rodzina
pochodził z dynastii Piastów
syn Władysława I Hermana i Judyty, córki króla czeskiego Wratysława II, i Adelajdy Węgierskiej
Bolesław III Krzywousty
Lata panowania 1102 - 1138
poślubił:
(1) - Zbysława Kijowska (między 1085 a 1090 - między 1109 a 1112) - córka Świętopełka II, wielkiego księcia kijowskiego
dzieci:
1. Władysław II Wygnaniec, (1105 - 1159 V 30) - książę krakowski i śląski
2. N.N. syn, o którego narodzinach pisał Anonim zwany Gallem - obecnie odnosi się tę informację do Władysława, a drugiego syna Bolesława i Zbysławy uważa się za postać nieistniejącą
3. N.N. córka, (przed 1111 - po 1123) - od 1124 roku żona Wsiewołoda, księcia muromskiego; o żonie tego ruskiego władcy wiadomo tyle, że pochodziła z Polski; obecnie literatura uznaje ją raczej za córkę Skarbimira niż Bolesława
(2) - Salomea z Bergu (przed 1101 - 1144 VII 27) - córka Henryka von Berg - Schelkingena, hrabiego Bergu
dzieci:
4. Adelajda (1114 - 25 III przed 1132) - poślubiła: 1128 lub 1129 Albrecht I Pobożny (1107 II 13 - 1137 XI 9), margrabia austricki - współczesna nauka kwestionuje, że była córką Bolesława
5. Leszko (1115 - 26 VIII przed 1138)
6. Ryksa (1116 - po 25 XII 1155) - poślubiła: (1) 1129 lub 1130 Magnus (1106 - 4 VI 1134), król Vaestergotlandu; (2) 1135 lub 1136 Włodzimierz (zmarł po 1167), książę miński (1151 - 1158, 1165 - 1167) i grodzieński (1159 - 1165); (3) po 1139 Swerker I (zamordowany w 1156), król szwedzki (1134 - 1156)
7. N.N., córka (przed 1119 - pod koniec 1132) - poślubiła przed 1132 Konrad Sachsenblume, margrabia Marchii Północnej
8. Zofia, zmarła 10 X 1136
9. Kazimierz zwany Starszym (w odróżnieniu od swojego młodszego brata, Kazimierza Sprawiedliwego) (1117/1122, wg kronikarza Jana Długosza 16 sierpnia 1122 (przekaz ten jest kwestionowany przez większość badaczy) - zmarł 19 X 1131)
10. Gertruda (1123 lub 1124 - 7 V 1160) - od 1139 mniszka w Zwiefalten
11. Bolesław IV Kędzierzawy (1125 - 5 I 1173) - książę mazowiecki i kujawski (1138 - 1146), książę krakowski (1146 - 1173)
12. Mieszko III Stary (1126 lub 1127 - 13 III 1202) - książę wielkopolski (1138 - 1202), książę krakowski (1173 - 1177, 1190, 1199 - 1202)
13. Henryk Sandomierski (między 1127 a 1131 - 18 X 1166) - książę sandomierski
14. Dobronega Ludgarda (przed 1129 - po 26 X 1147) - poślubiła: około 1142 Dytryk (1127 - 9 II 1185), z dynastii Wettynów, margrabia dolnołużycki, rozwiedziony po 1144, który później żyje w konkubinacie z Kunegundą, wdową po po Bernardzie z Płockowa
15. Judyta (po 1130 - 8 lipca między 1171 a 1176) - poślubiła? (1) 1136 Gejza II, król węgierski (około 1130 - 31 V 1161), żonaty później z Eufrozyną, córką Mścisława, wielkiego księcia kijowskiego; (2) 6 I 1148, Otton I (między 1126 a 1128 - 1184 lub 7 III 1185), margrabia Brandenburgii, żonaty później z Adelajdą, córką Florencjusza III, hrabiego holandzkiego
16. Agnieszka (1137 - po 1182) - poślubiła: (1) 1140 lub 1141 N.N. syna Wsewołoda, wielkiego księcia kijowskiego; (2) 1151 lub 1152 Mścisław II (zm. 19 VIII 1170), książę perejasławski (1146 - 1149, 1151 - 1155), książę łucki (1155 - 1157), książę wołyński (1157 - 1170), wielki książę kijowski (1167 - 1169, 1170)
17. Kazimierz II Sprawiedliwy (1138 - 5 V 1194) - książę sandomierski, krakowski, kujawski, mazowiecki
biogram
Młodość Bolesława przypadła na okres walk jego przyrodniego brata Zbigniewa z ojcem i wojewodą Sieciechem. W wyniku tych wydarzeń otrzymał Kłodzko, a następnie Śląsk i Małopolskę bez głównych grodów zachowanych wraz z Mazowszem przez ojca Władysława Hermana.
