Dzisiejsza data:

Ignacy Ewaryst Daszyński

Żegota, Daszek, Ignis

(26 X 1866 Zbaraż – 31 X 1936 Bystra Śląska)

działacz socjalistyczny, polityk, publicysta

rodzina

syn Ferdynanda (1816 - 1875), urzędnika starostwa, i Kamili z Mierzeńskich (1834 - 1895)
brat Feliksa
konkubinat:
Felicja z Nossigów Próchnikowa
syn Adam Próchnik (1892 VIII 21 Lwów - 1942 V 22 Warszawa) - działacz socjalistyczny i oświatowy, historyk, podporucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego, poseł na Sejm II kadencji
żonaty:
Maria Paszkowska
dzieci:
Feliks - po 1939 więziony jako podporucznik rezerwy w Starobielsku, prawdopodobnie zamordowany w Katyniu
Stefan - zamieszkał w Stanach Zjednoczonych, zm. w 1958
Jan - zmarł 15 maja 1940 na gruźlicę
Helena Rummel - zm. w 1984 w Londynie
Hanna Borkowska - była sekretarką Tomasza Arciszewskiego, zm. w 1953 w Londynie


biogram

           Po czterech latach nauki w przyklasztornej szkole oo. Bernardynów w Zbarażu i dwóch spędzonych w zbaraskiej ludowej szkole, został uczniem gimnazjum w Stanisławowie, gdzie zetknął się z ideami socjalistycznymi. Z gimnazjum usunięto go za działalność w młodzieżowym stowarzyszeniu konspiracyjnym o charakterze patriotycznym.
           Po przeprowadzce do Drohobycza, nie mogąc kontynuować nauki w gimnazjum ze względu na decyzję władz austriackich, zatrudnił się jako pisarz w kancelarii adwokackiej. W okresie tym podjął współpracę z „Gazetą Naddniestrzańską”, zamieszczając w niej artykuły przedstawiające między innymi fatalne warunki pracy robotników z Drohobycza i niedalekiego zagłębia naftowego w Borysławiu oraz korupcję miejscowych urzędników. Zajmował się także kolportażem socjalistycznych wydawnictw. Mieszkając w Drohobyczu zapoznał się z przebywającym tam pod nadzorem żandarmerii Iwanem Franko, ukraińskim pisarzem i socjalistą.
           Wraz z matką przeniósł się do Lwowa, gdzie mieszkał jego starszy brat Feliks, działający aktywnie w ruchu socjalistycznym. Żyjąc w bardzo trudnych warunkach materialnych, organizował tajne koła socjalistyczne, skupiające lwowską młodzież gimnazjalną. Przez rok był korepetytorem w majątku ziemskim na Podolu.
           Następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie jako eksternista zdał egzaminy maturalne przed komisją gimnazjum św. Jacka, uzyskując świadectwo dojrzałości.
Rozpoczął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, wybierając kierunek przyrodniczy.
           Będąc w ciężkiej sytuacji finansowej, podjął pracę jako guwerner w jednym z dworów w Łomżyńskiem, na terenie zaboru rosyjskiego. Tam też został aresztowany przez rosyjskich żandarmów i przewieziony do Pułtuska. Działania władz rosyjskich wynikały z pomyłki polegającej na tym, iż były one przekonane, że zatrzymały Feliksa Daszyńskiego, podejrzewanego o kontakty z rewolucyjnymi terrorystami. Po półrocznym pobycie w więzieniu i ustaleniu jego prawdziwej tożsamości przekazany został władzom austriackim. Przewieziono go do Krakowa i wkrótce zwolniono. Po wyjściu z więzienia miał problemy ze wznowieniem studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ostatecznie został z niego relegowany za udział w demonstracjach studenckich skierowanych przeciwko rektorowi.
           Wyjechał do Szwajcarii, aby odwiedzić śmiertelnie chorego brata Feliksa, a następnie udał się do Paryża. Stamtąd zamierzał emigrować do Ameryki. Zmienił jednak plany. Dzięki pomocy finansowej Stanisława Mendelsona, przyjaciela jego brata Feliksa, kontynuował w Zurychu studia przyrodnicze.
