Jan Chojeński
(17 marca 1486 Golejewko koło Rawicza - 11 marca 1538 Piotrków Trybunalski)
duchowny, dyplomata, humanista
rodzina
herbu Abdank
syn Jana, szlachcica z rodu Awdańców, i Anny z Krzyżanowa
biogram
Ukończył szkołę w Poznaniu, a następnie studiował sztuki wyzwolone w Akademii Krakowskiej. Dalsze studia kontynuował na uniwersytecie w Sienie, gdzie uzyskał tytuł doktora obojga praw.
Dzięki protekcji krewniaka biskupa J. Konarskiego szybko piął się do góry w hierarchii kościelnej i dworskiej. Został kanclerzem biskupa krakowskiego J. Konarskiego, osiągnął dziekanię kielecką, kanonię krakowską, archidiakonię krakowską i probostwo w Kościelcu.
Został sekretarzem królewskim, z Zygmuntem Starym podróżował do Gdańska, na Mazowsze i Litwę. Był zaufanym urzędnikiem Zygmunta I Starego i królowej Bony, których kilkakrotnie reprezentował w układach o koronę węgierską pomiędzy Janem Zapolyą a Ferdynandem Habsburgiem. W tajemnicy przed Boną uzgodnił z Hohenzollernami małżeństwo królewny Jadwigi z Joachimem, synem elektora brandenburskiego, co spowodowało niechęć królowej Bony. Wbrew protestom królowej Bony Zygmunt I mianował go kanclerzem wielkim koronnym i powołał na krakowski tron biskupi.
Bronił przywilejów Kościoła przed ruchem egzekucyjnym, podczas tzw. rokoszu lwowskiego (wojna kokosza) szlachta zażądała odebrania mu posiadanych urzędów. Był wybitnym humanistą, świetnym mówcą, mecenasem kultury i protektorem uczonych, między innymi Marcina Kromera, lekarza Józefa Strusia, S. Hozjusza, J. Leopolity. Kształcił na swój koszt wybijających się studentów Akademii Krakowskiej. Utrzymywał kontakty z przedstawicielami reformacji, choć sam nie był jej zwolennikiem.
Był jednym z najgorliwszych biskupów katolickich, dbał o podniesienie poziomu szpitalnictwa w Polsce, w działalności politycznej kierował się prawością i sprawiedliwością, dbał o reformę obyczajów duchowieństwa.
Według Kromera:
Mąż to był znamienity, przedziwnego dowcipu, wysokiego umysłu, rady wielkiej. W prawa nauce biegłości niepospolitej, a w rzeczach czynieniu biegłości rzadkiej. W całem pożyciu skromny i wyborny, czasu znawca wielki, stateczności i wolności przy obstawianiu w obronie prawdy nadzwyczajnej, i wszelkiej niesprawiedliwości przestrzegacz mężny; dla których cnot cierniem w oku, potężnym niektórym i niespokojnym osobom, za złem udaniem i obmowiskiem od onychże, nie był ludziom miły, tak jak tego był wart.
Na krużgankach franciszkańskich pod swoim obrazem ma napis:
JOANII CHOINSKI
Episcopi Cracoviensi
et Cancellario Regni
Senatori.
Regenti constantiss, et juris cosultissimo,
Ingenio, Judicio, dignitateque praestantissimo,
Cujus praeclarissimas de Republ. ac de Religione
cogitations
mors immatura intercepit.
Patrono suo optima merito.
Jacobus Wiesba
Cracovienisis et Pultoviensis Canonicus,
posuit.
Zmarł w Piotrkowie Trybunalskim podczas obrad sejmowych, co stało się podstawą do snucia podejrzeń, że został otruty. Pochowany w Katedrze Wawelskiej (od XVIII wieku płyta nagrobna znajduje się w kaplicy Jana I Olbrachta). Jego portret znajduje się w krużgankach kościoła Franciszkanów.
kalendarium
1502–1507 – studiował w Akademii Krakowskiej
1505 – uzyskał bakalaureat sztuk wyzwolonych
1514 – powrócił do kraju z tytułem doktora obojga praw obronionym w Sienie
1514 – został kanclerzem biskupa J. Konarskiego
1515 – kanonik kapituły Krakowskiej
1520 – sejm wyznaczył go jako poborcę podatkowego w powiatach czchowskim, bieckim i sądeckim
1522 – archidiakon krakowski
1523 – konserwator Uniwersytetu Krakowskiego z zadaniem dokonania jego reformy
1523 – sekretarz królewski
1526-1535 – prepozyt kapituły katedralnej poznańskiej
1526–1537 – pełnił funkcję sekretarza wielkiego koronnego
1530 – układał się z Ferdynandem w sprawie małżeństwa jego córki Elżbiety z Zygmuntem Augustem
1531-1535 – biskup przemyski
1533–1536 – wyjechał z Zygmuntem Starym na Litwę, gdzie w tajemnicy przed Boną ukartował małżeństwo królewny Jadwigi z Joachimem Hohenzollernem
1535-1537 – biskup płocki
1535–1536 – na sejmie krakowskim bronił przywilejów Kościoła przed ruchem egzekucyjnym
1537 II 16 – kanclerz wielki koronny
1537 VII 4 – król Zygmunt Stary przeniósł go na biskupstwo krakowskie
1538 III 10 – na sejmie piotrkowskim, który zajął się ograniczaniem praw gospodarczych Żydów, wygłosił mowę, domagając się wypędzenia Żydów. Następnego dnia już nie żył. Stało się to podstawą do podejrzeń, że został otruty
źródła:
Prokop Krzysztof Rafał, Poczt biskupów krakowskich, Kraków 1999
Andrzej Wyczański, Między kulturą a polityką. Sekretarze Zygmunta Starego 1506-1548, Warszawa 1990
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Piotr Nitecki, Biskupi kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000
Władysław Pociecha, Chojeński Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, reprint 1989