Barbara Radziwiłłówna
(6 grudnia 1520 lub 1523 Wilno?, Dubinki? - 8 maja 1551 Kraków)
wielka księżna litewska, królowa polska
rodzina
najmłodsza z trojga dzieci Jerzego Radziwiłła, hetmana wielkiego litewskiego, kasztelana trockiego i wileńskiego, i Barbary Kolanki (Kołówny), córki Pawła Koli z Dalejowa, wojewody podolskiego
siostra Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym
Miniatura Barbary Radziwiłłówny, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555/1565 r.
żona Stanisława Gasztołda, wojewody nowogrodzkiego
druga żona Zygmunta Augusta
biogram
Litewska magnatka. Młoda wdowa. Urodziwa. Delikatna. Dostojna. "Druga Helena trojańska ".
Czyżby ?
Barbara Radziwiłłówna była "zwyczajnie" ładna.
Królowa Barbara Radziwiłłówna Miniatura Barbary Radziwiłłówny Barbara Radziwiłłówna
– kamea autorstwa Caraglia, z cyklu portretów żon w stroju koronacyjnym,
około 1550 r. Zygmunta Augusta, 1550 r. około 1730–1737
Owalna twarz z wąskimi, łukowatymi brwiami, dość długim, prostym nosem i niewielkimi ustami. Prawdopodobnie blondynka o jasnej cerze, podkreślonej dodatkowo wileńskim bielidłem. I oczy....ciemne, duże. Rzekomo dzięki nim była w stanie usidlić każdego mężczyznę. Szerokie biodra dobrze kontrastowały ze szczupłą talią. Smukła sylwetka i całkiem słuszny wzrost (około 165 cm) uderzały każdego obserwatora. Jej uśmiech zdobiły proste, jasne zęby.
Jako 5-letnia dziewczynka została zaręczona z księciem Ilją Ostrogskim: związek ten miał umocnić obie rodziny, pozostające w opozycji do rodu Gasztołdów. Kiedy jednak podstawy ekonomiczne Radziwiłłów i Gasztołdów zostały zagrożone, na skutek prowadzonej przez królową Bonę akcji rewindykacji królewszczyzn, oba zwaśnione rody pogodziły się, zawierając układ w Raduni, na mocy którego Barbara poślubiła znacznie starszego od siebie Stanisława Gasztołda, wojewodę nowogrodzkiego, (następnie trockiego). Wojewoda zmarł młodo, dość niespodziewanie, po krótkiej chorobie. Ponieważ zmarł bezpotomnie, jako ostatni z rodu, majątek jego - zgodnie z prawem - przeszedł na króla Zygmunta Starego, który darował go synowi.
Po śmierci męża Barbara nawiązała romans z Zygmuntem II Augustem, który - po śmierci swej prawowitej małżonki, Elżbiety - poślubił potajemnie spodziewającą się dziecka Barbarę (poroniła). Została koronowana w katedrze wawelskiej (wbrew opozycji szlacheckiej, podsycanej przez królową Bonę), co podniosło znaczenie Radziwiłłów i związanych z nimi magnackich rodów litewskich.
Królowa dbała niezwykle o swoje drogocenne stroje, które dla niej szył włoski krawiec Francesco. W kolorach złota i czerwieni. Zawsze nosiła ukochane perły i kilka pierścieni. Czepce z pereł, kołnierze wyszywane perłami, suknie haftowane perłami i drogocennymi kamieniami, naszyjniki z pereł, szamerunki - wyglądała niezwykle efektownie. Pociągała swoją osobowością i pozycją. Niewiele robiła sobie z reguł etykiety i sztywnych norm zachowania, była bezpośrednia, wygadana. Wychowała się w atmosferze liberalnej, gdzie nie wpajano odrazy do życia płciowego ani poglądu o grzeszności płci. Jej środowisko tolerowało wolność seksualną. Barbarze zarzucano wszystko, co najgorsze...zbytnią swobodę obyczajów, brak wykształcenia, despotyzm, upartość. A jednak Zygmunt August pokochał ja całym sercem. Niemal opętańcza miłość do Litwinki była jedyną i wyjątkowa. Czas z nią spędzony był najszczęśliwszy w całym życiu króla. Tworzyli zgraną parę--Barbara jako prawdziwie pokrewna dusza oddana całkowicie Zygmuntowi i on, uwielbiający ją do końca.
I umiejętności alkowiane...a takie wojewodzina trocka posiadała.
Krewni Barbary - brat Mikołaj Rudy i kuzyn, Mikołaj Czarny pragnęli z małżeństwa siostry uzyskać jak najwięcej korzyści i dla siebie i całego rodu Radziwiłłów. Bardzo niechętnie i rzadko Barbara prosiła Zygmunta o spełnienie próśb braci.
