Bona
Bona Sforza d'Aragona
(2 lutego 1494 Vigevano, Włochy – 19 listopada 1557 Bari, Włochy)
królowa polska
rodzina
trzecie dziecko Gian Galeazzo Sforzy (1469-1494), księcia Mediolanu, i Izabeli Aragońskiej (1470-1524), córki Alfonsa Aragonskiego, księcia Kalabrii, króla Neapolu
druga żona Zygmunta I Starego
dzieci:
Izabela (1519 I 18 - 1559 IX 15), żona Jana Zapoly, króla Węgier
Zygmunt II August (1520 VIII 1 - 1572 VII 7), król Polski wielki książę litewski
Zofia (1522 VII 13 - 1575 V 28), żona Henryka I, księcia brunszwickiego
Anna (1523 X 18 - 1596 IX 9), królowa Polski, żona Stefana Batorego, króla Polski
Katarzyna (1526 XI 1 - 1583 IX 16), żona Jana III Wazy, króla Szwecji
Wojciech Olbracht (1527 IX 20 - 1527 IX 20)
biogram
Młodość spędziła w Mediolanie, Bari i Neapolu, gdzie odebrała staranne wykształcenie. Jej nauczycielami byli Crisostomo Colonna, członek Akademii Pontana oraz Antonio Galateo, dzięki którym poznała dzieła Wergiliusza, Cycerona i Ojców Kościoła, nauczyła się wypowiadać w uczony sposób, posiadła również wiedzę z zakresu historii, prawa, administracji i teologii. Świetnie tańczyła, znakomicie jeździła konno. Była osobą gospodarną, oszczędną, a jednocześnie potrafiącą wywierać wpływ na ludzi. Wykazywała przy tym ambicję we wszystkich swoich działaniach.
24-letnia księżniczka Mediolanu przybyła do Krakowa z licznym orszakiem. Jej przybycie odbyło się bardzo uroczyście, w pochodzie na Wawel brali udział panowie polscy i litewscy, następnie kardynał Hipolit d`Este przybywający z Węgier z dworem (367 koni), który dołączył do orszaku Bony w Morawicy pod Krakowem, następnie poseł cesarski ze świtą, posłowie czeski, węgierski i księcia cieszyńskiego – wszyscy w wiele koni, w sumie w orszaku miało uczestniczyć 10 tysięcy osób.
Niemal od początku swego pobytu w Polsce starała się zdobyć silną pozycję polityczną. Zaczęła przez nadawanie beneficjów tworzyć własne stronnictwo i jednocześnie korzystała z wpływu jaki miała na króla. Udało jej się również uzyskać od papieża Leona X prawo do decydowania o obsadzie piętnastu beneficjów kościelnych o bardzo dużym znaczeniu (między innymi w Krakowie, Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Fromborku).
Celem wzmocnienia władzy królewskiej zaczęła zaraz po ślubie zabiegać o stworzenie prywatnego majątku Jagiellonów i z czasem stała się największą właścicielką ziemską na Litwie. Nabywała liczne posiadłości między innymi w okolicach Krakowa Łobzów, Ojców, Krzeszów, co przysporzyło jej wrogów wśród przedstawicieli możnych rodów.
Popierała sztukę, między innymi ufundowała piękny renesansowy nagrobek arcybiskupa P. Gamrata w Katedrze Wawelskiej, rozpoczęła gromadzenie arrasów, które sprowadzała z Flandrii, rozbudowała też ogrody wawelskie.
