Barbara Zapolya
(11 lutego 1495 Trenczyn, Słowacja – 2 października 1515 Kraków)
królowa polska i wielka księżna litewska
rodzina
córka Stefana Zapolyi, hrabiego spiskiego i wojewody siedmiogrodzkiego, i Jadwigi Cieszyńskiej, córki Przemysła II księcia cieszyńskiego z rodu Piastów, dlatego uważano ją za ostatnią Piastównę na tronie polskim
pierwsza żona Zygmunta I Starego
miała dwie córki:
Jadwiga (25 III 1513 Poznań – 7 II 1573 Alt Ruppin), wydana za Joachima, elektora brandenburskiego; Anna (1 VII 1515 – 8 V 1520) zmarła w dzieciństwie w wieku 5 lat
biogram
Została wybrana na żonę Zygmunta Starego dzięki pomocy jego brata - Władysława Jagiellończyka. Jej małżeństwo podyktowane zostało względami politycznymi, skierowanymi przeciwko dominacji Habsburgów. Zygmunt przez związek z potężną węgierską rodziną Zapolyów chciał wzmocnić pozycję swego brata Władysława na Węgrzech.
Mimo to związek Zygmunta z Barbarą był bardzo udany, a po uroczystym wjeździe do Krakowa, ślubie i koronacji dokonanej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego, młodziutka królowa zyskała sobie w Krakowie wielką sympatię i miłość męża, któremu towarzyszyła w wyjazdach do Piotrkowa, Poznania i na Litwę. W czasie rozstania prowadziła z nim korespondencję, w czym pomagał jej poeta i późniejszy arcybiskup gnieźnieński Andrzej Krzycki.
Zapolyanka wniosła mężowi bardzo wysoki posag 100 000 czerwonych złotych (najmłodsza siostra Zygmunta, która wychodziła za mąż trzy lata później, otrzymała tylko 20 000 złotych posagu). Jako wiano król zapisał żonie Nowe Miasto Korczyn, Wiślicę, Żarnowiec, Jedlnię, Kozienice, Chęciny, Stężycę, Przedecz, Radoszowice, Łęczycę i Kłodawę tj. dobra, które stanowiły oprawę królowych, oraz cła w Koninie, Pyzdrach, Inowrocławiu, Radziejowie i Słońsku, a także 200 florenów węgierskich rocznie z żup wielickich. Król dodał jeszcze Biecz i Sochaczew. Wesele, które kosztowało 34 365 złotych polskich, sfinansował, udzielając pożyczki, Jan Boner. W Polsce reprezentowała - zwłaszcza w czasie zjazdu wiedeńskiego 1515 - interesy Zapolyów, ale jej wpływ na politykę był bardzo dyskretny.
Gdy Zygmunt brał udział w wojnie z Moskwą, Barbara pozostawała sama w Wilnie, następnie wspólnie powrócili na Wawel. Tego samego roku Barbara urodziła córkę Annę. Po porodzie ciężko zaniemogła i wkrótce zmarła. Obie córki mieszkały w „Domu królewien” na Wzgórzu Wawelskim.
Zygmunt Stary na cześć ukochanej małżonki kazał wybudować Kaplicę Zygmuntowską. Spoczęła w podziemiach rodzinnej kaplicy grobowej (Kaplicy Zygmuntowskiej) w Katedrze Wawelskiej.
kalendarium
1511 XII 2 - podpisano w Krakowie kontrakt małżeński Zygmunta i Barbary
1512 II 6 - przybyła uroczyście do Krakowa
1512 II 8 - odbył się jej ślub i koronacja
1512 X 20 - para królewska opuściła Kraków i przez Olkusz i Częstochowę udała się na sejm do Piotrkowa
1512 XII 26 - 28 - przebywali w Kaliszu
1513 I 3 - przybyła wraz z mężem do Poznania
1513 III 25 - urodziła córkę Jadwigę
1513 V 20 - wyjechała wraz z mężem na Litwę
1513 VIII 11 - przybyli do Wilna
1515 I 3 - opuścili Wilno
1515 II 4 - wróciła wraz z królem na Wawel
1515 VII 1 - urodziła córkę Annę
1515 X 18 - pochowana w Katedrze Wawelskiej
1533 VI 13 - szczątki jej przeniesione zostały do Kaplicy Zygmuntowskiej
źródła
Duczmal Małgorzata, Jagiellonowie, Kraków 1996
Kronika Krakowa, Warszawa 1996
Słownik biograficzny historii Polski, Ossolineum, Wrocław 2005
Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Dzieje Krakowa, t. 2, Kraków 1984
Zygmunt Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005
Kamil Janicki, Damy złotego wieku Kraków 2014
B. Przybyszewski, Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, Łańcut 2000
Władysław Pociecha, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989