Józef Zachariasz Bem

Bem József, Yusuf Paşa

(14 III 1794 Tarnów – 10 XII 1850 Aleppo, Syria - Turcja)

generał, artylerzysta, grafik amator

rodzina

syn Andrzeja, adwokata Sądu Szlacheckiego, i Agnieszki z Gołuchowskich

biogram

           Absolwent Gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie. Wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego i został skierowany do Szkoły Artylerii i Inżynierii w Warszawie. W randze porucznika wziął udział w kampanii francusko-rosyjskiej, walcząc na północnym skrzydle wielkiej armii cesarskiej Napoleona, w X korpusie Macdonalda.
           Jego kompania w marszu na Rygę najpierw wykonywała zadania bojowe w straży przedniej Korpusu Jacguesa MacDonalda, a w odwrocie wchodziła w skład straży tylnej. Brał udział w bitwach i potyczkach pod Samsonkrug, Dudinot i Linden w Kurlandii oraz pod Labiau i Branderburgiem w Prusach Wschodnich.Wyróżnił się w czasie obrony Twierdzy gdańskiej, obleganej przez wojska koalicji antynapoleońskiej, za co został odznaczony krzyżem Legii Honorowej.
           Po klęsce Napoleona służył w stopniu kapitana wojsku Królestwa Polskiego, został adiutantem polowym generała Piotra Bontempsa. Wykładał teorię artylerii i nauk fortyfikacyjnych w Zimowej Szkole Artylerii, prowadził badania naukowe nad produkcją rakiet. Nie przerwał pracy konspiracyjnej i dążeń do niepodległości.
           Został aresztowany przez władze rosyjskie i spędził kilka miesięcy w areszcie. Za udział w pracach tajnego związku Narodowe Towarzystwo Patriotyczne został skazany na rok więzienia i degradację.
           Wystąpił z armii i wyjechał do Galicji gdzie pracował jako dzierżawca i administrator ziemski, zajmował się także maszynami parowymi.
           Wziął udział w powstaniu listopadowym i dał się poznać jako odważny dowódca 4-tej baterii artylerii lekkokonnej, umiejący wykorzystać artylerię na polu walki. Walczył między innymi pod Iganiami, Ostrołęką i w obronie Warszawy. Został awansowany do stopnia generała brygady i odznaczony złotym krzyżem Virtuti Militari. Po kapitulacji wojsk polskich przekroczył granicę pruską pod wodzą generała majora Macieja Rybińskiego ostatniego dowódcy Powstania Listopadowego.
           Po upadku powstania razem z większością powstańców wyemigrował do Francji. W Paryżu związał się z obozem ks. Adama Czartoryskiego. Brał czynny udział w organizacji ruchów niepodległościowych, zabiegał o formowanie legionów polskich, z tego okresu pochodzi jego praca "Pisma tyczące organizacji legii polskiej". W kolejnej publikacji "O powstaniu narodowym w Polsce" dokonał oceny powstania 1831 dając program przyszłej walki.
           Był współzałożycielem Towarzystwa Historyczno - Literackiego, założycielem i prezesem Towarzystwa Politechnicznego Polskiego, członkiem tajnego Związku Jedności Narodowej, a jednocześnie kontynuował studia w Inżynierskiej Szkole Mostów i Dróg. Na wieść o wybuchu "Wiosny Ludów", wyjechał do Wiednia, gdzie walczył po stronie rewolucji przeciw Habsburgom wspólnym wrogom Polski i wielu Narodów. Przedostał się na Węgry, gdzie jako naczelny wódz dowodził armią powstańczą węgierską w Siedmiogrodzie. Po klęsce pod Temesvarem, z resztkami wojsk przedostał się na stronę turecką.
           W Turcji przeszedł na Islam i jako Murad Pasza został marszałkiem wojsk tureckich. Po ugodzie Turcji z Rosją, został internowany w Kütahya,na Wyżynie Anatolijskiej, a potem w Aleppo w zachodniej Syrii, które obronił przed najazdem arabskich nomadów.
           Zmarł wskutek febry, pochowany został na miejscowym cmentarzu muzułmańskim Dżebel el Isam. Jego prochy sprowadzono z Aleppo do Polski, do rodzinnego Tarnowa i złożono w mauzoleum zaprojektowanym przez Adolfa Szyszko – Bohusza.

           Do rapsodu Norwida zaczynającego się od słów:

           Czemu, Cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz,

Przy pochodniach, co skrami grają około Twych kolan? -

Miecz wawrzynem zielony i gromnic płakaniem dziś polan,

Rwie się sokół i koń Twój podrywa stopę jak tancerz….

