Dzisiejsza data:

Tytus Chałubiński

(29 XII 1820 Radom – 4 XI 1889 Zakopane)

lekarz i przyrodnik, profesor UJ

rodzina

syn Szymona (1783–1830 X 4), adwokata przy Trybunale Cywilnym Pierwszej Instancji Województwa Sandomierskiego w Radomiu, i Teodozji Wnorowskiej (1792–1840 VIII 2)

poślubił:

  1. Antonina Kozłowska (1831–1850)

dzieci:

Franciszek (1849 IX 6 – 1878 XI 5 Sokołowsko)

  1. Anna Magdalena Skarbek – Leszczyńska herbu Awdaniec

dzieci:

Maria (1853 – 1857 X 31 Warszawa)

Eugeniusz (1854 – 1857 XI 13 Warszawa)

Jadwiga (1858 V 28 Warszawa – 1941 II 20), poślubiła Jana Alfonsa Surzyckiego (1850–1915), herbu Gierałt, prawnik, ekonomista, przemysłowiec

Ludwik (1860 VIII 2 Warszawa – 1933 IV 17 Zakopane), inżynier chemik, taternik, poślubił Antoninę Kamińską (1877–1957)

  1. młodzieńcza miłość z okresu studiów w Dorpacie Antonina von Wilde (1830 – 1899 VIII 21), 1° voto Krzywicka

biogram

           Początkowe nauki pobierał w domu, w majątku rodzinnym w Chociwku nad rzeką Krzemionką (koło Boguszyc, powiat rawski), następnie uczęszczał do Gimnazjum Gubernialnego w Radomiu. Rozpoczął studia medyczne na Akademii Medyko–Chirurgicznej w Wilnie, studiując jednocześnie botanikę pod kierunkiem Stanisława Batysa Gorskiego. Po likwidacji Akademii Wileńskiej kontynuował studia w Dorpacie (dziś Tartu w Estonii), gdzie uzyskał dyplom kandydata nauk przyrodniczych na podstawie rozprawy „Historyczny przegląd mniemań o płciowości i sposobie zapładniania się u roślin”. Studia lekarskie kontynuował na uniwersytecie w Würzburgu, gdzie obronił doktorat z medycyny i chirurgii.

           Odbył szereg podróży po klinikach i szpitalach Austrii, Niemiec i Francji nabywając ogromne doświadczenie, i po zdaniu egzaminu przed warszawską Radą Lekarską uzyskał pozwolenie na pracę w wyuczonym zawodzie. Swoją praktykę lekarską zaczął od darmowego leczenia biedoty warszawskiego Starego Miasta zyskując sławę i popularność, która obiegła Nowy świat i Krakowskie Przedmieście.

           O nim to powiedział Henryk Sienkiewicz:

           Gdy zbliżał się do łóżka chorego, wówczas zbliżał się nie tylko bystry i genialny lekarz, który jednym rzutem oka rozpoznawał chorobę i brał ją jak atleta za gardło, ale zbliżał się wyrozumiały mędrzec, filantrop, szczery i zacny przyjaciel. I chory czuł to, że przychodzi do niego nie tylko zimna wiedza, ale zarazem i bliźnia dusza, że mu daje współczucie nie poczerpnięte z doktryny, ale z gorącego serca.

           Podczas Wiosny Ludów na krótko porzucił pracę w Szpitalu Ewangelickim, by jako kierownik ambulansu pomagać powstańcom węgierskim. Po upadku powstania powrócił do kraju na dawne stanowisko.

           Poza pracą w szpitalu i rozległą praktyką lekarską zajmował się jeszcze chemią, mineralogią i botaniką, interesował się malarstwem, literaturą i teatrem. Zorganizował w domu laboratorium chemiczne, które było miejscem spotkań znanych przyrodników i lekarzy (bywali tam między innymi botanik Jerzy Aleksandrowicz, mineralog Karol Jurkiewicz, Adam Prażmowski, Ludwik i Jakub Natansonowie).

           Został dyrektorem Kliniki Chorób Wewnętrznych Akademii Medyko–Chirurgicznej w Warszawie, następnie profesorem Wydziału Lekarskiego Szkoły Głównej. Po przemianowaniu Szkoły Głównej na rosyjskojęzyczny Carski Uniwersytet Warszawski, zrezygnował z Katedry pod pretekstem nieznajomości języka rosyjskiego, co oczywiście było kłamstwem.

           Był jednym z organizatorów i pierwszym prezesem Kasy im. Józefa Mianowskiego, lekarza i rektora Szkoły Głównej, której celem było popieranie młodzieży pracującej naukowo.

           Powołany do Tymczasowej Rady Miasta opracował projekt szkolnictwa średniego, zaangażował się również w przygotowania powstańcze (po stronie obozu białych). Po klęsce powstania wyjechał do Drezna, gdzie studiował historię malarstwa, oraz do Francji, skąd powrócił do pracy w Szkole Głównej.

           Pod koniec życia osiadł w Zakopanem i pracował jako lekarz.