Wawel opuszczała wielokrotnie, towarzysząc mężowi w podróżach na Litwę oraz na sejmy. Z powodu zatargu z Zygmuntem II Augustem o jego małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną, udała się na Mazowsze, a następnie wyjechała do Włoch. Zamieszkała w dziedzicznym Bari, gdzie została otruta przez swych dworzan, agentów króla Filipa II, który dążył do zajęcia włoskich posiadłości Bony.
kalendarium
1500 II 2 - wraz z matką wyjechała z Mediolanu
1500 III 7 - przybyły do Neapolu
1502 IV 21 - przeniosły się do Bari
1506 - obowiązki jej nauczyciela objął Cristosomo Colonna, ksiądz, pisarz i poeta
1515 XII - Krzysztof Szydłowiecki przedstawił królowi Zygmuntowi I propozycję cesarza Maksymiliana I zaślubin Bony
1517 IX 20 - w Wiedniu podpisano umowę ślubną ułożoną przez Piotra Tomickiego i Colonna
1517 IX 24 - posłowie polscy Stanisław Ostroróg i Jan Konarski, którzy byli obecni przy podpisaniu umowy, wyjechali z Wiednia do Bari po narzeczoną
1517 XII 6 - odbył się w Neapolu ślub per procura Zygmunta I i Bony. Bona miała na sobie błękitną suknię z weneckiego atłasu, naszywaną blaszkami złota w kształcie uli, o zawrotnej wartości 7 000 dukatów
1517 XII 6 - podpisano intercyzę ślubną, w myśl której Bona otrzymywała 100 000 dukatów posagu i 50 000 wyprawy, została też jedyną spadkobierczynią matki w księstwach Bari i Rossano
1518 I 3 - udała się w podróż do Polski
1518 IV 11 - przekroczyła granicę polską w księstwie oświęcimskim
1518 IV 15 - uroczysty wjazd Bony i jej licznego orszaku do Krakowa
1518 IV 18 - ślub z Zygmuntem I i jej koronacja, sprawowana przez prymasa J. Łaskiego
1518 IV 28 - król zapisał żonie oprawę na Nowym Mieście Korczynie, Wiślicy, Żarnowie, Radomsku, Jedlni, Kozienicach, dobrach chęcińskich, radoszyckich, łęczyckich, przedeckich, konińskich, pyzdrskich i inowrocławskich
1519 I 23 - otrzymała od papieża Leona X Medyceusza przywilej obsadzania stanowisk kościelnych
1519 X 4 - otrzymała od króla księstwo pińskie na Polesiu i sąsiednie księstwo kobryńskie
1521 - otrzymała dobra sieluckie
1522 XII 4 - wskutek jej zabiegów Zygmunt August został uznany przez panów litewskich następcą tronu Wielkiego Księstwa
1524 II 21 - otrzymała pas puszczy (200 km x 50 km) na północ od Narwi
1528 III 5 - wraz z mężem opuściła zamek radomski i udała się do Wilna
1529 XI - opuściła Wilno i udała się do Krakowa
1530 II 20 - doprowadziła w Krakowie do koronacji Zygmunta Augusta
1533 VI 10 - para królewska z córką Izabelą i synem Zygmuntem opuściła Kraków i udała się do Wilna
1533 VII 10 - 1535 - przebywała wraz z mężem na Litwie
1535 - powrócili do Krakowa na ślub królewny Jadwigi z elektorem brandenburskim Joachimem Hohenzollernem
1535 - zleciła wykonanie głów wawelskich w Sali Poselskiej
1535 IX - ponownie wyjechała z królem na Litwę
1536 XI 19 - powróciła do Krakowa
1540 V 24 - 1542 VI 22 - przebywała na Litwie
1543 V 6 - w Krakowie odbył się ślub Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką
1545 III 11 - otrzymała Mazowsze w charakterze odprawy za ustąpienie ze swoich dóbr oprawnych
1548 VIII - wyjechała z Krakowa na Mazowsze
1556 - uzyskała zgodę króla i Senatu na wyjazd do Włoch
1556 II 1 - na zawsze opuściła Polskę
1556 II 27 - zatrzymała się w Padwie
1556 IV 28 - odbyła wjazd do Wenecji, uroczyście witana przez dożę
1556 V 12 lub 13 - przybyła do Bari
1590 - 1595 - jej córka Anna Jagiellonka wzniosła jej w kościele św. Mikołaja w Bari marmurowy grobowiec
źródła
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Kronika Krakowa, Warszawa 1996
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
W. Pociecha, Królowa Bona (1494-1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. 2, Poznań 1949