Franciszek Ksawery Branicki
(około 1730 – IV 1819 Biała Cerkiew, Ukraina)
hetman wielki koronny
rodzina
herbu Korczak, syn Piotra, kasztelana bracławskiego, i Walerii z Szembeków, kasztelanki oświęcimskiej
poślubił Aleksandrę Engelhardt (1754 - 1838 IX 15), rzekomą siostrzenicę Potiomkina, w rzeczywistości zaś naturalną córkę Katarzyny II i Sergiusza Sałtykowa
dzieci:
Aleksander, zmarł w młodym wieku po upadku z konia
Władysław Ksawery (1782 - 1843), senator, właściciel dóbr Biała Cerkiew, osłaniał żołnierzy Powstania Listopadowego na Ukrainie
Elżbieta - wielka miłość Aleksandra Puszkina, poślubiła księcia Michała Woroncewa
Katarzyna - wyszła za księcia Konstantego Sanguszkę, a potem hrabiego Septyma Potockiego
biogram
O jego dzieciństwie i wykształceniu nie mamy żadnej informacji. Pochodził z Korczaków Branickich, którzy wśród swych antenatów mają trzech senatorów.
W młodości zdobywał doświadczenie wojskowe, służąc w armii austriackiej i francuskiej. Sprawny polityk, doszedł do najważniejszych godności w państwie.
Przebywając w Petersburgu zaprzyjaźnił się z przyszłym królem - Stanisławem Augustem Poniatowskim, co przyczyniło się później do jego kariery politycznej.
Początkowo stronnik i bliski współpracownik króla Stanisława Augusta, poparł jego elekcję i odbywał w jego imieniu dyplomatyczne misje zagraniczne. Chciał pełnić rolę pośrednika pomiędzy królem a szlachtą, a jednocześnie być obrońcą i gwarantem jej praw.
Po utworzeniu Rady Nieustającej i ograniczeniu władzy hetmańskiej został wrogiem króla, którego starał się obalić za pomocą Rosji. Był zdecydowanym przeciwnikiem Konstytucji 3 Maja i reform Sejmu Czteroletniego. Jako współtwórca konfederacji targowickiej został zaocznie skazany na śmierć, przeszedł na służbę rosyjską. Osiadł w swoim majątku w Białej Cerkwi (obecnie Ukraina).
kalendarium
1752 - odbył nieme poselstwo na sejm grodzieński z województwa bełskiego
1757 II 18 - został pułkownikiem chorągwi pancernej, wziął udział w kampanii pod Zittau
1758 VII 6 - w Petersburgu zasłonił Poniatowskiego, złapanego in flagranti z Katarzyną, od wybuchu gniewu zazdrosnego wielkiego księcia
1758 VIII 25 - dowodził szwadronem kawalerii pod Zorndorff (Sarbinowo)
1763 IV 25 - wykupił starostwo halickie z ziemi ruskiej od Zamoyskiego
1764 - przebywał z misją dyplomatyczną na dworze berlińskim
1764 X 6 - mianowany został królewskim generał adiutantem
1764 X 7 - został mianowany generałem - lejtnantem wojsk koronnych
1764 X 21 - 1766 - był podstolim koronnym
1765 II - pojechał z misją dyplomatyczną do Berlina
1765 - został starostą halickim
1765 V - został kawalerem Orderu Świętego Stanisława
1766 IV 7 - 1773 - łowczy wielki koronny
1766 III 5 - na Woli odbył pojedynek na pistolety z Casanovą, został ciężko ranny, sam postrzelił Casanovę w palec
1768 - 1772 - pomagał Rosjanom tłumić konfederację barską
1768 VI 21 - wraz z rosyjskim generałem Piotrem Apraksinem zdobył Bar
1768 - 1773 - był generałem - adiutantem królewskim, generałem artylerii litewskiej
1768 VI 19 - zdobył Bar
1768 - uzyskał starostwo lubomelskie
1771 I 18 - z misją dyplomatyczną przybył do Petersburga szukając poparcia przeciwko Austrii i Prusom
1771 V 27 - atakował Tyniec
1771 - uzyskał starostwo jaworowskie
1772 II - wspólnie z Aleksandrem Suworowem zdobył Wawel
1773 - odbył podróż dyplomatyczną na dwór francuski, pragnąc uzyskać poparcie dla Stanisława Augusta Poniatowskiego
1773 IV 10 - 1774 - pełnił funkcję hetmana polnego koronnego
1774 - uzyskał starostwo sokolnickie
1774 II 8 - został hetmanem wielkim koronnym, aż do dymisji w lecie 1793 roku
1774 VIII 6 - w darze od króla (za powstrzymanie Prus przed aneksją kraju) otrzymał ogromne starostwo białocerkiewskie (3 miasta i 111 wsi), położone na dzisiejszej Ukrainie
1775 - zerwał z królem i związał się z opozycją magnacką
1781 XI 12 - poślubił Aleksandrę Engelhardt
1789 XI 25 - gdy delegaci miast manifestacyjnie składali życzenia królowi, przesiedział ze swymi stronnikami w mieszkaniu, mając pod ręką nabite pistolety
1792 IV 27 - podpisał akt konfederacji Targowickiej
1794 IX 29 - został skazany zaocznie na śmierć, wyrok wykonano w sposób symboliczny, wieszając jego podpisany portret na szubienicy
1795 - został generałem Imperium Rosyjskiego
1807 - 1809 - walczył wraz synem w wojnie rosyjsko - tureckiej
źródła
Historia Dyplomacji Polskiej - tom II 1572-1795, PWN Warszawa 1981;
Rosyjski słownik biograficzny ;
Kalinka Walerian, Branicki Franciszek Ksawery, w Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936;
Ruszczyc Marek, Dzieje rodu i fortuny Branickich, Warszawa 1991