           Powrócił jednak do Lwowa, poruszony wiadomościami o pierwszomajowych wystąpieniach robotników w Galicji. Wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Jako współtwórca Partii Robotniczej, powstałej we Lwowie, wszedł w skład jej kierownictwa. Reprezentował Partię Robotniczą w Wiedniu na Kongresie Socjalno - Demokratycznej Partii Robotniczej Austrii. Następnie brał udział w obradach II Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w Brukseli, prezentując na nim ideę budowy partii jednoczącej polski ruch socjalistyczny.Później objął kierownictwo berlińskiej redakcji „Gazety Robotniczej”, wydawanej przez Socjalno-Demokratyczną Partię Niemiec i wspieranej przez Towarzystwo Socjalistów Polskich.
           We Lwowie wziął udział w I Zjeździe Partii Robotniczej, na którym przemianowano ją na Socjalno-Demokratyczną Partię w Galicji. Jego wniosek dotyczący tego, ażeby przyjęła ona nazwę "Polska Partia Socjalno-Demokratyczna" został wówczas odrzucony. Wracając ze Lwowa do Berlina został aresztowany w Krakowie przez władze austriackie, które zamierzały wytoczyć przeciwko niemu proces za artykuły zamieszczane w „Gazecie Robotniczej”, zarzucając mu między innymi obrazę majestatu, religii, nawoływanie do nienawiści klasowej i wystąpień antyrządowych. Ponieważ nie udowodniono mu autorstwa artykułów będących przedmiotem śledztwa został wypuszczony z więzienia. Nie mogąc działać dalej w Berlinie, powrócił do Lwowa, gdzie przejął kierownictwo redakcji dwutygodników - „Siły” i „Robotnika”. Po zamknięciu obu wspomnianych pism przez władze austriackie, wyjechał do Krakowa, gdzie został redaktorem socjalistycznego „Naprzodu”.
           Po śmierci swojej siostry Zofii udał się do Lwowa, aby kontynuować studia. Po roku powrócił do Krakowa, ponownie obejmując redakcję „Naprzodu”. Prowadzone przez niego robotnicze pismo charakteryzował ostry i agresywny styl, powodujący częste konfiskaty, procesy sądowe, a nawet kościelną ekskomunikę.
Wybrany został z okręgu krakowskiego do Rady Państwa w Wiedniu, gdzie pełnił funkcje przewodniczącego klubu Związku Posłów Socjalno-Demokratycznych. W wiedeńskim parlamencie zasłynął jako świetny mówca, poddający bezwzględnej krytyce panującą w Galicji sytuację społeczną, gospodarczą i polityczną. Na V Zjeździe SDPG we Lwowie z jego inicjatywy podjęto decyzję o objęciu działalnością partyjną części Śląska należącego do państwa Habsburgów. Zmieniono też nazwę ugrupowania na Socjalno - Demokratyczną Partię Galicji i Śląska, którą następnie przekształcono w Polską Partię Socjalno - Demokratyczną Galicji i Śląska.
           Ponownie został wybrano do Rady Państwa z okręgu krakowskiego. Zasiadał również jako radny w Radzie Miejskiej m. Krakowa. W czasie rewolucji 1905 roku poparł walkę z caratem prowadzoną przez polskich socjalistów i nawoływał do solidarności z nimi. Organizował również pomoc dla napływających do Galicji uchodźców z Królestwa. Był jednym z organizatorów strajku powszechnego w Galicji i całej Austrii. W wyborach dodatkowych, wybrano go do Rady Państwa z okręgu frysztackiego na Śląsku. Wyjechał do USA na zaproszenie Związku Socjalistów Polskich w Ameryce Północnej. W czasie swojej wizyty przemawiał na kilkudziesięciu spotkaniach i wiecach.
           Po raz kolejny wybrany został do Rady Państwa, tym razem z okręgu krakowskiego. Wspierał wobec władz austriackich działające na terenie Galicji organizacje „Strzelca” i „Związku Strzeleckiego”. Poparł również ideę powołania Polskiego Skarbu Wojskowego. W Wiedniu wziął udział w spotkaniu działaczy niepodległościowych, na którym utworzono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Pełnił w niej funkcję delegata PPSD. Z jego inicjatywy przy komitetach partyjnych zakładano Koła Robotnicze Związku Strzeleckiego w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim.
