Marian Bomba
pseudonim „Jurek”, „Roman”
(3 VIII 1897 Kraków – 14 III 1960 Warszawa)
działacz PPS
rodzina
syn Andrzeja i Marii z Płonków
biogram
Ukończył w Krakowie szkołę ludową i dwuletnią Szkołę Przemysłową, po której odbył praktykę stolarską. Walczył w Legionach, uczestniczył w obronie Przemyśla i Lwowa za co został odznaczony Krzyżem Niepodległości. Służył w Wojsku Polskim, ze względu na chorobę nerek, której nabawił się w okopach został uznany za inwalidę wojennego.
Pracował jako stolarz, został aresztowany za działalność polityczną, po wyjściu na wolność prowadził w Zelkowie lokal z wyszynkiem, który stanowił dogodną „przykrywkę” dla organizowania środowiska chłopskiego. Kierował kolejno komórkami PPS w Płaszowie, Borku Fałęckim i Podgórzu. Był robotnikiem w fabrykach “Manne", “Suchard", “Kabel" i “Solvay". Działał aktywnie w Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego i Centralnym Związku Robotników Przemysłu Chemicznego RP. Był prezesem Klubu Sportowego “Płaszowianka” (prowadził akcję wychowawczą wśród ubogiej młodzieży robotniczej) i członkiem Rady Nadzorczej Krakowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, zapewniającej tanie mieszkania robotnikom, żyjącym w najgorszych warunkach mieszkaniowych. Kolejny areszt za działalność polityczną, uniemożliwił mu kandydowanie w wyborach do Rady Miasta.
Po wybuchu II wojny światowej nie został powołany do służby wojskowej. Na własną rękę podążył na wschód (szukając możliwości wstąpienia do wojska), dotarł do Kowla, skąd powrócił do Krakowa. Brał udział w spotkaniu zorganizowanym w domu Cyrankiewiczów przy ul. Salwatorskiej, gdzie ustalono zasady działania krakowskiej PPS w konspiracji. Gdy rozpoczęto formowanie Milicji Robotniczej PPS, wszedł w skład jej pierwszego kierownictwa. Po rozmowach J. Cyrankiewicza i Zygmunta Kłopotowskiego z M. Karaszewiczem – Tokarzewskim, został kierownikiem krakowsko - śląsko – rzeszowskiego Okręgu Gwardii Ludowej PPS. W tym okresie mieszkał w Krakowie przy ul. Parkowej 15/14. Zorganizował system nasłuchu radiowego, druku powielaczowego i kolportażu prasy (“Naprzód”, “Wolność”, “WRN”). W tym celu między innymi utworzył komórkę fałszującą dokumenty i bilety kolejowe dla łączników. Był dowódcą pierwszego krakowskiego oddziału bojowo - dywersyjnego GL PPS i inspiratorem akcji oblewania żrącymi substancjami wyposażenia sal kinowych. Po akcji podpalenia składów siana, przeznaczonego do produkcji materiałów wybuchowych, na terenie Solvayu, był poszukiwany przez gestapo listem gończym. Bezpośrednio współpracował z J. Lasocką i A. Rysiewiczem w przekazywaniu materiałów dotyczących KL Auschwitz. Brał aktywny udział w wyprowadzaniu zbiegłych z obozu jeńców (między innymi wyprowadził z obozu Kazimierza Hałonia - zamiast J. Cyrankiewicza, który odmówił wyjścia z obozu pomimo zorganizowania mu trasy ucieczki już po raz trzeci). Wyznaczył wówczas system patroli dyżurujących w rejonie obozu z zadaniem udzielenia pomocy ewentualnym uciekinierom spoza organizacji obozowej. Prowadził kursy dywersyjne. Uczestniczył osobiście w wielu akcjach likwidowania konfidentów policji i pracowników administracji okupanta (między innymi wójta w Tęgoborzu). Aktywnie uczestniczył w pracach krakowskiej Rady Pomocy Żydom “Żegota”. Organizował pomoc dla ukrywających się Polaków, Węgrów i Jugosłowian oraz dla więźniów z obozu w Płaszowie.
Zadenuncjowany przez Konrada Lubańskiego (ps. “Król”), wpadł w zasadzkę gestapo przy ul. Brzozowej. Ciężko ranny zdołał zbiec do lokalu przy ul. Św. Sebastiana 34, ukrywał się, przeniesiono go do Wieliczki (ukrywał się u rodzin Wilkoniów i Jedynaków ), następnie jeszcze chory przeszedł do Budapesztu w celu zorganizowania sieci przerzutowej dla węgierskich działaczy socjalistycznych zagrożonych aresztowaniem (ich spis skierowany do gestapo w GG przechwycił krakowski PPS) i polskich uchodźców na Węgrzech. Powrócił do Krakowa, uczestniczył w przerzuceniu z miechowskiego na Podhale zbiegłych z niewoli oficerów - Rosjan. Nadal działał społecznie pozostając członkiem Komitetu Wojewódzkiego PPS, będąc zatrudniony jako kierownik Wydziału Personalnego Zakładów “Solvay".
