Emeryk Zachariasz Mikołaj Seweryn Hutten - Czapski

(19 XI 1828 Stańków koło Mińska – 23 VII 1896 Kraków)

archeolog, numizmatyk, kolekcjoner, bibliofil, fundator muzeum Czapskich w Krakowie

rodzina

hrabia, z linii będkowskiej

syn Karola (1777 – 1836), szambelana królewskiego, i Fabianny z Obuchowiczów

rodzeństwo:

Maria Salezja Sallezya (1818 – 1897), bezpotomna

Fabian Józef Erazm (1819 – 1883), kamerjunkier dworu rosyjskiego

Karol Ignacy (1832 – 1877), bezpotomny

poślubił: Elżbieta Karolina Meyendorff (1833 – 1916)

dzieci:

Zofia (1857 – 1911), mąż Henryk Kazimierz Plater – Zyberk z Borelu (1843 – 1925)

Karol Jan Aleksander (1860 – 1904), żona Maria Leontyna Pusłowska (1870 – 1965), prezydent Mińska

Jerzy (1861 – 1930), żona Józefa Thun – Hohenstein (1867 – 1903)

Elżbieta (1867 – 1877)

biogram

           Otrzymał bardzo staranne wykształcenie, znał biegle poza językiem polskim, francuski, rosyjski, niemiecki, angielski, a także grekę i łacinę. Po ukończeniu Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Moskiewskiego wstąpił do służby państwowej Rosji, w której osiągnął wysokie stanowiska, między innymi był szambelanem dworu, tajnym radcą, gubernatorem Nowogrodu Wielkiego, wicegubernatorem Petersburga, generalnym dyrektorem departamentu leśnego w ministerstwie dóbr państwa rosyjskiego.

           Jego stanowiska w administracji carskiej wiązały się z licznymi podróżami co pomagało mu w prowadzeniu działalności kolekcjonerskiej. Jego pierwszym nabytkiem była kolekcja Michała Tyszkiewicza, później pozyskał zbiory Zygmunta Czarneckiego, Natalii Kickiej, Leona Skórzewskiego, Kazimierza Stronczyńskiego, Leona Zwolińskiego, Władysława Morsztyna. Rozbudowie kolekcji sprzyjała również zażyłość i bliskie kontakty z Sanguszkami i Józefem Weyssenhoffem.

           Brał również udział w przeprowadzaniu inwentaryzacji i porządkowaniu zbiorów numizmatycznych Ermitażu. Wyłonione wówczas dublety po raz pierwszy w historii Ermitażu pozwolono sprzedać, a on sam znalazł się wśród osób posiadających prawo pierwokupu.

          Utrzymywał także kontakty z kolekcjonerami i antykwariuszami z Krakowa i Warszawy, a także z najważniejszymi domami aukcyjnymi w Europie. Wiele eksponatów nabywał osobiście przy okazji swoich licznych podróży. W swoim majątku w Stańkowie zgromadził unikalną w skali światowej kolekcję numizmatów, map i książek. Powiększający się zbiór opracowywał własnoręcznie na kartkach katalogu rękopiśmiennego. Katalog - 19 oryginalnych pudełek pokrytych cielęcą skórą zawiera ponad 11 tysięcy kartek formatu 9 x 11 cm, białych dla srebra, żółtych dla złota, pomarańczowych dla miedzi i fioletowych dla innych metali.

           Kolekcję przeniósł do Krakowa z zamiarem stworzenia muzeum. Na ten cel zakupił pałacyk (zbudowany w 1884 roku według projektu architekta A. Siedeka) przy ulicy Wolskiej 10 (obecnie J. Piłsudskiego) i dobudował obok pawilon (według projektu T. Stryjeńskiego). W trakcie prac organizacyjnych zmarł.

           Pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

wybrane prace:

1871 - Udielnyja, wielikokniażeskija i carskija diengi driewniej Rossiji

1871 – 1916 - Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises

1871 - Tom I, Sankt-Petersburg/Paryż

- pozycje 1 – 2585

1872 - Tom II, Sankt-Petersburg/Paryż

- pozycje 2586 – 5455

- tablice I – XXII

- zawiera rozprawy:

Traité sur contrefaçons - o falsyfikatach w aspekcie historycznym

Ordres de chevalerie, décorations et signes maçoniqes polon ais - o polskich orderach i odznakach masońskich

- tabela herbów, monogramów, legend i innych znaków występujących na monetach

- tabela typów rantów

1880 - Tom III, Sankt-Petersburg/Kraków

- pozycje 5456 – 6774

- tablice XXIII – XXVII

- indeks chronologiczny

1891 - Tom IV, Kraków

- pozycje 6775 – 10002

- tablice XXVIII – XL

- pełny indeks tomów I – IV

1916 - Tom V, Kraków

- pozycje 10003 – 11061

- pełny indeks wszystkich tomów katalogu opracowany przez M. Gumowskiego

Tom ostatni został wydany po śmierci Emeryka przez jego żonę, Elżbietę

1901 - Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorze hr. Emeryka Hutten - Czapskiego, Kraków

kalendarium

1851 – został zatrudniony w służbach państwowych Rosji

1854 – nabył kolekcję Michała Tyszkiewicza

1863 – 1864 – pełnił funkcję gubernatora Nowogrodu Wielkiego

1865 – został wicegubernatorem Petersburga

1874 - otrzymał cesarskie potwierdzenie tytułu hrabiowskiego i włączył do nazwiska przydomek Hutten

1879 – opuścił służbę państwową i przeniósł się do swojego majątku Stańkowa.

1894 – przeniósł swoją kolekcję do Krakowa do zakupionego pałacyku przy ul. Wolskiej 10

1896 – dobudował pawilon obok zakupionego wcześniej pałacyku

1896 – zakupił pierwszą złotą monetę wybitą w Polsce za panowania Władysława Łokietka

1903 III 12 – kolekcja została przekazana przez rodzinę miastu

1904 – bezinteresowny dar został upamiętniony wybiciem plakiety, według projektu K. Laszczki. U góry plakiety biegnie napis: "Monumentis patriae naufragio ereptis" ("Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej")

1904 VII 18 - Muzeum Czapskich stało się oddziałem Muzeum Narodowego

źródła

Maria Kocójowa, Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej, Kraków 1978

Tadeusz Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Kraków 1981