Józef Cyrankiewicz
(23 IV 1911 Tarnów – 20 I 1989 Warszawa)
działacz socjalistyczny i komunistyczny, polityk, prawnik i dziennikarz, premier
rodzina
wywodził się z patriotycznej rodziny (syn Józefa, inżyniera geodety, endeckiego działacza w Galicji, i Reginy Szlapak, córki właściciela kilku tartaków)
wnuk Stanisława
trzykrotnie żonaty:
1. Joanna Halina Munk-Leszczyńska (siostra reżysera Andrzeja Munka)
2. aktorka Nina Andrycz
3. kardiolog Krystyna Tempska
biogram
Najdłużej w historii Polski urzędujący premier.
Podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, których nie ukończył, związał się z ruchem socjalistycznym. W czasie studiów działał w Akademickim Związku Pacyfistów, gdzie poznał Krystynę Munk, swoją narzeczoną. Zaczął bywać na urządzanych w mieszkaniu Wasilewskich spotkaniach z działaczami Polskiej Partii Socjalistycznej, publikował artykuły w związanym z PPS piśmie „Naprzód”, został członkiem tej partii. Działał również w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego, w którym pełnił funkcję wiceprzewodniczącego oddziału krakowskiego.
Kiedy na Uniwersytet Jagielloński zawitał minister spraw zagranicznych faszystowskich Włoch, Dino Grandi, Cyrankiewicz wręczył mu po wykładzie wiązankę czerwonych róż. „Proszę, aby pan złożył ją na grobach zamordowanych przez faszystowski reżim socjalistów” – oznajmił. Rozwścieczony podarkiem Grandi (odznaczony wcześniej przez prezydenta Mościckiego Orderem Orła Białego) wyjął portfel i dał Cyrankiewiczowi plik banknotów z prośbą, aby kupił za nie róże na groby zamordowanych w Polsce faszystów. O skandalu pisała krakowska prasa.
Jako oficer rezerwy WP wziął udział w kampanii wrześniowej, po przegranej bitwie pod Tomaszowem Lubelskim, gdzie jego bateria została rozbita, dostał się do niewoli. Uciekł z wagonu bydlęcego wiozącego jeńców i dostał się do Krakowa. Aby nie trafić w ręce gestapo, zamieszkał u rodziny Munków, choć jego narzeczona Krystyna znalazła się na Zachodzie. Po pół roku wspólnego mieszkania oświadczył się jej siostrze Joannie Halinie i wziął z nią ślub w parafii św. Szczepana.
Został przywódcą konspiracyjnego PPS-WRN (Wolność, Równość, Niepodległość) w Krakowie, rozbudowywał struktury podziemne partii, zgodnie współpracował z szefem okręgu Związku Walki Zbrojnej gen. Tadeuszem Borem-Komorowskim. Sekretarz utworzonego w Londynie Komitetu Zagranicznego PPS Adam Ciołkosz stale utrzymywał z nimi kontakt i wysoko oceniał raporty nadsyłane z kraju. Podczas działalności konspiracyjnej, zorganizował akcję odbicia z rąk Gestapo Jana Karskiego. Ujęty przez Gestapo w zasadzce (tzw. "kotle"), urządzonym w lokalu szefa sztabu okręgu krakowskiego ZWZ, został więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz oraz Mauthausen - współtworzył wraz z między innymi Witoldem Pileckim tamtejszy ruch oporu.
Po zwolnieniu z obozu, znalazł się we władzach koncesjonowanego przez komunistów PPS, wchodząc w skład Rady Naczelnej PPS, pełnił jednocześnie funkcję sekretarza generalnego Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS, oraz członka Komisji Politycznej Centralnego Komitetu Wykonawczego, był również prezesem Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych. Należał do działaczy socjalistycznych, którzy opowiedzieli się za ścisłą współpracą z komunistami z Polskiej Partii Robotniczej, był realizatorem komunistycznej koncepcji zjednoczenia PPS i PPR.
Został współpracownikiem W. Gomułki, był rzecznikiem ograniczonej liberalizacji i reform gospodarczo - społecznych. W czasie wydarzeń Czerwca 1956 opowiedział się przeciwko robotnikom i nakazał oddziałom LWP i Korpusowi Bezpieczeństwa Wewnętrznego brutalnie stłumić powstanie robotnicze w Poznaniu. W czasie kryzysu politycznego Marca 1968 wystąpił przeciwko protestującym studentom, w Sejmie wygłosił demagogiczną mowę potępiającą uczestników protestów społecznych. Pomimo tego, pomógł Markowi Edelmanowi (zwolnionemu z pracy w szpitalu wojskowym za żydowskie pochodzenie) znaleźć pracę w szpitalu miejskim.
Podczas protestów robotniczych Grudnia 1970 zaakceptował decyzję Gomułki o strzelaniu do robotników i przyjął ją do realizacji jako premier rządu. W konsekwencji tych wydarzeń został odsunięty od ważnych stanowisk w państwie i partii.
kalendarium
1930 – zgłosił się na ochotnika do Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii, uzyskał stopień podporucznika rezerwy
1931 – rozpoczął studia na Wydziale Prawa UJ, których z powodów politycznych nie ukończył
1933 – został członkiem PPS
1935 - został sekretarzem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Krakowie
1936 III – organizował strajk powszechny poparcia dla robotnic „Semperitu”
1939 IX 15 – dostał się do niewoli po bitwie pod Tomaszowem Lubelskim
1939 - 1941 - działał w PPS-WRN
1940 VIII – poślubił Joannę Halinę Munk
1940 XII – pojechał do Warszawy, by zaproponować jednemu z przywódców PPS, Zygmuntowi Zarembie, by kierownictwo partii nawiązało za pośrednictwem przebywającej w ZSRR Wandy Wasilewskiej kontakt ze Stalinem, propozycja została odrzucona
1941 IV 19 – został aresztowany przez gestapo, trafił na rok do więzienia przy ul. Montelupich
1941 - 1945 - był więziony w Oświęcimiu i Mauthausen
1945 - 1948 - pełnił funkcję sekretarza generalnego Rady Naczelnej PPS
1946 - 1947 - był ministrem bez teki w rządzie E. Osóbki-Morawskiego
1947 - 1972 - poseł na sejm
1947 - 1952 oraz 1954 - 1970 - był premierem
1948 - wstąpił do PZPR
1948 - 1954 - był członkiem Biura Organizacyjnego i sekretarz KC
1948 - 1971 - był członkiem Biura Politycznego KC
1949 - 1972 - był przewodniczącym Rady Naczelnej ZBOWiD
1949 VI 2 – w trakcie rozpoczętej I Wojewódzkiej Konferencji PZPR poinformował, że podjęta została decyzja ulokowania pod Krakowem, na terenie wsi Mogiła, wielkiego kombinatu metalurgicznego, który powstanie we współpracy z ZSRR
1952 - 1954 - pełnił funkcję wicepremiera
1956 - został współpracownikiem W. Gomułki
1967 I 12 - przybył do Huty im. Lenina z okazji uruchomienia piątego wielkiego pieca
1967 – został honorowym obywatelem miasta Krakowa
1970 - 1972 - był przewodniczącym Rady Państwa
1973 - 1986 - był przewodniczącym Ogólnopolskiego Komitetu Obrońców Pokoju
1992 – został pozbawiony tytułu honorowego obywatela miasta Krakowa