Pochowany został w Alei Zasłużonych Cmentarza Rakowickiego w Krakowie.
kalendarium
1913 - 1916 - obył praktykę stolarską
1916 – wstąpił do Legionów
1919 – 1921 - był plutonowym 20. pp. WP
1925 – rozpoczął działalność w Centralnym Związku Robotników Przemysłu Chemicznego RP
1930 - aresztowany za działalność polityczną
1931 – wyszedł na wolność
1935 – spędził miesiąc w areszcie za działalność polityczną, co uniemożliwiło mu kandydowanie w wyborach do Rady Miasta
1936 III - uczestniczył w masowych wystąpieniach robotniczych i starciach na ulicach Krakowa
1937 - brał udział w solidarnościowej akcji strajkowej z protestującymi robotnikami rolnymi i chłopami
1939 – wiosną kierował organizowaniem pomocy i opieki nad uchodźcami z terenów Czechosłowacji (zakwaterowanie, wyżywienie)
1939 VII - został aresztowany pod zarzutem „osłabiania ducha narodu" i osadzony w areszcie w Nowym Sączu, jednak Sąd Powiatowy w Limanowej uniewinnił go
1939 IX – nie został powołany do służby wojskowej
1939 X 10 – gdy rozpoczęto formowanie Milicji Robotniczej PPS, wszedł w skład jej pierwszego kierownictwa, do 1942 pełnił funkcję dowódcy Milicji Robotniczej na obszar województwa krakowskiego
1940 XI 24 - dowodził grupą GL PPS, która na terenie “Solvayu” podpaliła składy siana, przeznaczonego do produkcji materiałów wybuchowych
1941 VI 10 - współorganizował ucieczkę Tadeusza Orzelskiego ze szpitala św. Łazarza. 1942 – zimą organizował pomoc dla jeńców sowieckich zbiegłych z obozu w Kobierzynie. 1943 I 28 - dowodził akcją na krakowski Arbeitsamt (Urząd Pracy) przy ul. Lubelskiej 27, kiedy to całkowicie zniszczono kartoteki młodzieży przygotowywanej do wysłania na roboty do Rzeszy
1943 V - zadenuncjowany przez Konrada Lubańskiego (ps. “Król”), wpadł w zasadzkę gestapo przy ul. Brzozowej
1943 VII - przeniesiono go do Wieliczki
1943 XII – jeszcze chory przeszedł do Budapesztu
1944 II – powrócił do Krakowa
1944 IX 29 - uczestniczył w potyczce z patrolem żandarmerii w Jastrzębi
1945 - ujawnił się przed organami władzy ludowej
1947 V - został aresztowany i przez 6 miesięcy był osadzony w krakowskim areszcie UBP przy Pl. Inwalidów, a następnie przez 18 miesięcy w więzieniu Mokotowskim
1949 IV - zwolniono go bez wyroku sądowego
1950 – 1957 - pracował w Krakowskiej Spółdzielni Komunikacyjno – Warsztatowej
1956 XI 29 - został zrehabilitowany
1957 I 15 – został przywrócony do członkostwa w partii (PZPR), nigdy jednak nie odebrał legitymacji partyjnej
1957 – przeszedł na rentę dla zasłużonych
źródła:
Bomba M., Relacja AP - Kraków, sygn. AKW – 26.
A. C. [Adam Ciołkosz] Ś. p. Marian Bomba, „Dziennik Polski" (Londyn) 1960.05.02.
Aleksandrowicz J., Kartki z dziennika dr Twardego, Kraków 1967.
Bak J., Kupracz J., Uchronić od zapomnienia, "W Marszu 1939 - 1945" 1978 nr 5.
Borwicz M., Spod szubienicy w teren, Paryż 1980.
Duraczyński E., Socjaliści polscy 1939 - 1941, "Dzieje Najnowsze" 1978 nr 2.
Dudzik Z., Pierwsza tajna radiostacja w Krakowie, "Dziennik Polski" 1966 nr 114.
Filar A., U podnóża Tatr, Warszawa 1985.
Fitowa A., Bataliony Chłopskie w Małopolsce, Warszawa 1984.
Hein W., Jakubiec Cz., Montelupich, Kraków 1985.
Jarowiecki J., Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939 - 1945, Kraków 1986.
Kłodziński S., Raport komórki więziennej Delegatury Rządu z 1944 r. o Pawiaku, Oświęcimiu. . ., "Najnowsze Dzieje Polski" 1968 nr 12.
Konik S., Konik A., Wspomnienia z lat okupacji hitlerowskiej byłego członka GL - PPS w Krakowie, "W Marszu 1939 - 1945" 1978 nr 5.
Lewandowska S., Kryptonim "Legalizacja" 1939 - 1945, Warszawa 1984.
Pietrzykowa A., Region tarnowski w okresie okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1984.
Pluta - Czachowski K., Aresztowania w Krakowie, "Kierunki" 1984 nr 10.
Pluta - Czachowski K., Fundamenty konspiracji Cz. 1, "Kierunki" 1981 nr 37.
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 1, red. F. Tych, Warszawa 1978.
Sobański T., Ucieczki oświęcimskie, Warszawa 1966.
W 3 rocznicę zagłady Ghetta w Krakowie, Kraków 1946.
Zaremba Z., Wojna i okupacja, Kraków 1991.
Zawrzykraj H., Prawdziwi ludzie, "Gazeta Krakowska" 1966 nr 156.