Po śmierci ojca dzielnice północne objął Zbigniew, a Bolesław pozostał na południu obejmując Śląsk i Małopolskę i zajmując ich główne grody.
Bolesław dążył do jedynowładztwa i pokonał Zbigniewa wyganiając go z kraju. Zbigniew zwrócił się o interwencję do króla niemieckiego Henryka V, jednak wyprawa Henryka V nie sforsowała polskiej linii obrony na Odrze. Polacy nie podejmowali walnej bitwy, broniąc się w grodach (Głogów, Bytom Odrzański, Wrocław). Szczególnym bohaterstwem wsławił się Głogów. Ostatecznie Niemcy zostali zmuszeni do wycofania się, a Bolesław obronił niezawisłość i całość państwa. Zbigniew, po powrocie do Polski, oskarżony został o zdradę i na rozkaz Bolesława oślepiony. Zagrożony karami kościelnymi (klątwa zwalniała wszystkich poddanych z obowiązku posłuszeństwa), Bolesław musiał odbyć pielgrzymkę pokutną na Węgry do klasztoru św. Idziego) i boso udał się do grobu św. Wojciecha do Gniezna, gdzie przez 4 dni pościł, leżąc w popiele i włosiennicy, rozdając jałmużnę i nie rozmawiając z ludźmi.
Interweniował na rzecz wygnanego z Czech Sobiesława, zajmując Kłodzko. Panujący w Czechach Władysław zrezygnował z trybutu ze Śląska i nadał Sobiesławowi prowincję hradecką. Potwierdzeniem tego układu było małżeństwo Bolesława z Salomeą, córką Henryka II, hrabiego Bergu, i siostrą żony Władysława czeskiego.
Dużo uwagi poświęcał Bolesław sprawom Pomorza, po opanowaniu grodów nadnoteckich (Czarnkowa, Ujścia, Wielenia, Nakła, Wyszogrodu) wcielił do Polski Pomorze Nadwiślańskie. Podporządkował sobie również Pomorze Zachodnie, zmuszając do płacenia lenna księcia Warcisława. Dla utrwalenia związków Pomorza z Polską dążył do chrystianizacji tych ziem organizując misje (Pierwsza prowadzona przez mnicha Bernarda Hiszpana, nie przyniosła rezultatów. Dwie następne w latach 1124-1128 odbył biskup Otto z Bambergu. Udał się on między innymi do Pyrzyc, Stargardu, Wolina, Szczecina i Kołobrzegu. Ostatecznie udzielił on chrztu Pomorzanom, którzy uznali chrześcijaństwo za religię oficjalną) oraz zawarł sojusz z Danią, poparty małżeństwem swej córki Ryksy z Magnusem, synem duńskiego i szwedzkiego króla Nielsa. Przymierze to, mające również charakter antyniemiecki, spowodowało reakcję króla Lotara III. Po doznaniu szeregu niepowodzeń, Bolesław złożył hołd cesarzowi Lotarowi, otrzymując od niego zezwolenie na podbój Rugii, jednak musiał płacić trybut z Pomorza.
Za panowania Bolesława Kraków był centrum politycznym dzielnicy (w latach 1102 - 1106), a następnie został stolicą państwa. W Krakowie znajdowała się główna rezydencja księcia i dworu, skarbiec monarszy i kancelaria z kronikarzem Anonimem zwanym Gallem. Bolesław kontynuował rozpoczętą przez ojca budowę Katedry Wawelskiej (wg Długosza miał podwyższyć mury i wznieść wieże).
