Marcin Białobrzeski

(około 1530 Białobrzegi koło Radomia – 18 lu 19 IV 1586 Mogiła koło Krakowa)

biskup krakowski i kamieniecki, teolog, kaznodzieja, cysters

rodzina

herbu Abdank, syn Janusza i Anny z Janikowskich

biogram

           Po odbyciu nauk w akademii i za granicą, przyjął święcenia kapłańskie i złożył śluby zakonne w klasztorze cystersów w Sulejowie. Sprowadzony przez swego krewnego, opata wąchockiego i mogilskiego, Andrzeja Szpota, do klasztoru w Mogile, kształcił się na koszt tego klasztoru w Akademii Krakowskiej w zakresie literatury i polityki. Został opatem w Mogile (był ostatnim opatem mogilskim z wyboru zakonników), później biskupem krakowskim, a następnie biskupem w Kamieńcu Podolskim.

           Często doradzał królowi Zygmuntowi Augustowi, a po jego śmierci wygłosił świetną mowę pogrzebową. Kilkakrotnie posłował w kraju i za granicą.
           Po obiorze Stefana Batorego posłował do Wiednia, aby powstrzymać od wkroczenia do Polski stronników arcyksięcia Maksymiliana. Tenże król wysłał go do Siedmiogrodu na pogrzeb brata, Krzysztofa Batorego, wojewody siedmiogrodzkiego, skąd wracając przywiózł córkę nieboszczyka Gizelę, jako narzeczoną Zamoyskiego i pobłogosławił ich małżeństwo.
           Spopularyzował legendę o śmierci Bolesława Śmiałego, którą usłyszał zwiedzając węgierski Osjak (niem. Ossiach), podczas podróży do Rzymu.
           Utrzymywał bliski kontakt z kołem humanistów krakowskich. Był znany jako humanista o niezwykłym darze wymowy, oczytany i wiele piszący, znał język grecki, pozostawał pod wpływem Erazma z Rotterdamu. Napisał 19 dzieł, wśród których są pierwsze homilie katolickie w języku polskim. Był też autorem wielu książek na temat różnowierstwa. Pozostawił po sobie wiele zapisów na marginesach ksiąg. Był autorem polemicznych pism teologicznych skierowanych przeciw arianom, między innymi Postylli.

           Postilla orthodoxa, czyli wykład ewangelii na niedziele i święta całego roku, wydane w Krakowie u Łazarza jest najważniejszym jego dziełem, odznaczającym się stylem prostym lecz czystym oraz wykładem przystępnym i prawowiernym.
           Przywiązywał ponadto dużą wagę do zbierania pamiątek narodowych z przeszłych wieków. Zgromadził spory jak na owe czasy księgozbiór. Podczas 26 lat pełnienia funkcji opata w klasztorze mogilskim systematycznie powiększał zawartość biblioteki tak, że pod koniec lat osiemdziesiątych XVI wieku zdołał skompletować prawie wszystkie wartościowe książki, jakie do tego czasu zostały wydane. Liczne, zakupione przez siebie dzieła, opatrywał własnym ekslibrisem i superekslibrisem. Książki jego charakteryzowały się pięknymi oprawami ze skóry, na których wyciskano inicjały: M.B.. Ponadto przyozdabiano je wspaniałymi brązowymi okuciami.
           Pochowany w Mogile.

wybrane publikacje:

1567 - Katechizm albo wizerunek prawej wiary chrześcijańskiej etc.

1574 - Kazanie na pogrzebie śp. zacnego Zygmunta Augusta

1577 - Orthodoxia confessio de uno Deo Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka

1579 - Kazanie o przyjmowaniu Ciała i Krwi Pana Jezusa Chrystusa pod jedną osobą
1581 - Postilla orthodoxa to iest, Wykład świentych Ewanieliy niedzielnych y świąt uroczystych na cały rok [...] Drukarnia Łazarzowa
Autor powiedzeń:
Pijany w błocie leży, a psi mu gęby pilnują.
Więcej zamordowało pijaństwo aniż miecz.
kalendarium

1559 - wybrany został opatem w Mogile
1565 - otrzymał sufraganię krakowską
1570 X 6 - konsekrował murowany kościół parafialny w Chrobrzu
1571 - otrzymał kanonię katedralną w Krakowie
1573 - był przedstawicielem duchowieństwa na sejmie konwokacyjnym
1574 II 13 - wygłosił kazanie na pogrzebie Zygmunta Augusta
1574 - uczestniczył w sejmie elekcyjnym, podczas wyboru na króla Henryka Walezego

1575 - reprezentował kapitułę krakowską na zjeździe w Stężycy
1576 III – z polecenia zjazdu w Jędrzejowie udał się wraz z Krzysztofem Lanckorońskim do Wiednia w poselstwie do cesarza Maksymiliana, aby opowiedzieć mu o nowo wybranym królu Stefanie
1576 IV 7 - witał Stefana Batorego w klasztorze mogilskim
1576 - został biskupem w Kamieńcu Podolskim
1577 - brał udział w synodzie piotrkowskim, przyczynił się do uchwalenia zwiększonego „subsidium charitativum” na koszty wojny z Gdańskiem
1578 - brał udział w zjeździe jędrzejowskim
1580 - podążył do Rzymu, po drodze zwiedzając węgierski Osjak, skąd przywiózł do Polski legendę o Bolesławie Śmiałym
1583 VI 12 - w katedrze krakowskiej błogosławił małżeństwo bratanicy królewskiej Gryzeldy Batorówny z J. Zamoyskim
1583 - zamienił z kanclerzem Janem Zamojskim miasto biskupie Szarogród na Podolu na Pragę pod Warszawą
1585 - na sejmie wystąpił jako przeciwnik Zborowskich