Powód nagłej śmierci Barbary nie jest do końca wyjaśniony. Zmarła na Wawelu, urządzono tu komnatę żałobną, gdzie odprawiano msze żałobne, a król czuwał przy zwłokach.
Według znanej legendy wtedy właśnie Mistrz Twardowski miał ukazać królowi jej ducha.
Zgodnie z jej ostatnim życzeniem pochowana została w katedrze w Wilnie.
Duch Barbary Radziwiłłówny, Grób królowej Barbary Józef Simmler, Śmierć Barbary
obraz autorstwa w katedrze wileńskiej Radziwiłłówny, 1860
Wojciecha Gersona 1886 r
Jej imieniem nazwano ulicę w dzielnicy XVI Bieńczyce.
Dzieje miłości jej i Zygmunta Augusta uwiecznione zostały w literaturze pięknej, malarstwie i filmie.
Jan Matejko: Zygmunt August prezentuje Jan Matejko: Zygmunt August z Barbarą
na dworze Barbarę Radziwiłłównę na dworze radziwiłłowskim w Wilnie (szkic)
kalendarium
1525 - została zaręczona z księciem Ilją Ostrogskim
1536 X 20 - na mocy układu w Raduni została przeznaczona na żonę dla Stanisława Gasztołda, syna kanclerza litewskiego, Olbrachta
1537 V 17 lub 18 - w Gieranojnach (Gieranonach) poślubiła Stanisława Gasztołda
1542 XII 18 - po krótkiej chorobie zmarł jej mąż i owdowiała Barbara przeniosła się do Wilna
1543 VI 15 - Zygmunt Stary darował majątek Stanisława Gasztołda Zygmuntowi Augustowi
1543 X - Zygmunt spotkał Barbarę w Gieranojnach, gdy dokonywał ostatecznego przejęcia dóbr i odbierał od wdowy należące teraz do niego kosztowności i rejestry dochodów Gasztołdów
1547 między VII 28, a VIII 6 - poślubiła Zygmunta Augusta
1547 XI 19 - wyjechała z Wilna do Dubinek, a trudy podróży sprawiły, że poroniła
1548 II 2 - król w Piotrkowie powiadomił o swym ślubie rodziców
1548 IV 17 - Barbara wróciła do Wilna, i podczas narady panów litewskich w zamku została przez króla Zygmunta przedstawiona jako "pani i królowa"
1548 IX - na rozkaz króla opuściła Litwę i udała się do Polski
1548 X - w Radomiu nastąpiło oficjalne powitanie z Zygmuntem Augustem - Barbara występowała jako pełnoprawna żona królewska
1548 X - Barbara pod opieką brata udała się do Nowego Miasta Korczyna
1548 X 31 - XII 12 - odbyły się burzliwe obrady sejmowe, sejmujący żądali oddalenia Barbary, grożąc zbrojnym wystąpieniem (zarzucano jej niższy stan, niemoralność i bezpłodność), wobec zdecydowania króla sejm nie przyniósł rozstrzygnięć
1549 II 9 - nastąpiło spotkanie małżonków w Nowym Mieście Korczynie
1549 II 10 - udano się do Krakowa
1549 II 13 - Barbara wprowadziła się na Wawel, do komnat zajmowanych uprzednio przez Bonę
1549 V 1 - Zygmunt August przekazał Barbarze liczne majątki na Litwie, w województwie trockim, jako oprawę - między innymi zamek i miasto Kowno, Merecz i Olitę
1550 - latem nastąpił wyjazd do Niepołomic
1550 VIII 24 - 28 - para królewska przebywała w Wiśniczu, rezydencji marszałka Kmity
1550 XII 7 - w Katedrze Wawelskiej prymas Mikołaj Dzierzgowski dokonał jej koronacji
1551 III 31 - już ciężko chora przyjęła na uroczystej audiencji wysłannika Bony, która pojednała się z nią i uznała za synową
1551 V 25 lub 26 - na Litwę wyruszył orszak żałobny z trumną królowej
1998 - jej imieniem została nazwana ulica sąsiadująca z ulicą Królowej Bony
1551 VI 23 lub 24 - została pochowana w wileńskiej katedrze, w kaplicy św. Kazimierza, obok królowej Elżbiety zmarłej przed sześcioma laty
źródła
Rudzki Edward, Polskie królowe, (tom 1), Warszawa 1985
Kronika Krakowa, Warszawa 1996
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
Teresa Stanisławska-Adamczewska, Jan Adamczewski, Kraków, ulica imienia …, Kraków 2000
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Zygmunt Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005
Władysław Pociecha, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989