Pod koniec życia, dla uniknięcia wojen o władzę, za zgodą i radą możnych wydał statut sukcesyjny, znany jako "testament Bolesława Krzywoustego". Podzielił kraj między synów, wydzielając im dziedziczne dzielnice: Władysławowi Wygnańcowi - Śląsk (ze stolicą we Wrocławiu), Bolesławowi Kędzierzawemu - Mazowsze (ze stolicą w Płocku), Mieszkowi Staremu - Wielkopolskę (ze stolicą w Poznaniu), Henrykowi Sandomierskiemu - ziemię sandomierską (Sandomierz). Najstarszy z Piastów miał być seniorem (princepsem), władającym dzielnicą senioralną - Małopolską i Pomorzem Gdańskim, oraz być zwierzchnikiem krewnych oraz książąt Pomorza Zachodniego. Być może część terytorium (najprawdopodobniej ziemię łęczycką) otrzymała wdowa po Bolesławie - Salomea, jako tzw. oprawę wdowią. Ziemie te miały być po jej śmierci włączone do dzielnicy senioralnej.
Po śmierci Bolesława władzę jako książę zwierzchni objął Władysław II Wygnaniec.
Pochowany w katedrze w Płocku, jego imieniem nazwano ulicę w dzielnicy Grębałów, przylegająca do ulicy Jana Kazimierza.
kalendarium
1093 - otrzymał Kłodzko
1097 - otrzymał we władanie Śląsk i Małopolskę bez głównych grodów
1102 - po śmierci ojca pozostał na południu zajmując główne grody Śląska i Małopolski
1103 - ożeniony został z księżniczką ruską Zbysławą Kijowską (zmarła w 1114 roku)
1105 – zawarł sojusz z królem Węgier Kolomanem
1106 - 1108 - pokonał przyrodniego brata Zbigniewa
1109 - odparł najazd Henryka V
1112 - powrót do kraju Zbigniewa
1113 - Zbigniew z rozkazu Bolesława, oskarżony o zdradę, został oślepiony
1114 - zajął Kłodzko
1115 - ożeniony z Salomeą, hrabianką Bergu
1117 - 1118 - stłumił bunt wojewody Skarbimira, oślepiając go i przejmując jego majątek
1119 - ostatecznie podbił Pomorze Wschodnie
1121/1122 – zajął Szczecin
1123 - podporządkował sobie Pomorze Zachodnie
1132 - klęską zakończyła się próba osadzenia na tronie węgierskim Borysa, syna Kolomana
1132 - 1134 - Sobiesław czeski czterokrotnie najeżdżał na Śląsk
1133 - papież Innocenty II na prośbę arcybiskupa magdeburskiego Norberta podporządkował metropolię gnieźnieńską Magdeburgowi
1135 - Bolesław w Merseburgu złożył hołd cesarzowi Lotarowi, przywracając niezależność kościoła polskiego
1137 – pokój z Czechami w Kłodzku
1138 - podzielił kraj między synów w myśl statutu sukcesyjnego
literatura
Wyrósł wśród wojny i widoczne już było, że imię, sławą przodków okryte, nowym blaskiem ozdobi, a przy nim niejeden czy to z rycerskich rodów, czy z prostych wojów, którzy los swój związali z jego losem. (…) Garnęła się też do niego młodzież i proste rycerstwo, widząc w młodym księciu wzór męstwa, a przeczuwając wielkiego władcę i wojownika.
(K. Bunsch, Zdobycie Kołobrzegu. Psie Pole, Warszawa 1960)
Zarówno dla ojca żywił synowską miłość, jak gorliwy był o dobro ojczyzny.
(Mistrza Wincentego Kadłubka Kronika Polska, tłumaczenie K. Abgarowicz, B. Kürbis, Warszawa 1974)
źródła
Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Kraków, 2005;
Zdzisław S. Pietras, Bolesław Krzywousty, Wydawnictwo WAM, Kraków 2000;
Kazimierz Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1993;
Rosik Stanisław, Bolesław Krzywousty i jego czasy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002
K. Maleczyński, Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975
K. Bunsch, Zdobycie Kołobrzegu. Psie Pole, Warszawa 1960