Bonerowie
krakowska rodzina kupiecko–bankierska
XV – XVII wiek
Rodzina mieszczańska pochodzenia niemieckiego, wywodziła się z Alzacji, w późnym średniowieczu osiadła na Śląsku i w Małopolsce.
Założycielem polskiej gałęzi rodu był kupiec i bankier Johann Boner z Landau in der Pfalz, który wraz z braćmi Jakubem i Fryderykiem w drugiej połowie XV wieku osiedlił się we Wrocławiu. Pod koniec XV wieku Johann Boner wyemigrował do Krakowa, gdzie szybko zyskał na znaczeniu i stał się właścicielami wielkiej fortuny.
Rodzina przez wiele lat była bankierami Jagiellonów, finansowali ich różnorodne przedsięwzięcia polityczne i kulturalne. Związani byli z największymi europejskimi domami bankowymi (Fuggerowie, Chigi), posiadali własne faktorie w głównych ośrodkach handlowych Niemiec i Włoch oraz liczne dobra ziemskie w Polsce i za granicą (Niemcy, Węgry), stale powiększane przez kolejne nabytki lub nadania (między innymi zamki w Ogrodzieńcu i Kamieńcu, Balice, Biecz) oraz dzierżawy kopalń.
W XVI wieku mieli kilka papierni, z tych dwie koło Krakowa: w Bonarce za Podgórzem i w Balicach. Byli właścicielami wielu kamienic w Krakowie, między innymi przy Rynku Głównym 9 (tzw. Bonerowska lub Firlejowska), przy Rynku Głównym 42 (tzw. Bonerowska), przy Rynku Głównym 47 (tzw. Mennica), przy ulicy Floriańskiej 15 (Pod Wiewiórką), Grodzkiej 32 (tzw. Podelwie).
Dzięki udziałowi we władzach miasta Krakowa oraz sprawowaniu urzędów na dworze królewskim i w służbie publicznej doszli do godności senatorskich. W 1514 roku uzyskali indygenat i własny herb Bonarowa.
Herb ten tak opisuje Niesiecki: W tym herbie jest lilia polna z drugą tak związana, że jedna z nich do góry wierzchem prosto zmierza, druga na dół; obiedwie od korzenia tak się z soba schodzą, jakby jedną lilią zdały: tak tedy skombinowanej lilii połowa jest białej w czerwonem polu z lewej strony tarczy, z prawej zaś druga połowa czarna w biełem polu; nad herbem półczłowieka w zbroi i w szyszaku na głowie staroświeckim dwie chorągwie w ręku trzyma; w prawej białej ręce czarną, w lewej czarnej białą. Na szyszaku lilia u niegoż taka jako na herbie.
Przejawiali zainteresowanie kulturą i sztuką okresu odrodzenia, utrzymywali kontakty z wieloma humanistami (między innymi Retyk, Erazm z Rotterdamu) i artystami. Do Krakowa sprowadzili S. Tauerbacha (twórcę głów wawelskich) i Hansa Suessa z Kulmbachu, który malował obrazy do ich rodzinnej kaplic Św. Jana Chrzciciela w kościele Mariackim.
Podstawy potęgi rodu stworzył Jan (Landau - 15 XII 1523 Kraków), dostawca i bankier rodu królewskiego. Z Janem współpracował jego brat, Jakub (? Landau - po 1 VII 1517 Wrocław), kupiec i bankier. Jego córka Magdalena (około 1505 - około 1529), dworka królowej Bony, poślubiła Stanisława Radziwiłła, syn Franciszek (? - 5 VIII 1552 Kraków) został mieszczaninem krakowskim, mecenasem humanistów. Majątek i pozycję Bonerów znacznie powiększył Seweryn Starszy (148ó - 12 V 1549 Osiek koło Staszowa), bankier Zygmunta I Starego.
Trzej synowie Seweryna piastowali wysokie urzędy i skoligacili się z polskimi rodzinami magnackimi: Jan (około1518 Kraków - 15 IX 1562 Kraków), wielkorządca krakowski; Stanisław (24 III 1517 Kraków - 14 XI 1560 Bolonia, Włochy), dworzanin królewski; Seweryn młodszy (po 1530 Kraków – 5 IV 1592 Kraków), kasztelan krakowski.
Po jego śmierci wygasła główna linia Bonerów, a ich majątek, poprzez małżeństwo jego siostry Zofii z Janem Firlejem, wojewodą krakowskim, przeszedł w posiadanie Firlejów. Inni Bonerowie, potomkowie braci Seweryna (st.), żyli jeszcze w XVII wieku jako mieszczanie krakowscy lub członkowie średnio zamożnej szlachty.
W dzielnicy I Stare Miasto znajduje się ulica Bonerowska.
Tak o Bonerach napisał Rej w swoim Zwierzyńcu:
Acz nowo powstali lecz cnotami swymi
Porównali zaprawdę y z domy starymi.
źródła:
Jan Ptaśnik, Bonerowie [w] Rocznik Krakowski t. 7 Kraków 1905
Kronika Krakowa, Warszawa 1996
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Kamil Janicki, Wawel biografia, Kraków 2022
Hanik M., Trzy pokolenia z rodu Bonerów, Kraków 1985