Adam Jerzy Czartoryski
(14 I 1770 Warszawa – 15 VII 1861 Montfermeil, Francja)
polityk, dyplomata, senator, mecenas literatury i sztuki
rodzina
książę, syn Adama Kazimierza Joachima (1734 Gdańsk – 1823 Sieniawa), członek Sejmu Wielkiego, generał lejtnant wojska litewskiego, kawaler orderu Orła Białego, i Izabeli Elżbiety z Flemmingów (1745 Warszawa – 1835 Sieniawa)
rodzeństwo: Aleksander Jerzy (1762 – 1763); Zofia Maria (1763); Teresa (1765 – 1780); Maria Anna (1768 – 1854), mąż Fryderyk Ludwik Wirtemberski (1756 – 1817); Konstanty Adam Aleksander (1773 – 1860), żona 1. Aniela Radziwiłł, 2. Maria Dzierżanowska; Zofia (1778 – 1837), mąż Stanisław Kostka Franciszek Zamoyski; Gabriela (1780 - 1780)
poślubił: Anna Zofia księżna Sapieha – Kodeńska herbu Lis (1798 – 1864), córka Aleksandra Antoniego Sapiehy, adiutanta cesarza Napoleona I i Anny Jadwigi Zamoyskiej
dzieci: Witold (1822 Puławy – 1865 Algier), poślubił Marię Cecylię Grocholską; Leon (1825 – 1827); Władysław (1828 Warszawa – 1894 Boulogne-sur-Seine), fundator Muzeum Czartoryskich w Krakowie, żona 1. Maria Amparo Munozde Rianzares, 2. Małgorzata Adelajda Bourbon-Orleańska; Izabela Elżbieta (1830 – 1899), mąż Jan Kanty hrabia Działyński (1829 – 1880); Elżbieta Maria Teresa
biogram
Urodzony w związku małżeńskim księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli, ale jego prawdziwym ojcem był Nikołaj Repnin, poseł rosyjski w Warszawie i kochanek Izabeli Czartoryskiej.
Otrzymał staranne wykształcenie domowe, które pogłębiał za granicą. Podróżował do krajów zachodnioeuropejskich i poznawał funkcjonowanie samorządu, parlamentu i manufaktur. Po II rozbiorze Polski służył w Petersburgu (między innymi był adiutantem wielkiego księcia Aleksandra) co pomogło rodzinie odzyskać zasekwestrowane przez Rosję majątki. Został bliskim współpracownikiem cara Aleksandra I w zakresie spraw polskich.
Był przeciwnikiem powstania listopadowego, ale po jego wybuchu włączył się natychmiast do jego kierownictwa, stanął na czele Rządu Narodowego. Po obaleniu rządu wyjechał do Anglii, a następnie osiadł w Paryżu, jego siedzibą był Hotel Lambert. Stał się przywódcą obozu konserwatywno–liberalnego Wielkiej Emigracji, popularyzował sprawę polską wśród polityków, dyplomatów i w opinii publicznej wielu krajów, patronował licznym inicjatywom związanym z narodową kulturą, skupił większość twórców kultury działających na emigracji. Był prezesem Towarzystwa Historyczno-Literackiego i współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu.
Największe nadzieje w odzyskaniu przez Polskę niepodległości widział w konflikcie zbrojnym państw zachodnich z Rosją. Był gorącym zwolennikiem niepodległościowych ruchów społecznych w Europie w okresie Wiosny Ludów. Zabiegał o utworzenie polskich formacji wojskowych w wojnie krymskiej. Był autorem wielu pism politycznych, rozpraw, wierszy i poematów.
wybrane publikacje:
1840 - Bard polski
1904 - Pamiętniki ks. Adama Czartoryskiego i korespondencya jego z cesarzem Aleksandrem I T. 1
1905 - Pamiętniki ks. Adama Czartoryskiego i korespondencya jego z cesarzem Aleksandrem I T. 2
Pamiętniki i memoriały polityczne 1776-1809
kalendarium
1786 – 1788, 1789 – 1791 i 1792 – 1794 – odbył podróże do krajów zachodnich
1787 – wraz z S. Piattolim opracował projekt działań politycznych Familii, związanych z przygotowaniami do Sejmu Czteroletniego
1792 – w wojnie przeciw Rosji uczestniczył w kampanii litewskiej (otrzymał Krzyż Virtuti Militari)
1795 – rozpoczął służbę w Petersburgu
1799 – został wysłany jako ambasador rosyjski przy królu sardyńskim Karolu Emanuelu IV
1801 – wrócił do Petersburga
1802 – został mianowany członkiem Komisji Szkół
1803 – został członkiem Komisji Szkół Wojskowych oraz kuratorem wileńskim
1804 – został zastępcą ministra spraw zagranicznych
1805 – został członkiem Senatu i Rady Państwa
1806 – 1807 – w czasie wojny przygotowywał w Wilnie proklamowanie Aleksandra I królem Polski
1817 IX 25 – poślubił w Radzyniu Annę Zofię
1831 I 30 – stanął na czele Rządu Narodowego
1831 IX – wyjechał z Królestwa Polskiego do Anglii
1833 – osiadł w Paryżu
1834 – jego siedzibą został Hotel Lambert
1853 – 1854 – podczas wojny krymskiej zabiegał o utworzenie wojska polskiego
1856 – po pokoju paryskim wycofał się z czynnej polityki
1858 – stopniowo przekazywał synowi Władysławowi kierowanie Hotelem Lambert
1858 – odwiedził Gołuchów
1865 VIII – trumny ze szczątkami księcia oraz jego żony zostały przewiezione do Sieniawy na Podkarpaciu i złożone w rodowej krypcie