Stefan Czarniecki
(1599 Czarnca koło Włoszczowej – 16 II 1665 Sokołówka koło Brodów)
hetman polny koronny
rodzina
herbu Łodzia, syn Krzysztofa (1564 – 1636), starosty chęcińskiego i żywieckiego, i Krystyny Rzeszowskiej
miał ośmioro braci i siostrę Katarzynę
poślubił Zofię Kobierzycką
mieli dwie córki: Konstancja Joanna i Aleksandra Katarzyna (poślubiła Jana Klemensa Branickiego) ;
biogram
Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej osiadłej w województwie sandomierskim w Czarncy. W szlachetnym domu, znanym tylko z cnoty, Dzielny Czarniecki się chował - pisał o nim Julian Ursyn Niemcewicz.
Od najmłodszych lat służył w wojsku i uczestniczył niemal we wszystkich zbrojnych działaniach ówczesnej Rzeczypospolitej. Karierę wojskową rozpoczął u boku swojego starszego brata Pawła w latach dwudziestych XVII wieku. Prawdopodobnie brał udział w walkach z Turkami i Tatarami pod Chocimiem. Następnie pod komendą Stanisława Koniecpolskiego walczył z wojskami króla szwedzkiego Gustawa Adolfa na Pomorzu i na terenie Prus.
W latach trzydziestych wziął udział w wyprawach króla Władysława IV na Rosję, w której po raz pierwszy wystąpił w stopniu oficerskim, jako porucznik chorągwi kozackiej hetmana Marcina Kazanowskiego.
W latach czterdziestych XVII wieku brał udział w walkach na wschodnich krańcach państwa z Tatarami oraz z Kozakami, którzy wzniecili powstanie pod wodzą Chmielnickiego. Pod Żółtymi Wodami dostał się nawet do niewoli tatarskiej, a następnie kozackiej.
Zasłynął jako mistrz wojny podjazdowej (tzw. "wojny szarpanej"). Zastosowana przez niego taktyka niepodejmowania dużych, rozstrzygających bitew, współdziałania regularnej armii z partyzantką, szybkich przegrupowań oddziałów wojskowych przyniosła bardzo korzystne rezultaty w walce z wojskami szwedzkimi Karola X Gustawa.
W przeciwieństwie do innych nie podporządkował się Szwedom i nie współpracował z nimi. Zdecydowanie za to opowiedział się za królem polskim Janem Kazimierzem. Na jego polecenie przygotował Kraków do oblężenia przez Szwedów (oddał słabo ufortyfikowany Kazimierz, spalił przedmieścia) i bronił miasto przez trzy tygodnie, jednak pozbawiony posiłków musiał skapitulować. Po podpisaniu kapitulacji wyprowadził swoje wojska z miasta i przystąpił do dalszych działań przeciw wojskom Karola Gustawa. Odpierał najazd nowego sojusznika Szwedów - księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Król za zasługi wojenne wynagrodził go tytułem wojewody ruskiego.
Następnie walczył w Danii z atakującymi to państwo Szwedami. Jego największymi osiągnięciami było zdobycie szturmem twierdzy Koldyngii i przeprawa jazdy wpław na wyspę Als. Ta wyprawa a szczególnie opis przeprawy wpław na wyspę Alsen - podkoloryzowana, przez Paska, służącego pod rozkazami Czarnieckiego - przeszła do legendy. (Można dodać, że w rzeczywistości na wyspę tylko konie przedostały się wpław a wojsko dotarło na tratwach). Jeszcze przed zawarciem pokoju ze Szwedami w Oliwie rozpoczął walkę przeciw Rosji, której wojska wkroczyły w granice Rzeczypospolitej.
Na początku lat sześćdziesiątych XVII wieku prowadził działania na Ukrainie przeciw Kozakom i brał udział w wyprawie moskiewskiej Jana Kazimierza. Na Ukrainie dowiedział się o nadaniu przez króla tytułu i urzędu hetmana polnego - nastąpiło to tuż przed jego śmiercią. Zmarł na skutek odniesionych ran, gdy powracał do Lwowa.