           Po wybuchu I wojny światowej, przywdział mundur strzelecki i przyłączył się na krótko do I Kompanii Kadrowej, otrzymując stanowisko zastępcy komisarza wojskowego na Miechów i powiat miechowski. Kilka dni później powrócił do Krakowa, gdzie aktywnie uczestniczył w utworzeniu powstałego Naczelnego Komitetu Narodowego, wchodząc w skład Sekcji Zachodniej. Po ewakuacji NKN do Wiednia, stał się członkiem jego Komisji Wykonawczej. Reprezentując NKN wyjechał do Berlina, gdzie przekonywał do Legionów Polskich, spotykając się między innymi z gen. Helmutem von Moltke. Był jednym z inicjatorów wejścia Klubu Polskich Socjalnych Demokratów w skład Koła Polskiego, którego został wiceprezesem. W swoich działaniach kierował się ideą utworzenia na czas wojny jednolitej reprezentacji parlamentarnej zaboru austriackiego, której celem miało być niepodległe demokratyczne państwo polskie. W proteście wobec podpisania przez państwa centralne traktatu brzeskiego razem z innymi posłami socjalistycznymi opuścił Koło Polskie, przechodząc do opozycji.
           Po utworzeniu w Krakowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej początkowo wszedł w skład jej prezydium, po kilku dniach jednak wycofał się z PKL. Stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie. Na wiadomość o powrocie do Warszawy uwolnionego z więzienia w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego wraz z rządem lubelskim oddał mu się do dyspozycji. Piłsudski powierzył mu misję utworzenia rządu. Po nieudanej próbie budowy koalicyjnego gabinetu ustąpił na rzecz Jędrzeja Moraczewskiego.
           Został wybrany do Sejmu Ustawodawczego, w którym stanął na czele klubu parlamentarnego Związku Polskich Posłów Socjalistycznych. Na kongresie zjednoczeniowym PPS został jednym z trzech przewodniczących Rady Naczelnej oraz członkiem CKW. Pełnił funkcję przewodniczącego sejmowej komisji spraw zagranicznych. W okresie wojny polsko - sowieckiej aktywnie wspierał tworzenie Robotniczego Komitetu Obrony Warszawy.
           W wyborach do Sejmu ponownie uzyskał mandat poselski. Po zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza był przeciwnikiem przeprowadzenia zamachu stanu, który odsunąć miał od władzy Narodową Demokrację. Z jego inicjatywy założone zostało Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, w którym przez dziesięć lat pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego. Na XIX Kongresie PPS w Krakowie wybrany został prezesem Rady Naczelnej. Objął stanowisko wicemarszałka Sejmu. W czasie obrad XX Kongresu PPS w Warszawie ponownie wybrano go przewodniczącym RN.
           W czasie zamachu majowego opowiedział się po stronie Józefa Piłsudskiego. Rozczarowany jednak polityką władz sanacyjnych stawał się wobec nich coraz bardziej krytyczny. Po kolejnych wyborach parlamentarnych wybrany został marszałkiem Sejmu. Zrezygnował wówczas z pełnienia funkcji partyjnych.
           Zerwał ostatecznie z Józefem Piłsudskim, gdy pełniąc funkcję marszałka Sejmu, odmówił otwarcia sesji po wtargnięciu do budynku parlamentu grupy oficerów. Obradujący w Krakowie XXII Kongres PPS po raz kolejny wybrał go na przewodniczącego RN.
           Postępująca choroba zmusiła go jednak do wycofywania się z aktywnego życia politycznego. Złożył rezygnację z funkcji prezesa TUR (pozostał prezesem honorowym). Na XXIII Kongresie PPS w Warszawie otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego.
           Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim (Aleja Główna, między pasami 54/37 a 55/38), na jego grobie stanął pomnik dłuta Olgi Niewskiej.