           Jest autorem kilku cennych prac z zakresu botaniki, chemii i medycyny, a także pionierem klimatycznego leczenia gruźlicy. Prowadził badania naukowe w Tatrach, jego kolekcja mchów i minerałów obejmowała około 30 tysięcy egzemplarzy, stała się podstawą kolekcji Muzeum Tatrzańskiego.

           Był wielkim miłośnikiem Tatr, wielkim znawcą gór, współzałożycielem Szkoły Snycerskiej (późniejszej Szkoły Przemysłu Drzewnego), szkoły Koronkarskiej, zorganizował kasę pożyczkową dla górali, był pionierem taternictwa i współzałożycielem Towarzystwa Tatrzańskiego.

           W Zakopanem był bardzo szanowany, lubiany i popularny, nazywano go Królem Tatr. Organizował kilkudniowe wyprawy w góry, która składała się z kilku turystów (udział w jego wyprawach brali między innymi: Walery Eljasz, Bronisław Rejchmann, przyrodnik i publicysta, ks. Józef Stolarczyk, August Wrześniowski, zoolog, Mieczysław i Jan Gwalbert Pawlikowscy, Helena Modrzejewska, Wojciech Kossak) i kilkunastu górali, między innymi Jan Sabała, Wojciech Roj, Bartłomiej Obrochta, Maciej Sieczka, Szymon Tatar starszy, Jędrzej Wala młodszy. Zawsze była kapela góralska i tragarze odbywający równocześnie praktykę na przewodników. Nocowano zwykle przy ognisku.

            Jak stwierdził Witold Henryk Parys, Tytus Chałubiński:

            był chyba na wszystkich wówczas zwiedzanych przez turystów przełęczach i szczytach tatrzańskich.

            Jego działalność streścił Stanisław Witkiewicz:

           Nie ma zresztą w Zakopanem takiej dobrej sprawy, która by nie była przez niego zapoczątkowana lub przeprowadzona oraz napisał znamienne słowa:

           (…) jeden z najłagodniejszych i najlepszych królów, który w swoim wspaniałym i szczytnym państwie dbał nie tylko o szczęście ludu, ale także o spokój kozic i świstaków, o byt limb i smreków, który pamiętał o mchu marnym i kochał dzikie i ponure głazy, stojące w milczeniu na skalnej pustyni.

           Pochowany na Starym Cmentarzu zakopiańskim „Na Pęksowym Brzyzku”. Uwieczniono go razem z Sabałą na pomniku w centrum miasta. Jego imieniem nazwano Muzeum Tatrzańskie, sanatorium i jedną z przełęczy tatrzańskich – Wrota Chałubińskiego.

           W Krakowie ma ulicę w X dzielnicy Swoszowice (Lusina), która biegnie od ulicy Borowinowej do granic miasta.

wybrane publikacje:

1874 - Metoda wynajdywania wskazań lekarskich. Plan leczenia i jego wykonanie

1882 - Grimmieae tatrenses

1886 - Enumeratio muscorum frondosorum tatrensium, hucusque cognitorum

kalendarium

1838 – ukończył szkołę średnią w Radomiu

1838–1840 – studiował w Wilnie

1840–1842 – studiował w Dorpacie

1842 – uzyskał dyplom kandydata nauk przyrodniczych

1842–1844 – studiował w Würzburgu

1844 – obronił doktorat z medycyny i chirurgii

1845 – osiadł w Warszawie

1845–1857 – pracował w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie

1846 VI 2 – zdał egzamin przed warszawską Radą Lekarską

1846 – został członkiem Królewskiego Towarzystwa Botanicznego w Ratyzbonie

1847 – został kierownikiem Szpitala Ewangelickiego

1848 – uczestniczył w powstaniu węgierskim

1848 X 18 – w Warszawie poślubił Antoninę Kozłowską

1852 V 29 – we Wrocławiu poślubił Annę Magdalenę Skarbek–Leszczyńską

1852 – po raz pierwszy odbył wycieczkę do Zakopanego

1857 – został profesorem patologii i terapii szczegółowej chorób wewnętrznych oraz kliniki terapeutycznej Akademii Medyko–Chirurgicznej w Warszawie

1861 – wszedł w skład Tymczasowej Rady Miasta

1862 – został profesorem na Wydziale Lekarskim Szkoły Głównej Warszawskiej

1863 VI – został uwięziony przez władze rosyjskie, nakazano mu wyjazd za granicę

1868 – powrócił z Francji do pracy w Szkole Głównej w Warszawie

1869 – poślubił Antoninę von Wilde

1871 – został zdymisjonowany przez władze carskie

1873 – pomógł stłumić epidemię cholery w Zakopanem

1873 – zaczął corocznie przyjeżdżać na wakacje do Zakopanego, został współzałożycielem Towarzystwa Tatrzańskiego

1876 – jako pierwszy turysta przeszedł przez Kozią Przełęcz

1879 – rozpoczął budowę własnego domu w Zakopanem o nazwie „Swoboda”

1881–1885 – współzałożyciel i pierwszy prezes Komitetu Zarządzającego im. Józefa Mianowskiego

1887 – osiadł w Zakopanem na stałe

źródła

Adam Wrzosek, Tytus Chałubiński, Warszawa, 1970