List Karola Chłapowskiego, męża Heleny Modrzejewskiej, do siostry, Anny Chłapowskiej

Anaheim, Kalifornia, 18 listopada 1876 roku

Kochana Aneczko!

Nie wiem, czy moje listy dochodzą do Was, bo jakoś od Was już dawno wiadomości nie miałem, a prócz tego wiem prawie z pewnością, że list na 14 stron, który pisałem do Frania, zaginął w drodze. Poczty bowiem są tu jeszcze trochę w pierwotnym stanie.

Jesteśmy tu już od miesiąca w Anaheim, gdzieśmy wynajęli domek z ogrodem i gdzie żyjemy czysto po amerykańsku. Co do zdrowia, tom jeszcze nigdy w życiu tak zdrów nie był. Od czasu wyjazdu z Europy raz tylko głowa bolała w N. Jorku. Helcia także dotąd doskonale się miewa. Bardzo zmężniała i utyła. Obu [!] nam morze nadzwyczaj posłużyło, toteż jesteśmy zakochani w oceanie. W San Francisco siedzieliśmy 3 tygodnie, gdzie musieliśmy przygotowywać jeszcze pole do występów Helci. [...]

Dziwna to ta Kalifornia, taka mieszanina cywilizacji z pierwotnym stanem natury. Jesteśmy tu już prawie na samym krańcu osiedlonych okolic. O 10 mil angielskich, czyli o dwie polskie mile na wschód są góry, a za górami pustynia, gdzie już ludzi nie spotkasz — rodzaj Sahary. O 13 mil angielskich, czyli 2,5 mil polskich na zachód mamy Ocean Spokojny, a wokoło nas step, na którym rzadko tylko bieli się farma. Dużo tu jest Indian, ale cywilizowanych przez dawnych misjonarzy katolickich, bardzo dobrzy ludzie i najlepsi robotnicy. Tutaj do służby to używa się tylko ludzi farbowych [!], tj. Chińczyków, Indian lub Murzynów, i to tak: do kuchni i pralni — Chińczyków, do koni i do winnicy — Indian, a do dzieci — Indianki, zaś Murzynów to tylko do parady, bo są drodzy i dość leniwi. Także dużo tu jest Meksykanów z dawnej ludności. Są tu także mieszańce, nieźli ludzie, lecz dzicy trochę i próżniacy. Masa tu jest narodowości w tym małym Anaheim, jak zresztą w całej Kalifornii. W ogóle Kalifornijczyk jest bardzo odmienny od Amerykanów z zachodu, stokroć sympatyczniejszy. Może to ten łagodny klimat i ta bogata natura tak dobrze wpływa na ludzi. […]

Chciałbym Ci opisać nasz klimat, ale to trudno; mało odmienny w zimie i w lecie, tylko że w zimie masz kilkanaście dni deszczów. W nocy, a mianowicie koło 2-ej aż do 6-tej rano jest dość chłodno, ale za to o 8-mej już masz tak ciepło jak u nas w czerwcu. W samo południe przychodzi dzień w dzień wietrzyk od morza, który nie dozwala skwarowi dokuczać. Jedyna tu ciężka rzecz, to wiatr tak zwany Santa Ana Wind, który się zjawia z 2 lub 3 [razy] do roku i jest bardzo parny i gorący, rodzaj sirocco, lecz nie trwa nigdy dłużej nad kilka godzin. Teraz, w połowie listopada, mamy przed domem kwitnące róże i heliotropy, pomarańcze i cytryny okryte owocem itd.

Ja tu co dzień jeżdżę konno na mustangu, który mnie kosztuje 15 dolarów, albo Helcię wywożę w małym buggy jednokonnym. Także i poluję dużo, bo tu miliony zajęcy, kuropatw, bażantów itd. Dzikie zwierzęta tutejsze niestraszne, tylko jeden grizzli, czyli szary niedźwiedź, ale tych już bardzo mało. Od ludzi także strachu nie ma, nikt tu nie zamyka drzwi — czasem wszyscy wyjadą z domu i dom stoi otwarty przez kilka dni i nikt nic nie ukradnie. A przecież policji nie ma, ale za to jak ktoś co zrobi, to go wszyscy ścigają i sami ukarzą. Naturalnie w wielkich miastach jest gorzej, ale ja tu mówię o życiu wiejskim.

W domu mamy dużo zajęcia, gdyż innych sług prócz Anusi nie trzymamy, a ona sama dotychczas wprawdzie bardzo chętna, ale za to jest ogromnie powolna i idealnie głupiutka. Helcia więc, ucząc się ról, sama gotuje. [...]

Ściskam Cię już, kochana Aneczko, pisz jak najczęściej, bo tu strasznie nam tęschno [!] za Wami. Wszystko tu by było śliczne, gdyby nie żal za kilku drogimi sercu istotami, które tak daleko od nas. List, jeżeli natrafi na dobry statek i w samą porę wyjdzie, może iść nie dłużej jak 22 dni — nie otrzymujemy go wszakże zwykle przed miesiącem. [...]

Ściskam Cię jeszcze raz z całego serca wraz z Twoimi dziatkami i mężem.

Wasz Karol

Korespondencja Heleny Modrzejewskiej i Karola Chłapowskiego, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, s. 356–358.