wybrane publikacje:
1894 - Bankructwo demokracji galicyjskiej
1899 - Szlachetczyzna a odrodzenie Galicji
1902 - O formach rządu
1907 - Polityka proletariatu. Kilka uwag o taktyce rewolucji w Polsce
1918 - Cztery lata wojny. Szkice z dziejów polityki Polskiej Partii Socjalistycznej Galicji i Śląska
1925 - Wielki człowiek w Polsce
1925 - 1926 - Pamiętniki t. I-II
1926 - Sejm, rząd, król, dyktator. Uwagi na czasie
1926 - W obronie praw przedstawicielstwa ludowego. Przemówienie sejmowe tow. Daszyńskiego Warszawa
1927 - W pierwszą rocznicę przewrotu majowego
1927 - Czy socjaliści mogą uznać dyktaturę proletariatu


kalendarium

1872 - rozpoczął naukę w szkole oo. Bernardynów w Zbarażu
1878 - rozpoczął naukę w gimnazjum w Stanisławowie
1882 V - został wydalony z gimnazjum
1884 IX - przeniósł się do Lwowa
1886 IX - został guwernerem dzieci znajomych swoich rodziców w jednej ze wsi na Podolu
1888 IV 8 - został eksternistycznie dopuszczony do egzaminu maturalnego
1888 IX 22 - otrzymał świadectwo dojrzałości
1888 X - rozpoczął studia na UJ
1889 - podjął korepetycje w Łomżyńskim
1889 V 1/2 - został aresztowany
1889 XI 11 - został wydalony z Królestwa Polskiego i relegowany z UJ
1890 I - wyjechał do brata do Davos w Szwajcarii
1890 X 1 - powrócił do Galicji
1890 X - wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego
1890 XI 7 - na poufnej naradzie we Lwowie zainicjował utworzenie Partii Robotniczej w Galicji
1891 V 1 - przemawiał na wiecu wyborczym we Lwowie
1891 VI - reprezentował Partię Robotniczą w Wiedniu na Kongresie Socjalno - Demokratycznej Partii Robotniczej Austrii
1891 VIII - brał udział w obradach II Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w Brukseli
1891 IX - objął kierownictwo berlińskiej redakcji „Gazety Robotniczej”, wydawanej przez Socjalno - Demokratyczną Partię Niemiec i wspieranej przez Towarzystwo Socjalistów Polskich
1892 - wziął udział we Lwowie w I Zjeździe Partii Robotniczej, na którym przemianowano Partię Robotniczą na Socjalno - Demokratyczną Partię w Galicji
1892/1893 - wypoczywał w Karpatach
1893 II - przeniósł się do Krakowa
1893 III - uczestniczył w II Kongresie socjalistycznym w Krakowie i trafił na 5 dni do aresztu
1893 X - przeniósł się do Lwowa
1896 - brał udział w międzynarodowym kongresie, który odbył się w Londynie
1897 III 11 - został wybrany z okręgu krakowskiego do Rady Państwa w Wiedniu, gdzie pełnił funkcje przewodniczącego klubu Związku Posłów Socjalno - Demokratycznych
1897 VII 6 - w Wiedniu ożenił się z aktorką Marią Paszkowską
1897 IX - na V Zjeździe SDPG we Lwowie z jego inicjatywy podjęto decyzję o objęciu działalnością partyjną części Śląska należącego do państwa Habsburgów
1900 - ponownie wybrano go do Rady Państwa z okręgu krakowskiego
1902 - 1919 - zasiadał jako radny w Radzie Miejskiej m. Krakowa
1905 - poparł walkę z caratem prowadzoną przez polskich socjalistów
1905 XI - był jednym z organizatorów strajku powszechnego w Galicji i całej Austrii
1906 - w wewnętrznym konflikcie PPS pomiędzy „starymi” i „młodymi” udzielił poparcia tym pierwszym 1907 XII - w wyborach dodatkowych, wybrano go do Rady Państwa z okręgu frysztackiego na Śląsku
1910 IX - X - przebywał w USA, dokąd wyjechał na zaproszenie Związku Socjalistów Polskich w Ameryce Północnej
1911 - po raz kolejny wybrany został do Rady Państwa, tym razem z okręgu krakowskiego
