z rodziną. Pozyskał między innymi cenne kolekcje nasion i roślin szklarniowych, zgromadził kolekcję motyli i gąsienic (około 30 tysięcy okazów), minerałów (około 5 tysięcy próbek) oraz zielnik (8 tysięcy roślin). Przez wiele lat pracował nad dziełem zawierającym historię Ogrodu i opis jego zbioru. Niestety dzieło to do dziś pozostaje w rękopisie w Bibliotece Jagiellońskiej. W lesie, w Sikorniku, pod Kopcem Kościuszki, odkrył nowy gatunek chrząszcza, zwanego szczypawką Estreichera (Carabus Estreicheri).
Miał rozległe zainteresowania, nadzorował gmachy uniwersyteckie, był rektorem i dwukrotnie dziekanem, aktywnie działał w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, był członkiem licznych towarzystw naukowych (w Anglii, Belgii, Holandii i w Czechach) i ogrodniczych, senatorem Rzeczypospolitej Krakowskiej. Prowadził rozległą korespondencję (ponad 300 osób z całej Europy i Ameryki Północnej), otrzymał kilka tysięcy listów.
Jego pasją były podróże, dwukrotnie wszedł na szczyt Babiej Góry, wspiął się na Mont Blanc i wszedł na Wezuwiusza, jak jego syn napisał o ojcu: Kilkadziesiąt razy zwiedził on Niemcy, Prusy i Austrię, a to pieszo, od wsi do wsi, pd miasta do miasta. Sześć czy siedem razy zwiedził całą Galicję. Przeszedł wszystkie Polski i Litwy prowincje, Podole, Ukrainę, Śląsk. Objechał Węgry, Czechy, Saksonię, po trzykroć Francję, dwukrotnie Danię, kilkakrotnie Szwajcarię i Holandię-Belgię, dwukrotnie Anglię. Wielokrotnie zwiedzał całe Włochy, Sardynię i Dalmację. Owocem tych podróży było zawsze przywożenie w podarunku dla muzeów Uniwersytetu różnych nasion, owadów, kruszców... .
Wiele czasu i uwagi poświęcał młodzieży akademickiej. Jak wspominała w swojej Kronice rodzinnej Krystyna Grzybowska: Po synu Dominika, Alojzym został pierścień. Dar nie cesarza czy króla, lecz młodzieży, studentów. Alojzy, rektor uniwersytetu krakowskiego w czasie listopadowego powstania, stał po stronie młodzieży biorącej udział w walce. Nie pozwalał po jego zakończeniu wydawać zbiegów z zaboru rosyjskiego carowi i przyjmował ich na uniwersytet. Co – jak opowiadał ojciec – później się na nim zemściło.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim (kwatera Ba, rząd południowy, grobowiec 8, po prawej grobu Józefy Kopf).
Dla upamiętnienia jego osoby wmurowano w kościele św. Anny tablicę epitafijną (autor Edward Stehlik) z napisem: Pamięci Alojzego Rafała Estreichera Fil. i Med. Dra. Profesora zwyczajnego przez 36 lat w Uniwersytecie Jagiellońskim, Zoologii, Botaniki i Mineralogii, Dyrektora Ogrodu Botanicznego, wielu Towarzystw uczonych Członka, który zaufaniem Kollegów powołany sprawował godność Rektora Uniwersytetu, Senatora Rzeczy Pospolitej Krakowskiej i kilkakrotnie Dziekana Wydziału, a jako Profesor wysłużony zmarł w Krakowie w d. 1 sierpnia 1852 r. .
kalendarium
1802/1803-1804/1805 – Wydział Filozoficzny i Wydział Lekarski Uniwersytet Krakowski (UK)
1805 IX 20 – magister chirurgii
1805 X 29 – magister akuszerii
1805 XII 1-1806/1807 – adiunkt profesora weterynarii Wydziału Lekarskiego UK, prowadził wykłady dla chirurgów Wydziału Lekarskiego UK
1807 V 1 – doktor medycyny Uniwersytetu Krakowskiego
1807-1808 – Wydział Lekarski Uniwersytet w Wiedniu
1807-1809 – praktyka w muzeach wiedeńskich (zbiory zoologiczne i mineralogiczne)
1809 V 6 – świadectwo odbytych praktyk
1809 – bezpłatny lekarz w wojskowym szpitalu na Wawelu
1809 XI 30 – powołany do zwalczania epidemii w okolicach miasteczka Skała
1809 XII – walczył z epidemią w Wodzisławiu
1809 XII 6 – 1832/1833 – profesor historii naturalnej, botaniki i zoologii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Krakowskiego (Jagiellońskiego) i kierownik Gabinetu Zoologicznego i Ogrodu Botanicznego
1811 X 12 – odebrał dyplom doktora filozofii Szkoły Głównej Krakowskiej
1815 – został członkiem czynnym Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK)
1817 I 4 – 1832/1833 – profesor mineralogii na Wydziale Filozoficznym UJ
1817/1818-1819/1820 i 1829/1830-1830/1831 – dziekan Wydziału Filozoficznego UJ
1818 III 31 – w katedrze lwowskiej wziął ślub z panną Antoniną Rozbierską
1818 IV 5 – młoda para odjechała dyliżansem pocztowym do Krakowa
1820 X – został członkiem Senatu Akademickiego UJ
1825 X 20 – został senatorem Wolnego Miasta Krakowa
1828 III 10 – 1831 – członek Komitetu TNK
1831 X 1 – 30 IX 1833 – prezes TNK
1828 – uczestniczył w zjeździe przyrodników w Berlinie
1831/1832-1832/1833 – rektor UJ, naczelnik wszystkich instytutów naukowych Wolnego Miasta Krakowa
1832 III - uczestniczył w zjeździe przyrodników w Wiedniu
1833/1834 – 1 IV 1843 – profesor historii naturalnej (botaniki, zoologii i mineralogii) na Wydziale Lekarskim UJ
1843 IV 1 – emerytowany
1845 – wystawił na sprzedaż swoje kolekcje (zostały zakupione przez Gabinet Zoologiczny w Warszawie, zielnik liczący około 6 000 arkuszy kupił Instytut Agronomiczny w Marymoncie)
1852 VIII 1 – w kościele św. Anny została wmurowana tablica epitafijna
bibliografia
Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2000
Jan Adamczewski, Krakowskie rody, Kraków 1994
Krystyna Grzybowska, Kronika rodzinna, Wrocław 1969
Piotr Kohler, Alojzy Rafał Estrecicher [w]: Wiadomości Botaniczne 60(3/4): 120-124, 2016
Marcin K. Schirmer, Wybitne rody które tworzyły Polską kulturę i naukę, Warszawa 2017
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl), wydanie z 05.12.2019