Jerzy Samuel Bandtkie
(24 XI 1768 Lublin – 11 VI 1835 Kraków)
językoznawca, historyk, bibliotekarz i bibliograf
rodzina
syn Jana Samuela, kupca pochodzenia niemieckiego i wyznania ewangelickiego, i Anny Marii z Noacków
brat Jana Wincentego (1783 – 1846), polski historyk prawa, żona Aniela Michniewska (1785 - 1865)
brat Marianny (1780 - ?), mąż Karol Fritsch (1773 - 1839)
poślubił Zuzannę Dorotę Bandtkie
biogram
Ukończył we Wrocławiu ośmioletnie Gimnazjum św. Elżbiety, a następnie trzyletnie studia uniwersyteckie w Halle i Jenie, gdzie studiował teologię, historię i filozofię. Pracował jako guwerner, nauczyciel prywatny, tłumacz przysięgły, wykładowca języka polskiego i łaciny w swym dawnym gimnazjum we Wrocławiu, później został rektorem Gimnazjum św. Ducha i bibliotekarzem przy kościele św. Bernardyna. Był współpracownikiem słynnego wrocławskiego wydawnictwa Kronosów. W pismach niemieckich wykazywał historyczną polskość Śląska i gwary śląskiej.
Odbywał podróże między innymi do Drezna, Berlina, Warszawy, Petersburga. Podczas tych podróży poznał Tadeusza Czackiego i Adama Czartoryskiego, dzięki którego zabiegom powierzono mu stanowisko bibliotekarza i profesora bibliografii UJ.Poważnie wzbogacił księgozbiór Jagiellonki o wiele cennych edycji, uporządkował i skatalogował należące do niej zbiory kolegium pojezuickiego (stanowiących wówczas połowę wszystkich zasobów biblioteki), uruchomił w bibliotece czytelnię dla publiczności.
Pamiętnikarz Kazimierz Girtler, który jako chłopiec mieszkał wraz z rodziną w gmachu Biblioteki czyli Collegium Maius i codziennie stykał się z Bandtkiem, tak go wspomina:
W bibliotece, której się poświęcił, którą wydobył z okropnego nieładu, uporządkował, pomnożył, nie można go było więcej podrażnić, jak skoro który z młodzieży zażądał w lektorium bibliotecznym jakiejś powieści, a strzeż Panie - romansu. Wtedy kiwnął ręką, cisnął się w bok, a znajomemu powiedział: "Nu, kto głupstwa czyta, głupim będzie!" Przeciwnie żądającym dzieł poważnych, historycznych, pomagał, nadsługiwał, pilnym uczniom prawdziwym był przyjacielem, bo też dni jego, chwile jego liczyły się pracą. Te wybuchy gniewu wobec osób żądających od niego romansów np. Waltera Scotta, były znane, potwierdza to również Ambroży Grabowski.
Jako pedagog uczył młode pokolenie podstawowych zasad badania naukowego w zakresie humanistyki, ducha samodzielności i krytyki oraz bezwzględne dążenie do obiektywizmu. Jego uczniami byli między innymi Józef Muczkowski i Antoni Zygmunt Helcel.
Pełnił z ramienia Akademii godność senatora Rzeczypospolitej Krakowskiej, był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki, wraz z rektorem W. Litwińskim zainicjował powstanie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.
Wydawał czasopisma naukowe: „Miscellanea Cracoviensia”, potem „Rozmaitości Naukowe" oraz „Pamiętnik Krakowski Nauk i Sztuk Pięknych” o treści historycznej, literackiej i filologicznej. Opublikował szereg prac naukowych, między innymi Krótkie wyobrażenie dziejów Królestwa Polskiego przeznaczone dla młodzieży, które zostało wysoko ocenione przez Joachima Lelewela, poszerzone wydanie zawierało wiadomości z historii gospodarczej i społecznej oraz kultury, co było novum w tamtych czasach. Wydawał pomoce do nauki języka polskiego i słowniki polsko - niemieckie. W „Mrówce Poznańskiej” ukazała się jego ważna rozprawa Wiadomość o języku polskim w Szląsku i o polskich Szlązakach, która zainicjowała krakowskie badania nad historią Śląska. Stosując metody nowoczesnego językoznawstwa, udowodnił przynależność gwary śląskiej do polszczyzny oraz słowiański rodowód autochtonicznych Ślązaków.