Uroczystości żałobne odbyły w stolicy, następnie trumna z ciałem hetmana trafiła do jego rodzinnej Czarncy, gdzie został pochowany w pięknym kościele ufundowanym przez niego samego. Naprzeciwko kościoła w Czarńcy jest park dworski, z kamieniem, upamiętniającym Czarnieckiego.
Leszek Podhorodecki - biograf Stefana Czarnieckiego wyliczył, że brał on udział ogółem w 80 bitwach, potyczkach i oblężeniach walcząc z wojskiem przeciwnika. W czasie stoczonych walk został zraniony aż siedem razy niejednokrotnie ciężko. Jest polskim bohaterem narodowym i wzorem patriotyzmu.
Tekst polskiego hymnu narodowego wspomina jego nazwisko:
"...Jak Czarniecki do Poznania,
po szwedzkim zaborze,
dla ojczyzny ratowania,
wrócim się przez morze..."
Był jednak najbardziej bezwzględnym polskim wodzem XVII stulecia. Jego wojska regularnie mordowały jeńców i ludność cywilną (w skali przewyższającej obyczaje epoki) oraz niesamowicie łupiły współobywateli. Zgromadził wielki majątek z łupów i okupów za jeńców, który przekazał bratankowi Stefanowi Stanisławowi.
Ale podwaliny pod nowy ród magnacki zbudował nie Stefan Stanisław, a Jan Klemens Branicki, który ożenił się z córką hetmana Aleksandrą Katarzyną.
kalendarium
1621 - brał udział w bitwie pod Chocimiem w rocie rotmistrza Idziego Kalinowskiego
1624 - brał udział w bitwie z Tatarami pod Martynowem
1626 - 1629 - walczył w kampanii szwedzkiej
1630 - 1632 - spędził w służbie cesarskiej (prawdopodobnie w szeregach chorągwi lisowskiej)
1633 - został porucznikiem
1634 VI - za zasługi wojenne otrzymał nadanie 200 włók ziemi w Popowej Górze w województwie smoleńskim
1636 - poślubił Zofię Kobierzycką
1648 - jako rotmistrz brał udział w walkach przeciwko powstaniu Bohdana Chmielnickiego
1648 - został jako poseł uwięziony przez Tuhaj - beja
1649 - został wykupiony z niewoli
1652 I - uczestniczył w sejmie walnym wybrany deputatem wojskowym
1652 - otrzymał urząd oboźnego koronnego
1655 V 14 - został kasztelanem kijowskim i senatorem
1655 - 1660 - w czasie potopu szwedzkiego pozostał wierny królowi
1655 IX 19 - z Janem II Kazimierzem przybył do Krakowa
1655 IX 25 – król powierzył mu obronę Krakowa
1655 IX 26 - 1655 X 17 - bronił oblężonego przez Szwedów Krakowa, został mianowany gubernatorem miasta
1655 X 13 - zdecydowano o poddaniu miasta
1655 X 19 - po uzgodnieniu warunków kapitulacji z wojskiem wymaszerował z Krakowa
1655 XII 30 - otrzymał starostwo kowelskie na Wołyniu
1656 I - został mianowany regimentarzem, organizował walkę podjazdową, odnosząc wiele sukcesów
1656 IV 7 - odniósł zwycięstwo w bitwie pod Warką
1657 III 3 - mianowany został wojewodą ruskim
1657 IX - uczestniczył w wyzwoleniu Krakowa
1665 I 2 - król podpisał nominację Czarnieckiego na hetmana polnego koronnego
1900 - Kraków utrwalił jego pamięć nazwą ulicy w XIII dzielnicy Podgórze, łączącej się z ulicą Bolesława Limanowskiego
źródła:
Kersten Adam, Stefan Czarniecki 1599 - 1665, Warszawa 1963
Nowak Tadeusz, Obrona Krakowa przez Stefana Czarnieckiego w roku 1655, Warszawa 1963
Spieralski Zdzisław, Stefan Czarniecki 1604 - 1665, Warszawa 1957
Wimmer Jan, Wojna polsko - szwedzka 1655 - 1660, Warszawa 1973