           Czesław Niemen po przeszło wieku od jego śmierci skomponował wstrząsającą muzykę.
           Kraków uczcił bohatera nazwaniem jego imieniem ulicy w dzielnicy Grzegórzki, dobiegającej do ulicy Grochowskiej.

wybrane publikacje:

1820 - Erfahrungen über die Congrevischen Raketen (Doświadczenia z rakietami kongrewskimi)
1829 - O machinach parowych

1846 – 1848 - O powstaniu narodowym w Polsce

kalendarium

1805 - został wpisany do Gimnazjum Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie
1809 - wstąpił do Korpusu Kadetów Armii Księstwa Warszawskiego
1811 - jako podporucznik rozpoczął służbę czynną
1812 - 1813 - wziął udział w kampanii napoleońskiej
1813 XII - został odznaczony krzyżem Legii Honorowej

1819 – 1822 – był wykładowcą artylerii i nauk fortyfikacyjnych w Zimowej Szkole Artylerii
1819 IV - został poważnie poparzony w wyniku prac nad racami kongrewskimi
1820 - ogłosił w Weimarze plon badań nad rakietami
1822 - został wydalony z wojska za przynależność do Wolnomularstwa Narodowego
1822 VII 30 - sąd dywizyjny skazał go na rok więzienia i degradację za zatajenie okoliczności, tyczącej się złożenia deklaracji nienależenia do towarzystw tajnych
1822 VIII 8 - wielki książę Konstanty na prośbę Bontempsa złagodził mu wymiar kary, pozbawiając go jedynie stałego etatu
1823 - powrócił do armii
1826 I - wystąpił z armii
1827 - podjął się zupełnie bezinteresownie kierowania robotami przy przebudowie klasztoru i kościoła ss. Karmelitanek trzewiczkowych we Lwowie na potrzeby Ossolineum
1831 III 10 - przybył do Warszawy, obejmując dowództwo 4. baterii lekkokonnej
1831 IV 10 - brał udział w bitwie pod Iganiami
1831 V 26 - jego oddziały szaleńczą szarżą umożliwiły części wojsk polskich wycofanie się z bitwy
1831 VII 1 - został odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari
1831 VII 13 - został mianowany dowódcą artylerii armii czynnej
1831 VII 18 - został stałym członkiem Rady Obrony Warszawy
1831 VIII 21 - został awansowany do stopnia generała brygady
1831 IX - walczył w obronie Warszawy
1832 - był jednym z założycieli Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1833 - brał udział w próbach stworzenia armii polskiej w Belgii, Egipcie i Portugalii
1833 V 19 - podpisał konwencję z cesarzem Brazylii Piotrem I, w myśl której u boku jego wojsk walczących o tron Portugalii miał być sformowany Legion Polski
1848 X 26 - 31 - kierował obroną rewolucyjnego Wiednia
1848 XII 19 - 1849 I 13 - dowodząc 8-tysięcznym korpusem odrzucił 10-tysięczny korpus gen. Antona Puchnera i wyzwolił północny Siedmiogród
1849 II - wkroczył na Bukowinę
1849 III - opanował cały Siedmiogród
1849 VIII 5 - powołany został przez Lajosa Kossutha na naczelnego wodza Armii Węgierskiej w Siedmiogrodzie
1849 VIII 9 - klęska pod Temesvarem (Timisoarą)
1849 - przekroczył granicę turecką
1850 XI - zachorował na malarię azjatycką

1851 – w pierwszą rocznicę jego śmierci Cyprian Kamil Norwid napisal wiersz „Bema pamięci rapsod żałobny”
1926 - w rodzinnym Tarnowie zawiązał się "Lokalny Komitet Sprowadzenia Zwłok Gen. J. Bema"
1927 - władze polskie rozpoczęły starania o sprowadzenie zwłok generała do kraju
1929 VI 20 - w obecności przedstawicieli władz Francji, Polski, Węgier i Turcji dokonano ekshumacji zwłok
1929 VI 27 - jego trumnę wystawiono na widok publiczny w Muzeum Narodowym w Budapeszcie
1929 VI 29 - wagon z prochami generała przejechał granice Polski, gdzie powitano go wyjątkowo uroczyście. W imponującym pochodzie trumnę przybraną sztandarami Polski, Węgier i Turcji przewieziono na Wawel, gdzie wystawiono ją na kilkanaście godzin na dziedzińcu arkadowym, zaciągając przy niej honorowe straże
1929 VI 30 - ulicami Krakowa przeszedł uroczysty kondukt by przy salwie 21 strzałów pożegnać Bohatera odjeżdżającego do rodzinnego miasta
1929 VI 30 - został pochowany w Mauzoleum na wyspie w Parku Strzeleckim w Tarnowie