Podtrzymywał kontakty z pobytu we Wrocławiu, udostępniając Ślązakom łamy swoich czasopism i wprowadzając tamtejszych uczonych w grono Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Z jego inicjatywy i dzięki jego szerokim powiązaniom naukowym do zajęć uniwersyteckich weszła po raz pierwszy slawistyka, a Kraków stał się ośrodkiem badań słowianoznawczych. Całą swoją bibliotekę zapisał Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, z warunkiem aby rząd za to wdowie po nim pozostałej wypłacał rocznie 1 500 złp.
Pochowany na cmentarzu Rakowickim.
wybrane prace:
1802 - Historisch Critische Analecten zur Erläuterung der Gesichte des Ostens von Europa
1803 – Nowy elementarz polski
1806 - Słownik dokładny Języka Polskiego i Niemieckiego t. 1-2
1810 - Krótkie wyobrażenie dziejów Królestwa Polskiego
1815 - Historia drukarń krakowskich
1815 – 1818 – wspólnie z bratem J. W. Bandtkie Słownik kieszonkowy posko – francusko – niemiecki 2 tomy
1820 – wydanie rozszerzone Krótkie wyobrażenie dziejów Królestwa Polskiego
1821 - Historia biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego
1821 - rozprawa Wiadomość o języku polskim w Szląsku i o polskich Szlązakach
1826 - Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim tomy 1-3
kalendarium
1779 III 15 – wraz z bratem zamieszkał we Wrocławiu u stryja szewca i zaczął naukę w szkole gimnazjalnej św. Elżbiety
1787 – 1788 – studiował w Halle
1789 – studiował w Jenie
1790 – 1798 – przyjął obowiązki nauczyciela synów Piotra Ostrowskiego, hetmana koronnego
1791 – ukończył studia
1798 - 1810 - pracował jako nauczyciel języka polskiego i łaciny w gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu
1799 – został tłumaczem przysięgłym przy urzędzie municypalnym we Wrocławiu
1802 – rozpoczął współpracę z wydawnictwem Kornów w zakresie publikacji polskojęzycznych
1804 – został rektorem Gimnazjum św. Ducha i bibliotekarzem
1806 - został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk
1811 VIII 27 – przybył do Krakowa wezwany przez izbę edukacyjną
1811 – uzyskał doktorat w Uniwersytecie Jagiellońskim
1811 IX 4 – objął zarząd Biblioteki Jagiellońskiej
1812 - otworzył czytelnię dla publiczności
1813 – rozpoczął wykłady języka łacińskiego
1814 – 1816 – pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozoficzno – Literackiego
1815 VII 24 – wraz z W. Litwińskim powołał Towarzystwo Naukowe Krakowskie
1814, 1815, 1829 – wydawał „Miscellanea Cracoviensia”
1818 XI 25 – w kościele ewangelickim św. Marcina w Krakowie poślubił swą stryjeczną siostrę Zuzannę Dorotę
1819 – został obrany senatorem RP
1828, 1829, 1831 – wydawał „Rozmaitości Naukowe"
1830 – razem z Pawłem Czajkowskim założył „Pamiętnik Krakowski Nauk i Sztuk Pięknych”
1843 VIII 23 – doznał częściowego paraliżu górnej części ciała
1843 – jesienią przebywał w Karlsbadzie i Cieplicach
1966 – jego imieniem nazwano ulicę w VI dzielnicy Bronowice, idącą od ulicy Bronowickiej do ulicy Gabrieli Zapolskiej