Edward Dembowski

(25 IV 1822 Klementowice koło Puław – 27 II 1846 Podgórze - Kraków)

działacz polityczny, filozof, krytyk literacki, publicysta

Czerwony Kasztelanic

rodzina

herbu Jelita

pochodził z bogatej rodziny ziemiańskiej

syn Leona (1798 - ?),kasztelana, ministra skarbu, i Julianny(zmarła w 1823), córki Michała Korwin – Kochanowskiego, oficera (kapitan) korpusu inżynierów, ministra spraw wewnętrznych, senatora, kasztelana, wojewody i Justyny ze Święcickich

poślubił Anielę Chłędowską, (1824 XI 17 Lwów – 1902 XI 30 Zahajki na Podlasiu)

dzieci:

Czesław, absolwent Wydziału Prawa Szkoły Głównej, zmarł w 1886

Julia, żona Aleksandra Karpińskiego

Edward

biogram

            Po śmierci matki, wychowywał się pod opieką babki Konstancji, damy dworu księżnej Izabeli Czartoryskiej. W domu odebrał gruntowne wykształcenie w zakresie filozofii i literatury na poziomie uniwersyteckim. Jego nauczycielami byli między innymi matematyk, profesor zlikwidowanego Uniwersytetu Warszawskiego Adrian Krzyżanowski i pan Rohn, nauczyciel języka niemieckiego. Wraz z ojcem odbył kilkumiesięczną podróż po Europie, zwiedzili między innymi Drezno, Lipsk, Weimar, Bonn, Kolonię, Monachium, Mediolan, Wenecję, Wiedeń.

            Po powrocie do kraju poślubił Anielę Chłędowską, której rodzice posiadali w Galicji majątek Jawornik i drukarnię z kamienicą w Warszawie i z którą wspólnie prowadzili działalność samokształceniową w środowisku warszawskiej młodzieży. Kontynuował studia historyczne, filozoficzne, literackie i translatorskie. Rozpoczął także publikowanie swoich prac na łamach prasy warszawskiej oraz rozpoczął wydawanie wspólnie z Hipolitem Skimborowiczem własnego czasopisma pt. „Przegląd Naukowy”, w którym publikował wiele tekstów filozoficznych i krytycznoliterackich. Był zwolennikiem i propagatorem filozofii Hegla, którą interpretował w duchu radykalnym.

            Włączył się w działalność konspiracyjną, zaczął współpracę z tajną organizacją niepodległościową o nazwie Stowarzyszenie Ludu Polskiego, zagrożony aresztowaniem, wraz z żoną schronił się w Księstwie Poznańskim, gdzie nawiązał kontakty ze Związkiem Plebejuszy i założonym przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie Komitetem Poznańskim.

            Wydalony z Prus wyjechał do Brukseli, następnie znalazł się w Galicji, gdzie jako emisariusz Towarzystwa Demokratycznego Polskiego brał udział w przygotowaniach powstańczych. Natrafił na gotową strukturę konspiracyjną przygotowaną przez Ludwika Gorzkowskiego. Prowadził agitację wśród chłopów, był założycielem komitetów rewolucyjnych w Tarnowie i Lwowie.

            Gdy wybuchło powstanie w imieniu Rządu Narodowego zajął Wieliczkę, zorganizował oddział złożony z 200 górników, z którymi przybył do Krakowa i objął stanowisko sekretarza dyktatora J. Tyssowskiego. Udaremnił przejęcie władzy przez M. Wiszniewskiego i stał się faktycznym przywódcą powstania krakowskiego. Założył Klub Rewolucyjny oraz „Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej”. Dzięki jego staraniom ogłoszono dekrety o utworzeniu warsztatów narodowych, o zniesieniu powinności pańszczyźnianych, tytułów i przywilejów stanowych, wydał odezwę Do wszystkich Polaków umiejących czytać.

            Aby zachęcić chłopów do wystąpienia przeciwko Austriakom, zorganizował religijno - patriotyczną procesję, która miała wyruszyć z Krakowa i dotrzeć do okolicznych wsi. Po uroczystym nabożeństwie w kościele Mariackim o godzinie 15 i patriotycznych kazaniach, które wygłosili ks. Andrzej Karczyński i ks. Mateusz Solarski, procesja dotarła do Podgórza.

            Od Mogilan wkroczył oddział żołnierzy austriackich generał Collina, którzy zaczęli strzelać do uczestników procesji, zginęło 28 osób, wielu zostało rannych. Austriacy aresztowali 32 księży i ponad 100 osób różnego stanu i wieku. Wśród poległych był także Dembowski, przeszyty kulą i dobity bagnetem oraz ks. Solarski. Wszyscy zostali pochowani we wspólnej mogile na starym cmentarzu Podgórskim.

            Jego grób, jedyny na tym cmentarzu, otoczony jest stałą opieką.

wybrane prace

1843 - Kilka myśli o eklektyzmie

1843 - O dramacie dzisiejszym w piśmiennictwie polskim

1845 - Myśl o przyszłości filozofii

1845 - Piśmiennictwo polskie w zarysie

kalendarium

1828 – wyjechał z Klementowic do Warszawy

1831 – 1837 – przebywał wraz z ojcem w Klementowicach

1837 – powrócili do Warszawy

1840 – podróżował z ojcem po Niemczech, Szwajcarii i Włoszech

1841 – poślubił Anielę Chłędowską

1842 I 1 – ukazał się pierwszy numer „Przeglądu Naukowego”

1842 – urodziła mu się córka Julia

1843 V - ojciec przekazał należną mu formalnie część majątku: folwarki pod Tarczynem, kamienicę w Warszawie przy ulicy Mazowieckiej i 100.000,- złotych w gotówce

1843 VIII – wyjechał do Wrocławia

1843 X – wraz z żoną przybył do Poznania, został aresztowany na kilka tygodni

1844 I – został zwolniony z aresztu

1844 X 30 - został zwolniony z nadzoru policyjnego i wyjechał do Belgii

1845 II – przybył do Galicji

1845 III 13 – prowadził w Tarnowie bezskuteczne rozmowy z ziemiaństwem galicyjskim

1846 I 6 – we Lwowie pod pseudonimem Prawdomiła Karpat wydał pierwszy numer rewolucyjnego pisma „Kosa”

1846 II 24 – przybył do Krakowa

1846 II 26 – zapobiegł przejęciu władzy przez M. Wiszniewskiego

1846 II 27 – stanął na czele procesji

1846 III 1 – poległych w zajściach pochowano pośpiesznie w zbiorowej mogile pod murem podgórskiego cmentarza

1848 – ich pamięć została uczczoną przez ufundowanie tablicy, która została przez Austriaków zdjętą

1920 – jego imię nadano alei w XIII dzielnicy Podgórze, która łączy się z ulicą por. Andrzeja Stawarza i aleją Powstańców Śląskich

1936 XI 1 – członkowie podgórskiego oddziału Związku Legionistów poświęcili do dziś zachowaną tablicę, którą ufundowali wraz ze skromnym nagrobkiem

1966 VII 16 – w Podgórzu odsłonięto jego pomnik dłuta Józefa Potempy