1912 XI 10 - w Wiedniu wziął udział w spotkaniu działaczy niepodległościowych, na którym utworzono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Pełnił w niej funkcję delegata PPSD
1914 VIII - przyłączył się na krótko do I Kompanii Kadrowej
1914 VIII 16 - w powstałym Naczelnym Komitecie Narodowym, wszedł w skład Sekcji Zachodniej
1914 XI - po ewakuacji NKN do Wiednia, stał się członkiem jego Komisji Wykonawczej
1915 I - reprezentując NKN wyjechał do Berlina, gdzie przekonywał do Legionów Polskich
1916 III - był jednym z inicjatorów wejścia Klubu Polskich Socjalnych Demokratów w skład Koła Polskiego, którego został wiceprezesem
1917 VII 31 - wystąpił z NKN
1918 X 28 - po utworzeniu w Krakowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej początkowo wszedł w skład jej prezydium, po kilku dniach jednak wycofał się z PKL
1918 XI w nocy z 6/7 - stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie, jednak po powrocie J. Piłsudskiego oddał mu władzę
1918 XI 14 - Piłsudski powierzył mu misję utworzenia rządu
1918 XI 17 - po nieudanej próbie budowy koalicyjnego gabinetu ustąpił na rzecz Jędrzeja Moraczewskiego
1919 I 26 - został wybrany do Sejmu Ustawodawczego, w którym stanął na czele klubu parlamentarnego Związku Polskich Posłów Socjalistycznych
1919 IV 26 - na rozpoczętym kongresie zjednoczeniowym PPS został jednym z trzech przewodniczących Rady Naczelnej oraz członkiem CKW
1920 IV - XII - pełnił funkcję przewodniczącego sejmowej komisji spraw zagranicznych
1920 VII 21 - w obliczu inwazji bolszewickiej, został wicepremierem Rządu Obrony Narodowej i poprowadził szeroko zakrojoną akcję propagandową w kraju i za granicą na rzecz skupienia wszystkich sił do walki z Armią Czerwoną
1920 VII 24 - 1921 I - w składzie Rządu Obrony Narodowej sprawował stanowisko jako zastępca prezydenta ministrów
1922 XI - w wyborach do Sejmu ponownie uzyskał mandat poselski
1923 - z jego inicjatywy założone zostało Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, w którym przez dziesięć lat pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Głównego
1924 I 1 - na XIX Kongresie PPS w Krakowie wybrany został prezesem Rady Naczelnej
1925 IX 26 - objął stanowisko wicemarszałka Sejmu
1926 X - 1928 IV - był redaktorem naczelnym opozycyjnego wobec sanacji tygodnika „Pobudka”
1929 X - broniąc zasad demokracji parlamentarnej, stanowczo odmówił otwarcia sesji sejmowej w obecności ponad stu uzbrojonych oficerów towarzyszących J. Piłsudskiemu
1930 - jako marszałek Sejmu wsparł działania opozycji, tzw. „Centrolewu”, wysyłając między innymi depeszę solidaryzującą się z obradującym w Krakowie Kongresem Obrony Prawa i Wolności Ludu
1930 XI - po rozwiązaniu parlamentu przez Prezydenta RP (30 sierpnia 1930), ponownie uzyskał w wyborach mandat poselski
1931 V - obradujący w Krakowie XXII Kongres PPS po raz kolejny wybrał go na przewodniczącego RN
1931 II - przez ponad pięć lat aż do śmierci przebywał w sanatorium w Bystrej Śląskiej
1932 - złożył rezygnację z funkcji prezesa TUR
1934 V - na XXIII Kongresie PPS w Warszawie otrzymał tytuł honorowego przewodniczącego
1936 XI 3 - miasto zorganizowało mu uroczysty pogrzeb
1937 - jego imieniem nazwano aleję w dzielnicy Grzegórzki biegnącą od ulicy Grzegórzeckiej do ulicy Podgórskiej
1986 - na fasadzie kamienicy przy ulicy Kremerowskiej 6, gdzie mieszkał, umieszczono tablicę pamiątkową


źródła
Adam Ciołkosz, Ludzie PPS, Londyn 1981

Ignacy Daszyński, Pamiętniki, t. I, Kraków 1925

Adam Próchnik, Ignacy Daszyński. Życie, praca, walka., Warszawa 1934